سی‌ام دی‌ماه سال ۱۳۹۵ زمانی که اولین شعله‌های آتش در یکی از ۵۴۰ واحد تجاری پلاسکو نمایان شد، هیچ‌کس گمان نمی‌کرد تنها طی چند ساعت، این ساختمان ۵۴ ساله خاطره‌ساز پایتخت، میان انبوه شعله آتش و حجم وسیع آبی که برای خاموش‌شدن به آن وارد شد، فروبریزد و یکی از روزهای تلخ تاریخ تهران را رقم بزند.

پلاسکو از ساعت ۷:۵۹ دقیقه صبح با اعلام رسمی گزارش آتش‌سوزی به سازمان آتش‌نشانی، طی ۳ ساعت و ۳۰ دقیقه فروریخت تا ۱۶ آتش‌نشان و ۴ شهروند در آن کشته و دست‌کم ۴ نفر دیگر مفقود شده و بیش از ۲۳۵ نفر نیز دچار جراحت شوند.

ساختمانی که یکی از مراکز تجاری مهم و قدیمی تهران بود، با حجم خسارتی نزدیک به ۱۵۰۰ میلیارد تومان طبق برخی برآوردها در آن سال، یکباره بدل به ویرانه شد. هنوز شوک ناشی از ویرانی پلاسکو در فضای پایتخت فراموش نشده بود که کارشناسان هشدار دادند، ساختمان‌های ناامن دیگری نیز در تهران می‌تواند درگیر چنین اتفاقی شوند.

از دی ماه سال ۱۳۹۵ تا امروز، ساختمان‌های ناامن یکی از موضوعات مطرح در رسانه‌ها بوده، اما هنوز مشخص نیست سرنوشت دیگر ساختمان‌های ناامن شهر چه خواهد شد.

سال ۱۳۹۶ در شرایطی که سالگرد کشته‌شدن قربانیان پلاسکو فرا نرسیده بود، مسئله بحرانی‌ بودن شرایط یکی دیگر از مجموعه‌های تجاری پرتردد تهران در رسانه‌ها مطرح شد؛ مرکز تجاری علاءالدین که در حوالی پلاسکو قرار دارد و مهم‌ترین محل خرید و فروش و تعمیرات لوازم الکترونیکی و تلفن همراه ایران شناخته می‌شود.

تراکم بالای واحدهای تجاری، میزان تردد در این مجموعه و طبق ادعای مدیران شهرداری، ساخت و ساز غیر مجاز در آن و مطابق گزارش سازمان آتش نشانی رعایت نشدن نکات ایمنی سبب شد ضرورت پلمب و تعطیلی علاءالدین مطرح باشد.

البته طبقه هفتم این ساختمان یکبار به سبب ساخت‌وساز غیرمجاز تخریب شده بود. شهرام گیل‌آبادی، رئیس وقت مرکز ارتباطات شهرداری تهران، دی‌ماه سال ۹۳ (دو سال پیش از فاجعه پلاسکو) در این مورد گفته بود: «مالک این پاساژ در توافقی تعهد کرده بود از ابتدای ساخت در ۱۸ سال پیش پارکینگ لازم را در پلاک دیگری تامین کند که این تعهد اجرا نشده است.»

محمود قدیری، معاون ایمنی و پیشگیری سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران، هم سال ۱۳۹۶ اشاره کرد با وجود برخی تمهیدات صورت‌گرفته از جمله نصب تجهیزات خاموش‌کننده و ایجاد پله فرار مناسب در ضلع شرقی، کماکان «واحدهای تجاری با جلو آوردن پیشخوان‌، مسیر تردد راهروها را محدود کرده و اجناس قابل اشتغال را در این مسیر قرار داده‌اند».

مرکز تجاری علاءالدین تنها ساختمان غیرایمن پایتخت نیست. بر اساس گزارش‌‌ها، طی سال‌های اخیر سازمان آتش‌نشانی، شهرداری تهران و دیگر سازمان‌ها با وجود اختلاف در جزئیات و آمار بر سر این موضوع اتفاق‌نظر دارند که پایتخت ایران نزدیک به ۳۵۰۰ ساختمان پرخطر دارد. به گفته مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران، در خردادماه سال ۱۴۰۱ از این تعداد، ۱۲۹ ساختمان وضعیت بحرانی دارند.

سال ۱۴۰۱، سرانجام طلسم معرفی ساختمان‌های غیرایمن تهران شکست و ناصر امانی عضو شورای شهر اعلام کرد: «دادستان کل کشور موافق است که طبق قانون آزادی انتشار اطلاعات، منعی برای انتشار لیست ساختمان‌های پرخطر تهران وجود ندارد.»

این فهرست شامل مجموعه بناهایی است که به داشتن بافت فرسوده شهری شهرت دارند. اما انتشار اسامی ساختمان‌ها از ابهام ماجرا کم نکرده و گره تخریب و ایمن‌سازی را برای شهر تهران نگشود.

غلامعباس ترکی، معاون حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم دادستانی کل کشور، خردادماه سال ۱۴۰۲ با اعلام تشکیل پرونده قضایی برای ساختمان‌های غیرایمن، فهرستی را در اختیار رسانه‌ها قرار داد که تنها نام ۹۳ ساختمان در آن بود.

در این فهرست، نه تنها نام مجموعه‌های تجاری پرتردد مانند مجتمع تجاری اداری خلیج فارس، بازارچه سنتی ستارخان، مجتمع تجاری یادگار، پاساژ ناهید، پاساژ میلاد قائم، پاساژ مهستان، مرکز تجاری افرا، ساختمان علاء‌الدین، پاساژ کویتی‌های انقلاب، مجتمع تجاری بام‌لند و ده‌ها مجتمع تجاری دیگر قرار داشت، بلکه قرار داشتن نام برخی از مراکز درمانی مانند بیمارستان‌های رسول اکرم، امام، لولاگر، بوعلی، سینا، طرفه، شهدای یافت‌آباد و برخی مجتمع‌های مسکونی، ساختمان وزارتخانه‌ها و کارخانه‌ها و انبارهای درون شهری حاکی از آن بود که فاجعه پلاسکو می‌تواند در هر گوشه شهر بار دیگر رخ دهد.

قدرت‌الله محمدی، رئیس سازمان آتش‌نشانی شهرداری تهران، آبان ماه سال ۱۴۰۱ پس از حادثه فروریختن برج متروپل آبادان، اعلام کرد که با پیگیری‌های انجام‌شده تعداد ساختمان‌های پرخطر تهران از ۱۲۹ به ۱۱۹ ساختمان رسیده است، عددی که بازهم با تعداد ساختمان‌های اعلام‌شده همخوانی ندارد.

هرچند در روزهای اخیر، رئیس کمیته ایمنی شورای اسلامی شهر تهران مدعی شد از نظر ایمنی در برابر حریق، با اقدام‌های صورت‌گرفته تعداد ابنیه پرخطر و فرسوده تا ۸۰ ساختمان کاهش یافته، ولی آنچه باعث نگرانی کارشناسان می‌شود، مشخص نبودن نحوه محاسبه میزان خطر در کمین این ابنیه و خارج شدن آن‌ها از فهرست ساختمان‌های پُرخطر است.

مطابق آنچه در موضوع مرکز تجاری علاءالدین رخ داده، کارشناسان آتش‌نشانی بر این باورند با وجود رفع برخی کاستی‌ها در راستای تجهیز ساختمان به امکانات دفع حریق، آتش‌سوزی در این مرکز تجاری بارها تکرار شده است.

نبود نظارت بر نحوه تجهیز ساختمان‌های پرتردد تهران برای مقابله با اولین نشانه‌های حریق تنها مختص اماکن قدیمی و فرسوده نیست. شهریورماه سال جاری یکی از مجتمع‌های تجاری نوساز و مشهور تهران به نام پالادیوم دچار حریقی گسترده شد. آتشی که اگرچه با حضور به‌موقع نیروهای آتش‌نشانی خسارات جانی در پی نداشت، اما انتشار تصاویر آن در رسانه‌های اجتماعی شهروندان را به یاد لحظات ابتدایی آتش‌سوزی در پلاسکو انداخت.

طی یک سال گذشته، موارد مشابه آتش‌سوزی در مراکز تجاری تهران، نگرانی از شرایط ایمنی ساختمان‌های پرتردد پایتخت را افزایش داده است.

فروردین‌ماه سال جاری، خبر آتش‌گرفتن پاساژ قدیمی در محدوده بازار تهران، زنگ خطر را برای یکی از مناطق به‌شدت پرخطر شهر در برابر آتش‌سوزی به صدا در آورد.

میزان گسترده فرسودگی و غیرایمن بودن بازار بزرگ تهران و تراکم جمعیت و فضای به‌شدت محدود برای تردد در دالان‌ها و راهروهای آن، کافی است که رخ‌دادن حادثه‌ای مشابه پلاسکو، قربانیان بسیار زیادی بر جای بگذارد.

در ۱۲ دی‌ماه آتش به سراغ یکی دیگر از ساختمان‌های تهران رفت و مجتمع تجاری در خیابان لاله‌زار درگیر حریق گسترده شد.

اما بزرگ‌ترین آتش‌سوزی ۱۲ ماه گذشته در خیابان بهار تهران در اسفند سال ۱۴۰۱ اتفاق افتاد که به کشته شدن یکی از نیروهای آتش‌نشانی منجر شد و خاموش کردن شعله‌های آن ساعت‌ها طول کشید.

طبق گزارش سازمان آتش‌نشانی، این ساختمان ۶۰ ساله اگرچه  فاقد سیستم اطفای حریق بود، ولی در فهرست ساختمان‌های غیرایمن تهران ثبت نشده بود.

با انتشار خبر هر آتش‌سوزی در مراکز تجاری و مسکونی در شهری که فرونشست زمین و زلزله آن را تهدید می‌کند و کابوس پلاسکو را در خاطر دارد، این سؤال مطرح می‌شود که در صورت رخ‌ دادن چنین حوادثی در مراکز پرتردد تهران، همچون بازار بزرگ با صدها ساختمان غیرایمن، آیا یکی دیگر از روزهای غم‌انگیز پایتخت مشابه سی‌ام دی‌ماه سال ۱۳۹۵ رقم خواهد خورد؟