توافقنامه چندوجهی ایران و روسیه که ابراهیم رئیسی در زمستان ۱۴۰۰، چند ماه پس از استقرارش در دولت سیزدهم، پیش‌نویس آن را تحت عنوان «موافقت‌نامه جامع همکاری‌های ۲۰ ساله ایران و روسیه» به ولادیمیر پوتین ارائه کرد، حالا به مرحله نهایی نزدیک شده است و آن‌طورکه نمایندگان دو کشور خبر داده‌اند قرار است به‌زودی امضا شود.
این توافقنامه شامل همکاری‌های تهران و مسکو در بخش‌های مختلف نظامی، تجاری، انرژی، اقتصادی و راهبردی می‌شود، آن هم در شرایطی که هر دو کشور در پی تحریم‌های شدید بین‌المللی با انزوا مواجه شده‌اند.
جمهوری اسلامی و روسیه درحالی برای امضای یک توافق جدید خیز برداشته‌اند که تا پایان مهلت توافقنامه پیشین هنوز سه سال زمان باقی است، اما مقام‌های دو کشور می‌گویند با توجه به تغییر و تحولات سالهای جدید، توافقنامه پیشین کارساز نیست و باید سند روزآمد و جدیدتری مبنای توافق قرار بگیرد.
جمهوری اسلامی ایران و روسیه سال ۱۳۸۰ توافقنامه ۲۰ سالهای را امضا کردند که ذیل آن همکاری‌های دوجانبه‌ای در بخش‌های مختلف تعریف شده بود. دو کشور هنگام امضای این موافقت‌نامه با یکدیگر توافق کردند چنانچه هیچ‌کدام مخالفت نداشتند، این توافقنامه پس از پایان مهلت قانونی به‌طور خودکار تا پنج سال دیگر نیز تمدید شود، بنابراین توافقنامه پیشین ایران و روسیه تا سال ۱۴۰۵ اعتبار دارد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با این حال، سیاست نگاه به شرق و اشتیاق بسیار ابراهیم رئیسی برای نزدیکی به پوتین، رئیس دولت سیزدهم جمهوری اسلامی را بر آن داشت تا سندی جدیدی برای همکاری با روسیه آماده کند. این سند در نخستین دیدار روسای جمهوری دو کشور در مسکو به پوتین ارائه شد و حالا متن نهایی آن آماده امضا است.
ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، به‌تازگی در یک نشست خبری گفت که «توافقنامه جامع همکاری‌های بلندمدت ایران و مسکو» نهایی شده است و در آینده نزدیک امضا می‌شود.
خبرگزاری دولتی ایرنا به نقل از این مقام روس نوشت: «دو کشور به صورت مفصل و سازنده بر روی این توافقنامه کار و درباره آن تبادل‌نظر کرده‌اند و اکنون می‌توان گفت که متن آن نهایی شده است.»
او در ادامه نیز ادعا کرد که این توافقنامه «روابط چندوجهی ایران و روسیه را پوشش می‌دهد، ماهیت راهبردی و فراگیر دارد و نقطه عطفی مهم در تاریخ روابط چند صدساله ایران و روسیه است».
سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در توجیه اقدام تهران و مسکو برای امضای توافقنامه جدید نیز گفت که «مسائل زیادی از جمله وضعیت عرصه بین‌الملل تغییر کرده و روابط دو کشور به سطح بی‌سابقه‌ای بهبود یافته است».
پیش‌تر کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی در مسکو، نیز درمورد چرایی امضای توافقنامه جدید بین ایران و روسیه چنین گفته بود: «با توجه به تحولات بین‌المللی آنچه در توافقنامه قبلی آمده است، در سطح مناسبات کنونی و به‌روز نیست. از این رو در سطح عالی رهبران دو کشور توافق شد که این توافقنامه را به‌روز کنیم.»
به گفته کاظم جلالی، این توافقنامه پس از نهایی‌شدن به تایید مجالس دو کشور می‌رسد و «برخلاف هیاهوها» موضوع پنهانی در آن وجود ندارد. ابراهیم رضایی، رئیس طرف ایرانی گروه دوستی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه، نیز در سفر خود به مسکو ادعا کرده بود که با امضای توافق جدید تهران و مسکو شاهد «جهش بی‌سابقه» روابط دو کشور خواهیم بود.
سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه درباره زمان امضای توافقنامه جدید گفت که در نخستین دیدار نزدیک روسای جمهور ایران و روسیه این موافقت‌نامه امضا می‌شود. کاظم جلالی هم موعد امضای آن را نیمه نخست سال جاری میلادی اعلام کرد.
توافقنامه جدید ایران و روسیه بخش‌های مختلفی را در برمی‌گیرد. دو کشور بنا دارند ذیل این موافقت‌نامه در حوزه‌های سیاسی، منطقه‌ای، بین‌المللی، امنیتی، نظامی، اقتصادی، اطلاعاتی، سایبری و سایر حوزه‌ها با یکدیگر همکاری کنند.
با توجه به اینکه تهران و مسکو تحت تحریم‌های بین‌المللی‌اند و شرایط تقریبا مشابهی دارند، این توافقنامه می‌تواند اهمیت راهبردی در منطقه و جهان داشته باشد. به‌خصوص اینکه هر دو کشور در گسترش دامنه جنگ‌افروزی‌ها و تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نقش دارند.
نزدیکی تهران و مسکو و گسترش روابط دو کشور نه‌تنها پیامدهایی برای جامعه جهانی به دنبال دارد، بلکه مردم ایران را هم متضرر می‌کند. جمهوری اسلامی طی سالهای متمادی با سیاست نگاه به شرق و غرب‌ستیزی به روسیه امتیاز داده، به‌‌طوری‌که باج‌گیری از ایران به رویه‌ای مرسوم برای روسیه تبدیل شده است.
به‌رغم اینکه روابط تهران و مسکو در ادبیات مقام‌های جمهوری اسلامی «دوجانبه» توصیف می‌شود، بررسی رویدادها، تصمیم‌ها و اقدامات روسیه نشان می‌دهد که در موارد زیادی این روابط یک‌سویه بوده و کفه ترازو به سمت مسکو سنگینی کرده است.
با وجود این، فعالانی که در ایران درباره پیامدهای روابط با روسیه هشدار می‌دهند، به «روسیه‌هراسی» و «تمایل به غرب» متهم می‌شوند. روزنامه همشهری روز ۳۰ آذر در گزارشی با عنوان «هشدار درباره موج تازه تبلیغات ضد روسیه» از توافقنامه جدید تهران و مسکو تمام‌قد دفاع کرد و از قول روح‌الله مدبر به‌عنوان «کارشناس مسائل روسیه» نوشت: «اکنون که روس‌ها حاضر به امضای موافقت‌نامه همکاری‌های بلندمدت با ایران شده‌اند، باید با تدوین برنامه‌ها و طرح‌های عملیاتی، بهره‌برداری مناسبی از این سطح همکاری‌ها داشت.» روزنامه همشهری مدعی شد که توافقنامه تهران و مسکو «مزیت‌های بسیار»ی برای مردم ایران دارد.
مرور اخبار مرتبط با ایران و روسیه طی سالهای اخیر خلاف این ادعا را اثبات می‌کند و نشان می‌دهد که روسیه در بخش‌های مختلف سیاسی، انرژی، نظامی، اقتصادی و محیط‌زیست به تناوب از ایران باج‌گیری کرده است.
در حوزه سیاسی، مسکو دو مرتبه در همراهی با کشورهای عربی، حاکمیت ایران بر جزایر سه‌گانه را زیر سوال برد و از طرح دعوای بین‌المللی برسر این موضوع حمایت کرد.
در زمینه انرژی، کمتر از یک ماه پیش اردشیر دادرس، رئیس انجمن سی‌ان‌جی، در صبحانه کاری کمیسیون انرژی اتاق ایران افشا کرد که روسیه به ایران اجازه نمی‌دهد از هشت حلقه چاه میدان گازی سردار جنگل در دریای خزر برداشت کند و این مسئله موجب ناترازی تولید و مصرف گاز در ایران شده است.
در حوزه دفاعی و نظامی، اواخر آبان امسال پس از اینکه مقام‌های جمهوری اسلامی ماه‌ها ارسال پهپادهای تهاجمی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین را انکار کردند، محمدجواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه، طی سخنانی گفت: «در اوکراین از روسیه رودست خوردیم. هم پهپادها را گرفتند و هم خودشان لو دادند که دلایل بسیار وحشتناکی در محاسبات توازن هسته‌ای دارد. برای آن‌ها دقیق بود و برای ما خطرناک.»
در بخش همکاری‌های اقتصادی، روسیه در جریان همه‌گیری ویروس کرونا نیز از جمهوری اسلامی مبالغ زیادی بابت فروش واکسن دریافت کرد، اما در موعد مقرر نه‌تنها واکسن‌ها را به ایران نفرستاد، بلکه سهم عمده تولید مشترک را هم مطالبه کرد.
در حوزه محیط‌زیست، علی منتصر کوهساری، رئیس اداره ایمنی و حفاظت دریایی اداره کل بندرها و دریانوردی استان گیلان، شهریور سال جاری اعلام کرد که خودداری روسیه از تامین حقابه دریای خزر، کاهش ۱۸۰ سانتی‌متری تراز این دریاچه را در پی داشته است. پیش از او هم کارشناسان هشدار داده بودند که روسیه با سدسازی بر روی رودخانه ولگا، ورودی آب دریای خزر را مسدود و اکوسیستم این دریاچه را با خطر فاجعه زیست‌محیطی مواجه کرده است.
امتیازدهی جمهوری اسلامی به روسیه تا آنجا پیش رفته است که حتی برخی نزدیکان حاکمیت نیز به آن انتقاد دارند. پس از اینکه مذاکرات احیای برجام با سهم‌خواهی روسیه متوقف شد و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، به صراحت گفت که «اگر قرار است همه طرف‌ها به برجام برگردند، پس باید به گونه‌ای عمل بشود که روسیه هم نفع خودش را ببرد»، علی مطهری این سخنان را «مایه شرمساری» خواند و گفت: «مگر ایران مستعمره روسیه است؟»
مواردی که گفته شد تنها برخی اقدامات روسیه علیه مردم ایران است که نتیجه آن‌ها به‌طور مستقیم زندگی ایرانیان را نشانه می‌گیرد و امنیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و سلامت آنان را به خطر می‌اندازد. مواردی که در تاریخ روابط تهران و مسکو نمونه‌های آن بسیار مشاهده می‌شود.
