علی بیت‌اللهی، رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی جمهوری اسلامی، از رتبه نگران‌کننده ایران از نظر شاخص فرونشست زمین خبر داد.

بر اساس اعلام بیت‌اللهی، میانگین نرخ فرونشست در ایران به بالای ۱۵ سانتی‌متر رسیده است و پس از هند رتبه دوم را در جهان دارد.

بیت‌اللهی تاکید کرد که بر اساس یک پژوهش جهانی، نرخ فرونشست حدود سه تا پنج درصد پهنه‌های فرونشستی زمین در کل دنیا بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر است و عمده پهنه‌ها زیر ۱۰ سانتی‌متر فرونشست دارند. آمارها نشان می‌دهند میانگین نرخ فرونشست در پهنه سرزمینی ایران با بیش از ۱۵ سانتی‌متر یکی از بالاترین میزان فرونشست‌ها در جهان است.

در بخش‌هایی از ایران مانند برخی نواحی استان کرمان میزان فرونشست زمین به ۴۰ سانتی‌متر در سال رسیده، جنوب استان البرز و در نزدیکی پایتخت نیز نرخ فرونشست زمین بالای ۳۰ سانتی‌متر در سال است و در برخی نواحی استان اصفهان، نرخ فرونشست بیش از ۱۵ سانتی‌متر در سال شده و در جنوب تهران نرخ فرونشست بالای ۲۰ سانتی‌متر در سال ثبت شده است. در برخی نواحی ورامین، نیشابور و کاشمر نیز میزان فرونشست سالانه زمین در محدوده ۲۰ سانتی‌متر است.

به این ترتیب به نظر می‌رسد گستره خاکی ناحیه فلات مرکزی ایران با بحران فزاینده فرونشست مواجه است.

در سال‌های اخیر پدیده فرونشست به دلیل برداشت‌ بیش از اندازه از آب‌های زیرزمینی به نواحی شمالی ایران نیز رسیده است و مطالعات نشان می‌دهند بخش‌هایی از استان‌ خراسان شمالی، مازندران و گلستان نیز درگیر فرونشست زمین شده‌اند.

عبدالله درزی نفت‌چالی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، مهر ۱۴۰۱ گفته بود نگرانی‌ از فرونشست زمین در نواحی شرقی استان مازندران  بسیار بیشتر از سایر مناطق استان است.

برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی آب، عقب‌نشینی سطح آب دریای خزر و کاهش قابل‌توجه بارش‌ها به نسبت شاخص بلندمدت، عمده دلایل فرونشست زمین در استان‌های پرآب ایران به شمار می‌آیند که با پدیده نگران‌کننده فرسایش خاک نیز مواجه شده‌اند.

سازمان نقشه‌برداری کشور اسفند ۱۴۰۲ هشدار داد حدود ۳۶۰ منطقه در ایران درگیر فرونشست است. مساحت این مناطق حدود ۹۰ هزار کیلومترمربع اعلام شد. عددی که نشان می‌دهد پنج درصد از وسعت ایران درگیر فرونشست زمین شده است.

قرار داشتن برخی شهرهای بزرگ و پرجمعیت در مناطق درگیر فرونشست نگرانی از تبعات این پدیده را افزایش داده است. در این میان، مناطق مختلف شهرهایی مانند اصفهان تا حدی زیادی دچار فرونشست شده‌اند و گفته می‌شود در آینده جمعیت بخش‌هایی از آن باید تخلیه شود.

این شرایط در مجموع نشان می‌دهند سرعت فرونشست در ایران پنج برابر متوسط جهانی است؛ موضوعی که نگرانی‌های زیادی را در پی داشته است.

به باور مرتضی صدیقی، معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشور، مهم‌ترین عامل این پدیده در ایران مسئله برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی است و اگر در جهان ۶۰ درصد از عوامل انسانی پدیدآورنده فرونشست بحث برداشت از آب‌های زیرزمینی بوده، این عدد در ایران به بیش از ۹۰ درصد رسیده است.

در تهران که همواره با خطر زلزله مواجه بوده، مسئله فرونشست زمین به بحرانی جدی تبدیل شده است. فرونشست در این کلان‌شهر در مقاطع مختلف به شکل ایجاد حفره در معابر شهری خود را نشان داده است.

اسفند ۱۴۰۲ در نشست خبری رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی جمهوری اسلامی اعلام شد که مناطق ۱۷،۱۸، ۱۹ تهران بالاترین خطر را در خصوص پدیده فرو نشست زمین پیش رو دارند. میانگین نشست زمین در این مناطق به بیش از ۲۲ سانتیمنتر در سال رسیده که از میانگین کشوری بیشتر است.

با وجود آنکه کارشناسان طی دهه‌های اخیر همواره درباره در نظر گرفتن راهکارهای فوری برای متوقف‌ کردن فرونشست زمین هشدار داده‌اند، دولت‌ها در جمهوری اسلامی در این‌ رابطه اقدام موثری انجام نداده‌اند.

تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها به‌عنوان یکی از راهکارهای مورد تایید کارشناسان در مناطقی مانند جنوب ایالت کالیفرنیا توانسته است مساحت فرونشست در یک میدان نفتی را از ۵۸ به هشت کیلومترمربع کاهش دهد. این الگو طی سال‌های اخیر در چین و دیگر کشورها نیز آزموده شده و راهکاری برای کاهش سطح مساحتی مناطق دچار فرونشست به شمار می‌رود.

اگرچه مسئله بحران آبی در ایران مهم‌ترین مانع در برابر اتخاذ این شیوه عنوان شده است در شرایط فعلی سیلاب‌های سالانه که می‌توانند کمکی در این زمینه باشند به دلیل ناتوانی در مهار و هدایت آن به حال خود رها می‌شوند.

الگوی دیگرجلوگیری از فعالیت چاه‌های غیرمجاز و کاهش سطح بهره‌برداری از منابع زیرزمینی است. رویه‌ای که اگرچه دست‌کم در دو دهه گذشته راهکار موردقبول بوده است، در عمل به سرانجام نرسیده و میزان برداشت از منابع زیرزمینی در ایران افزایش‌ یافته است.

فرونشست زمین مشکلی است که می‌تواند بخش‌های قابل‌توجهی از ایران را به‌طور جدی دچار خطر کند.