آیا با آغاز دور جدید ریاست‌جمهوری رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، مرحله جدیدی در روابط ترکیه با منطقه و جهان آغاز شده است؟ بارزترین ویژگی و اهداف این مرحله چیست؟ در این اواخر، دو موضوع جدید درخصوص تحولات ترکیه مطرح شده است:

اول: روزنامه «زمان» چاپ ترکیه در گزارشی نوشت که کاردار سفارت ترکیه در قاهره اعلام کرده رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، از عبدالفتاح السیسی، همتای مصری خود، برای سفر به ترکیه دعوت کرده است. از سوی دیگر، دفتر ریاست‌جمهوری مصر ماه گذشته اعلام کرد که سیسی و اردوغان تصمیم گرفته‌اند به‌زودی سطح روابط دپیلماتیک میان دو کشور را ارتقا دهند و تبادل سفرا را آغاز کنند.

پس از آنکه روابط میان آنکارا و قاهره درپی سرنگونی دولت محمد مرسی -رئیس‌جمهوری پیشین مصر که به سازمان اخوان‌المسلمین وابستگی داشت- در سال ۲۰۱۳ قطع شد، ازسرگیری روابط میان مصر و ترکیه موضوع قابل‌توجهی است. سرعت عادی‌سازی روابط میان دو کشور زمانی زیاد شد که رجب طیب اردوغان و عبدالفتاح السیسی در ماه نوامبر گذشته در افتتاحیه جام جهانی فوتبال در دوحه، پایتخت قطر، با یکدیگر دست دادند.

دوم: شبکه خبری الحدث گزارشی را منتشر کرد مبنی بر اینکه مقام‌های ترکیه به‌دلیل سیاست‌های جدید این کشور، از اعطای تابعیت به گروهی ۱۰۰ نفره از اعضای اخوان‌المسلمین امتناع کرده است. بر اساس گزارش الحدث، آنکارا چهار تن از رهبران اخوان‌المسلمین، ازجمله وائل العلامی، اسماعیل القاضی، امجد الزعبوط و ابراهیم عید و همچنین محمود فتحی، رهبر سلفی‌های مصر را به ظن غیرقانونی بودن فعالیت‌هایشان تحت‌نظر قرار داده است.

با توجه به دو تحول یادشده، می‌توان شاهد آغاز تغییری در سیاست آنکارا بود. با این حال، قبل از پرداختن به سیاست جدید ترکیه، باید درباره شکست رویکرد منطقه‌ای و بین‌المللی پیشین رئیس‌جمهوری ترکیه -که همچنان درصدد برون‌رفت از آن است- توضیح دهیم. رویکرد قبلی آنکارا و سیاست بهره بانکی بالای ۱۹ درصد، به افزایش نرخ تورم، سقوط ارزش پول ملی و کاهش قدرت خرید مردم به‌ویژه توده‌های با درآمد پایین منجر شد. افزون بر آن، افزایش هزینه واردات مواد اولیه موردنیاز صنعت باعث شد حجم صادرات این کشور کاهش یابد.

ناظران دلایل این امر را سیاست خارجی بحث‌برانگیز ترکیه و تلاش ۲۰ سال گذشته اردوغان برای وادار کردن دولت به ایفای نقشی فراتر از توانایی‌هایش می‌دانند. برخی از اقدام‌های نادرست این سیاست ناامیدکننده که تاثیرات منفی بسیاری بر اقتصاد ترکیه گذاشت را می‌توان برشمرد:

- مداخله پیوسته ترکیه در امور داخلی عراق و سوریه

- دخالت ترکیه در بحران داخلی لیبی و عرضه سلاح و پول به برخی از طرف‌های درگیر در آن کشور. (‌افزایش مداخله ترکیه در لیبی باعث شد همکاری این کشور در عرصه انرژی با ایتالیا متوقف شود.)

- حمایت آنکارا از سازمان اخوان‌المسلمین و قراردادن دولت ترکیه در برابر مصر و ارتش آن

- رقابت با جمهوری اسلامی ایران در نوار غزه و صرف مبالغ هنگفت در آن‌جا، در حالی که تهران در نوار غزه نقش گسترده‌تری نسبت به آنکارا دارد.

- مخالفت ترکیه با عبور خطوط لوله گاز مصر از طریق قبرس به یونان و جنوب اروپا

- به رسمیت شناختن دولت «قبرس شمالی» علی‌رغم این واقعیت که ترک‌ها در آن‌جا به نفع کمال قیلیچدار‌اوغلو، رقیب اردوغان، رای دادند. افزون بر اینکه شهروندان ترک این جزیره بر لزوم ایجاد یک کشور فدرال با قبرس یونانی که بخشی از اتحادیه اروپا است تاکید دارند.

- مداخله در امور کشورهای عربی و کشورهای حوزه خلیج فارس

- ایجاد تنش در دریای اژه و دامن زدن به درگیری سنتی با یونان بر سر حاکمیت جزیره‌ها

- حمایت از برخی از کشورهای بالکان، ازجمله بوسنی و هرزگوین و کوزوو، با هدف تضعیف امنیت و ثبات اروپا

- مداخله پیوسته در امور فرانسه برای محافظت از انجمن‌های چندمنظوره و ایجاد تنش بین مردم فرانسه و دولت آن کشور

- شوراندن شهروندان ترک‌تبار آلمان علیه دولت مرکزی در برلین

- مخالفت با پیوستن سوئد به ناتو و درخواست آن برای تحویل مخالفان بدون ذکر هویت آن‌ها

- باج‌گیری از فنلاند و ناتو برای لغو وتوی پیوستن هلسینکی به پیمان آتلانتیک شمالی

- جدال با واشینگتن بر سر جنگنده‌های اف-۱۶ و مواجه شدن با تحریم‌ها به‌دلیل خرید سامانه پدافند هوایی اس - ۴۰۰ از مسکو

- تهدید مداوم به بستن پایگاه هوایی اینجرلیک که واشینگتن را بر آن داشت تا نقش خود را در این پایگاه کم‌رنگ کند و به‌دنبال انتقال برخی از ماموریت‌های خود به پایگاه‌های واقع در مدیترانه باشد.

- تلاش پیوسته و هم‌زمان ترکیه برای ارسال تسلیحات به اوکراین و حفظ رابطه با روسیه، این در حالی است که از یک‌سو روسیه به آنکارا اعتماد کاملی ندارد و از سوی دیگر، اقدام آن برای تامین سلاح به کی‌یف باعث شده است ترکیه در معرض انتقادهای بسیاری قرار گیرد. به همین دلیل مسکو دو بار قرارداد صادرات غلات از‌طریق تنگه بسفر و داردانل را به دلایل مرتبط با آنکارا به حالت تعلیق درآورد.

مسکو از دخالت ترکیه در مناقشه جمهوری آذربایجان و ارمنستان راضی نیست. افزون بر اینکه، به مداخله ترکیه در کشورهای آسیای مرکزی و تشویق گرایش‌های قومی ترکمن، با دیده تردید می‌نگرد.

از آن جا که چالش‌های یادشده تاثیر منفی بسیاری بر اقتصاد ترکیه گذاشته است، اردوغان قصد دارد در دوره جدید ریاست‌جمهوری‌اش صفحه جدیدی باز کند. آیا او در انجام این کار موفق خواهد شد و تمام نکات قبلی را برای اینکه تاثیر مثبتی بر وضعیت ترکیه داشته باشد، تغییر خواهد داد؟