حداقل دستمزد ماهانه یک کارگر ساده در ایران حدود هفت میلیون تومان است که در صورت اضافه شدن برخی مزایا از جمله حق مسکن و اولاد ممکن است به حدود ۱۰ میلیون تومان هم برسد. حقوق ماهانه نیروی کار ماهر نیز بسته به نوع حرفه و تجربه آن‌ها متفاوت است اما مشاهدات میدانی آشکار می‌کند که با احتساب روزهای بیکاری، در بیشتر مواقع از ۱۵ میلیون تومان در ماه فراتر نمی‌رود.

طبق اعلام فعالان کارگری، نرخ سبد معیشت یک خانواده سه تا چهارنفری برای تامین حداقل‌های ضروری زندگی در حال حاضر حدود ۲۳ میلیون تومان است. برخی نیز این رقم را تا ۳۰ میلیون تومان اعلام کرده‌اند. مقایسه دستمزد کارگران و نیروهای کار ماهر با نرخ کنونی سبد معیشت، وضعیت بغرنج طیف وسیع اقشار جامعه را آشکار می‌کند و از این حقیقت پرده برمی‌دارد که چرا کارگران مایل‌اند به کشورهای همسایه مهاجرت کنند.

یک کارگر ساده در کشورهای همسایه از جمله عراق، ارمنستان، عمان و قطر نزدیک به هزار دلار در ماه حقوق می‌گیرد. نیروی کارهای ماهر نیز به نسبت مهارت و تجربه‌ای که دارند، حدود دو برابر بیشتر از یک کارگر ساده حقوق می‌گیرند.

بیشتر آن‌ها علاوه بر حقوق ماهانه از مزیت جای خواب رایگان و یک وعده غذایی در روز هم برخوردارند؛ به‌ عبارت‌ دیگر هزینه‌های خورد و خوراک کاهش می‌یابد؛ ضمن اینکه مجبور نیستند اجاره خانه هم پرداخت کنند.

در چنین شرایطی بسیاری از نیروی کارهای ماهر و ساده خانواده و شهر و دیارشان را رها می‌کنند و با امید درآمد بیشتر به کشورهای همسایه می‌روند. برخی از آن‌ها مجرد و برخی متاهل‌اند؛ اما بیشتر آن‌ها مجردی مهاجرت می‌کنند و درآمدشان را هر ماه برای خانواده‌‌هایشان در ایران می‌فرستند.

هرچند در نتیجه چنین مهاجرت‌هایی مبالغی ارز وارد کشور می‌شود، آسیب‌های روحی و روانی ناشی از آن بر نیروی کاری مهاجر و خانواده‌های آنان انکارناپذیر است.

به‌رغم اینکه مهاجرت‌هایی از این دست در تنگناهای اقتصادی و بحران اشتغال در ایران ریشه دارد، مسئولان جمهوری اسلامی نه‌تنها پاسخگوی وضعیت موجود نیستند بلکه کارگران مهاجر را «نیروی مازاد» می‌نامند و با امضای توافق‌نامه‌هایی با کشورهای همسایه، به این نوع مهاجرت‌ها رسمیت هم می‌دهند تا روند ورود ارز به ایران با سرمایه‌گذاری انسانی را تسریع کنند.

در تازه‌ترین اقدام، وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی با ارمنستان برای اعزام ۱۰۰ هزار نیروی کار موردنیاز این کشور توافق امضا کرده است. صولت مرتضوی، وزیر رفاه، اسفند گذشته در سفر به ارمنستان، به مقام‌های این کشور اعزام نیروی کار را وعده داد و اینک محمود کریمی بیرانوند، معاون وزیر کار، از عملیاتی شدن این توافق خبر داده است.

به گفته این مقام دولتی، قرار است سفارت ارمنستان در ایران فهرستی از مشاغل موردنیاز این کشور را آماده کند و پس از استعلام از وزارت کار این کشور آن را در اختیار جمهوری اسلامی قرار دهد تا در سفر آتی وزیر کار ارمنستان به ایران زمینه انعقاد این تفاهم‌نامه فراهم شود.

وزارت کار در همین زمینه با کشورهای عراق، قطر و عمان نیز توافق‌هایی مشابه داشته است. در ادبیات مقام‌های دولتی جمهوری اسلامی، مهاجرت نیروی کار تحت عنوان‌های «اعزام نیروی کار مازاد، استفاده از فرصت‌های شغلی و دیپلماسی بازار کار» توجیه می‌شود. دولت سیزدهم نیز آن‌ را یکی از افتخارات خود می‌داند؛ حال‌آنکه بررسی‌ها نشان می‌دهد کارگران ایرانی اعم از ساده و ماهر از سر اجبار مهاجرت می‌کنند و به کشورهای همسایه می‌روند.

نهادهای رسمی اعلام کرده‌اند که سه کشور عراق، قطر و عمان به مهم‌ترین مقاصد مهاجرتی کارگران و نیروی کار ماهر ایرانی تبدیل‌ شده‌اند. پیش‌تر روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی با تیتر «عراق، کویت شد»، به این موضوع پرداخت و نوشت که در کنار مهاجرت دانشجویان، پزشکان، متخصصان و دانش‌آموزان به اروپا و کشورهای حاشیه خلیج‌ فارس، صادرات کارگر ساده و نیروی کار ماهر نیز رونق گرفته است.

در این گزارش که روز سه‌شنبه ۱۷ مرداد منتشر شد، آمده است: «خوزستان به‌تنهایی بار این رفتن‌ها را بر دوش می‌کشد. صاحب هر شغل و فن و حرفه‌ای در خوزستان می‌تواند به‌ جای آنکه صبح به صبح کر‌کره‌ را بالا بدهد، تا بصره برود و آنجا بسم‌الله بگوید. ظهر یا عصر هم خانه است. از آرایشگر تا لوله‌کش، گچکار یا هرچه.»

پیش‌تر جهانبخش سنجابی شیرازی، دبیر اتاق مشترک ایران و عراق، ضمن تایید اعزام نیروی کار ماهر ایرانی به عراق گفته بود که حقوق کارگران در این کشور حدود ۶۰۰ دلار در ماه و سه تا چهار برابر حقوق کارگران در ایران است؛ بنابراین وقتی یک کارگر در عراق می‌تواند ماهیانه ۶۰۰ دلار درآمد داشته باشد، چرا باید این فرصت را از دست بدهد؟