عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای روز سه‌شنبه چهارم ژوییه (سیزدهم تیر) رسما اعلام شد.

به گزارش العربیه، نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، در سخنرانی افتتاحیه تازه‌ترین نشست سازمان همکاری شانگهای، ضمن اعلام خبر عضویت دائمی ایران در این پیمان گفت: «پیوستن کشورهای جدید به این گروه نشانه‌ اهمیت چنین نهادی است.»

در تازه‌ترین نشست اعضای پیمان همکاری شانگهای که روز سه‌شنبه به صورت مجازی و به میزبانی هند برگزار شد، امنیت منطقه‌ای، مسائل اقتصادی، امنیت غذایی، تغییرات اقلیمی و وضعیت افغانستان در دستور کار قرار گرفت.

پس از اعلام پیوستن جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، عضویت کامل ایران در این نهاد را تبریک گفت و افزود که الحاق رسمی جمهوری اسلامی به این سازمان می‌تواند ظرفیت جدیدی به آن اضافه کند.

شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، نیز در سخنرانی خود در اجلاس همکاری شانگهای، ضمن تبریک به ایران گفت: «جهان امروز متحول خواهد شد؛ تحولاتی که با چالش‌های جدیدی همراه خواهد بود؛ وحدت یا تفرقه، همکاری یا منازعه، این‌ها سوالاتی‌اند که در زمانه ما مطرح خواهند شد.»

امامعلی رحمان، رئیس‌جمهوری تاجیکستان، نیز ضمن تبریک به ایران به مناسبت پیوستن به سازمان همکاری شانگهای، از امضای تفاهمنامه بلاروس برای پیوستن به این سازمان استقبال کرد.

ایران که در ماه‌های گذشته روابط دیپلماتیک خود را با عربستان سعودی احیا کرده، در تلاش است از طرق مختلف از انزوای دیپلماتیک خارج شود. تهران در حال نزدیک شدن به پکن و از سوی دیگر ایجاد یک اتحاد نظامی با مسکو است. کارشناسان معتقدند عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای گامی دیگر برای گرم‌تر شدن رابطه جمهوری اسلامی با روسیه و چین محسوب می‌شود.

عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای را که چین آن را پایه گذاشته و یک گروه امنیتی منطقه‌ای است، نشانه دیگری از این می‌دانند که جمهوری اسلامی با وجود حواشی فراوان در ماه‌های گذشته از جمله سرکوب مرگبار معترضان در داخل و ارسال تسلیحات به مسکو در جنگ اوکراین، در تلاش برای یافتن راه‌های تعامل با برخی کشورهای همسو با خود است.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، روز دوشنبه، عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری شانگهای را «منفعت دوطرفه» برای ایران و اعضای سازمان همکاری شانگهای خواند و پیوستن جمهوری اسلامی به این سازمان بین‌المللی را تحولی در راستای منافع تمام کشورهای عضو و تقویت روند منطقه‌گرایی ارزیابی کرد.

پیش‌تر محسن بختیار، سفیر جمهوری اسلامی در چین، نیز در توییتی نوشته بود که در آستانه برگزاری نشست سران سازمان همکاری شانگهای و اعلام رسمی عضویت کامل ایران، با جانگ مینگ، دبیرکل این سازمان، دیدار و گفت‌وگو داشته است.

برخی تحلیلگران هم‌زمانی عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای با سالروز اعلام استقلال آمریکا در ۴ ژوییه ۱۷۷۶را هدیه‌ غیرمنتظره چین و روسیه به رقیب راهبردی خود ارزیابی کرده‌اند.

ایران که عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای بود، از ۱۶ سال پیش درخواست خود برای عضویت دائمی در این سازمان را مطرح کرده بود. روسیه و چین که دو اهرم اصلی این سازمان‌اند، تا پیش از این در خصوص عضویت کامل ایران در این سازمان جانب احتیاط را نگه داشته بودند اما به نظر می‌رسد با بالا گرفتن اختلاف‌های این دو کشور با واشنگتن و آرایش تازه جغرافیای سیاسی منطقه، موضوع پیوستن ایران به این سازمان جدی شد.

سازمان همکاری شانگهای را چین، روسیه، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال ۲۰۰۱ با هدف مقابله با چالش‌های امنیتی در آسیای میانه و جلوگیری از گسترش جریان‌های اسلام‌گرا پایه‌گذاری کردند. هند و پاکستان هم در سال ۲۰۱۷ به عضویت دائم این سازمان بین‌المللی درآمدند.

 با توجه به مزایای عضویت قطعی ایران در پیمان شانگهای، تهران در سال‌های اخیر بسیار تلاش کرد تا عضویت قطعی‌اش در این پیمان تصویب شود. در سال ۲۰۱۶ عضویت ایران در پیمان شانگهای تا حدی قطعی شد و ایران توانست حمایت ضمنی روسیه و چین به‌عنوان اعضای اصلی و مهم پیمان شانگهای را به دست آورد اما تاجیکستان به دلیل حمایت ایران از برخی گروه‌های اسلام‌گرای مخالف دولت خود، با عضویت ایران در این سازمان مخالفت کرد. مخالفت تاجیکستان سبب شد ایران نتواند عضو رسمی این پیمان شود.

نشست قبلی سازمان همکاری شانگهای سپتامبر ۲۰۲۲ در سمرقند برگزار شد. در پایان آن نشست بود که یادداشت تعهد ایران در رابطه با الحاق به این سازمان امضا و هم‌زمان روند عضویت بلاروس آغاز شد.