فیلم سینمایی «نگهبان شب» به کارگردانی رضا میرکریمی به عنوان نماینده سینمای جمهوری اسلامی ایران به اسکار معرفی شد. انتخاب این فیلم در حالی صورت گرفت که در پی اتفاق‌های دو سال اخیر، دست بنیاد سینمایی فارابی برای معرفی نماینده به اسکار خالی بود.

محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، حدود دو سال پیش وقتی به عنوان وزیر معرفی شد، در برنامه‌ای که برای ارائه به مجلس آماده کرده بود، علیه هنرمندان سینما، تئاتر و موسیقی شمشیرش را از رو بست و مدعی شد که درصد زیادی از فیلم‌های سینمایی از «زن بی‌حیا» تصویری مثبت نشان می‌دهند و اصول شرعی را زیر پا می‌گذارند. او همچنین گفت که مامور است رویکرد سینمای ایران را در جهت دین و انقلاب اسلامی تغییر دهد.

اسماعیلی در حکمی که برای محمد خزاعی، رئیس کنونی سازمان سینمایی، صادر کرد به او دستور داد تولید آثار نمایشی و مستند با موضوع «ارزش‌ها و دستاوردهای انقلاب اسلامی» را در اولویت قرار دهد.

رویکرد محمدمهدی اسماعیلی، انتقاد شدید برخی سینماگران را در پی داشت اما هیچ‌یک از این انتقادها موثر نبودند و آنچه طی این دو سال اتفاق افتاد، این بود که سینماگران شاخص به ناچار از فعالیت کناره‌گیری کردند و به دلایل گوناگون حذف شدند.

پس از کشته شدن مهسا امینی در بازداشت پلیس امنیت اخلاقی تهران، نیز شمار قابل‌توجهی از بازیگران ایستادن کنار مردم را برگزیدند. برخی زنان بازیگر با کنار گذاشتن حجاب اجباری عملا قید ادامه فعالیت در سینمای ایدئولوژیک جمهوری اسلامی را زدند و برخی مردان سینما هم با مردم معترض همراه شدند.

در نتیجه آنچه طی دو سال اخیر رخ داد، بدنه سینما از اعضای اصلی آن خالی شد. به طوری که دیگر نه فیلمسازی بود که در ژانر اجتماعی فیلم بسازد و با آن به جشنواره‌های جهانی برود و نه بازیگری بود که در فیلم‌ها بازی کند. تنها آثار ساخته‌شده هم یا با موضوع‌های انقلابی و ایدئولوژیک و با بودجه عمومی ساخته شدند یا صرفا جنبه سرگرمی داشتند.

معرفی نماینده ایران به اسکار ۲۰۲۴ از مدت‌ها پیش موردبحث بود. مرور اخبار مربوط به این موضوع نشان می‌دهد که دست کمیته انتخاب نماینده ایران در بنیاد سینمایی فارابی برای این انتخاب کاملا خالی بوده‌ است.

بر اساس گزارش خبرگزاری ایسنا، رائد فریدزاده، معاون امور بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی، در جلسه انتخاب نماینده ایران برای اسکار مدعی شد که از میان ۴۲ اثر «حائز شرایط» در مرحله نخست، ۱۵ فیلم برای بازبینی انتخاب و در مرحله نهایی نیز سه فیلم به عنوان نامزد نهایی معرفی شدند.

با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که برخلاف ادعای این مدیر سینمایی، شمار فیلم‌های حائز شرایط برای معرفی به اسکار اندک بوده‌اند و حتی روزنامه جوان، وابسته به سپاه پاسداران نیز به تعداد «انگشت‌شمار» این فیلم‌ها اذعان کرده است.

بر مبنای قوانین اسکار، تنها فیلم‌هایی می‌توانند به عنوان نماینده کشورها معرفی شوند که دست‌کم هفت روز متوالی در طول سال به نمایش عمومی درآمده باشند؛ این در حالی است که فیلم‌هایی که طی یک سال اخیر در سینماهای ایران به نمایش درآمده‌اند، بیشتر در ژانر کمدی ساخته شده‌اند و قابلیت معرفی به اسکار را ندارند. ضمن اینکه شمار آن‌ها از ۳۰ فیلم هم فراتر نمی‌رود.

در نبود آثار سینمایی با قابلیت معرفی به جشنواره‌های جهانی، کمیته انتخاب در بنیاد فارابی از میان سه فیلم «ملاقات خصوصی» به کارگردانی امید شمس، «نگهبان شب» به کارگردانی رضا میرکریمی و «شهرک» به کارگردانی علی حضرتی، فیلم دوم را به عنوان نماینده سینمای ایران به اسکار معرفی کرد.

«نگهبان شب» داستان زندگی مرد کارگر و مهاجری را روایت می‌کند که در پی مشکلات ناشی از فقر، در خیابان‌ها دنبال کار روزمزد می‌گردد. بیشتر بخش‌های این فیلم در دوران همه‌گیری کرونا تصویربرداری شده و در واقع این فیلم که محسن کیایی و تورج الوند در آن بازی کرده‌اند، محصول سال ۱۴۰۰ است.

دو فیلم «ملاقات خصوصی» و «شهرک» هم در سال ۱۴۰۰ و پیش از روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی ساخته شده‌اند. «ملاقات خصوصی» سال ۱۴۰۰ در چهلمین جشنواره فیلم فجر که با اولین سال استقرار وزارت ارشاد دولت سیزدهم مصادف بود، شرکت کرد و با وجود تحسین تماشاگران و منتقدان از صحنه رقابت حذف شد.

آثار آنچه طی دو سال اخیر بر سینمای ایران حادث شد، حالا به‌تدریج در حال آشکار شدن است. در واقع سینمای تحت مدیریت ابراهیم رئیسی نه‌تنها طی دو سال اخیر اثر با قابلیت عرضه در داخل و خارج از ایران تولید نکرده، بلکه بیش از هر زمان دیگری مقابل سینمای مستقل ایران ایستاده است.

حسین انتظامی، مدیرعامل سابق سازمان سینمایی، به‌تازگی با انتشار پستی در رسانه اجتماعی اکس (توییتر)، وضعیت سینمای امروز ایران را تشریح کرد و نوشت: «سینما محتوای درخوری برای ارائه ندارد. یعنی فضا برای تولید محتوا محدود شده و این محدودیت دلایل متعددی دارد؛ سخت‌گیری‌ها برای مجوز ساخت و نمایش آثار، نبود مخاطب، کناره‌گیری بخشی از کارگردانان بزرگ.»

او در ادامه افزود: «در این روزها نه داریوش مهرجویی دایره مینا می‌سازد، نه مجید مجیدی بچه‌های آسمان، نه جعفر پناهی داریم که بادکنک سفید بسازد و نه عباس کیارستمی در قید حیات است که طعم گیلاس و زیر درختان زیتون بسازد. این اسامی به این معنا نیست که ما کارگردان توانمندی نداریم؛ اما تعداد آن‌ها به قدری کم است که هر سال دست چندان پری برای ارائه فیلم به اسکار نداریم.»

انتظامی در همین پست به نقل از پخش‌کنندگان فیلم افشا کرد که در یک سال گذشته، برخی جشنواره‌های مهم دنیا هیچ فیلمی از از سینمای ایران را نپذیرفته‌اند و برای همان معدود فیلم‌های ساخته‌شده هم فرصتی در عرصه جهانی فراهم نشده است.

هم‌زمان با دست خالی سینمای جمهوری اسلامی ایران در اسکار ۲۰۲۴، هنرمندان و سینماگران ایرانی به عنوان نمایندگان کشورهای دیگر راهی اسکار می‌شوند. از جمله فیلم «شیدا» با بازی زر امیرابراهیمی و کارگردانی نورا نیاسری که به عنوان نماینده استرالیا به اسکار می‌رود.

این فیلم داستان زنی پناهجو را روایت می‌کند که به همراه دختر شش ساله‌اش در تعطیلات نوروز در یک پناهگاه زنان در استرالیا نگهداری می‌شوند. فیلم «شیدا» را کیت بلانشت، سینماگر مشهور استرالیایی، تهیه کرده است. این فیلم نخستین بار در جشنواره فیلم ساندنس آمریکا به نمایش درآمد و موفق شد جایزه مخاطبان این جشنواره را کسب کند.

فیلم «دشمن» با بازیگری پیمان معادی و کارگردانی میلاد عالمی، محصول مشترک دانمارک و سوئد، نیز در فهرست سه نامزد نهایی سوئد برای معرفی به اسکار است. «دشمن» داستان کشتی‌گیری را روایت می‌کند که در یک ماجرای پیچیده‌ قتل درگیر می‌شود. این فیلم برای نخستین بار در بخش پانورامای جشنواره برلین به نمایش درآمد و با استقبال روبرو شد.