بر اساس داده‌های جدید بانک جهانی، میزان فقر شهروندان ایران از ۲۰ درصد در سال ۲۰۱۱ به ۲۸.۱ درصد در سال ۲۰۲۰ افزایش یافت. بانک جهانی همچنین اعلام کرد که ۴۰ درصد ایرانیان در معرض فقیر شدن قرار دارند. بانک جهانی در گزارشی به بررسی «فقر و توزیع رفاه» در ایران در فاصله زمانی بین سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۲۰ پرداخته است.

بر این اساس، خانوارهای ایرانی از منظر میزان درآمد به ۵ گروه تقسیم شده‌اند. هر یک از این گروه‌ها شامل ۲۰ درصد از جمعیت است و گروه‌ها از کمترین درآمد به بیشترین درآمد ردیف شده‌اند. بانک جهانی اعلام کرده است که گروه اول شامل ۲۰ درصد فقیر و گروه آخر شامل ۲۰ درصد ثروتمند جامعه است. مشاهدات بانک جهانی حاکی از آن است که در سال ۲۰۱۱، «یارانه‌های نقدی معمولی» بیشترین سهم را از یارانه‌های پرداخت‌شده به ۲۰ درصد فقیر جامعه داشته است. هرچه به سمت چندک پنجم نزدیک‌تر شویم، سهم مستمری افزایش می‌یابد. در سال ۲۰۲۰، این نسبت‌ در چندک‌های فقیر بیشتر دستخوش تغییر شده‌ است.

پیش از این، یکی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام گفته بود که دو هزار و ۲۰ محله و ۱۹ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از جمعیت سراسر ایران از امکانات اولیه زندگی مانند مسکن، اشتغال، تحصیلات تا ۱۲ سال، سلامت، خوراک، و پوشاک محروم‌اند.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز در خرداد امسال جاری در گزارشی اعلام کرده بود که شکاف فقر، به معنای فاصله فقرا تا خط فقر، در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به بیشترین حد، یعنی ۲۷ درصد رسید. بررسی‌ها نشان می‌دهد که هم‌زمان با افزایش شکاف فقر، در طول زمان، فاصله خانوارهای بالای خط فقر نیز با خط فقر کمتر شده است. این وضع به معنای خطر قرار گرفتن خانوارها در طبقه فقیر با تکانه‌های اقتصادی است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌ها، خط فقر سرانه متوسط کشوری با رشد ۵۰ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۹، در سال ۱۴۰۰به یک میلیون و هفتصد هزار تومان رسید. بر این اساس، خط فقر متوسط کشوری در سال ۱۴۰۰ برای خانوار چهارنفره در حدود چهار میلیون و پانصد هزار تومان بوده است. البته برآورد می‌شود که این رقم در شهریور ۱۴۰۱ به هفت میلیون و پانصد هزار تومان رسیده باشد.

از سوی دیگر، داده‌های بانک جهانی حاکی از آن است که فاصله زمانی بین سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۲۰، دهه از دست رفته اقتصاد ایران است که در آن رشد اقتصادی کم همراه با افزایش تورم وجود داشته است. در این بازه زمانی، به‌طور متوسط سرانه تولید ناخالص داخلی ۰.۶ درصد کاهش یافته است. علت اصلی این کاهش نیز نوسان‌های درآمدهای نفتی اعلام شده است. با اینکه دولت جمهوری اسلامی ایران مدعی است که می‌کوشد منابع درآمدی مالیاتی را تقویت کند، اما به عقیده بانک جهانی، اقتصاد ایران همچنان وابسته به نفت است.

همین مسئله باعث شده است که هم‌زمان با کاهش قیمت نفت، کسری بودجه و درآمد برای دولت ایجاد شود و برای جبران آن به ابزارهای دیگر متوسل شود. منظور از یارانه‌های یک‌باره کمک‌هایی است که نهادهای دولتی و خصوصی یا مردم عادی فقط یک مرتبه به فقرا پرداخت می‌کنند. طبق داده‌های بانک جهانی، ارزش یارانه در یک دهه گذشته کاهش ۷۰ درصدی داشته است.

در سال ۲۰۲۰، فقط ۷ درصد از پرداخت‌های انتقالی ۲۰ درصد فقیر جامعه یارانه نقدی معمولی بوده و سهم خیریه‌ها و کمک‌هزینه‌ها بیشتر شده است. با این حال، در دهک‌های ثروتمند، بیشترین سهم پرداخت‌ها همچنان به مستمری تعلق دارد. تحلیل بانک جهانی از این مشاهده این است که خانوارهای برخوردارتر بیشتر به مستمری متکی‌اند که با افزایش قیمت‌ها تعدیل می‌شود، در حالی‌ که خانوارهای فقیر بیشتر وابسته به یارانه‌های نقدی معمولی‌اند که بر اثر تورم کمتر می‌شود.

وزارت رفاه متولی اصلی اعلام نرخ فقر شناخته می‌شود، ولی در سال‌های اخیر، آماری از این وزارتخانه منتشر نشده است. حسین راغفر، اقتصاددان، در مرداد امسال اعلام کرد که به نظر نمی‌رسد تعداد افرادی که امروز زیر خط فقر مطلق قرار گرفته‌اند کمتر از ۵۰ درصد جمعیت ایران باشد. به گفته او، این افراد از حداقل‌های زندگی انسانی نیز برخوردار نیستند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا مرداد امسال اعلام کرد که بخش بزرگی از نیروی کار کشور جزو طبقات فقیر است و ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که طبق شاخص‌ها، حداقل ۵۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق قرار دارند.