کشورهای مختلف دنیا پس از تحریم‌های آمریکا به حذف دلار از معاملات بین‌المللی خود اقدام کردند. اکنون این سوال مطرح شده است که آیا روسیه با تحریم‌های آمریکا و حذف دلار از معاملاتش با کشورهای دیگر می‌تواند تاج سلطنت را از سر ایالات متحده و دلار بیندازد؟

شبکه خبری الجزیره در گزارشی به این موضوع پرداخته است و با اشاره به سلطنت نزدیک به هشت دهه‌ای دلار از پایان جنگ جهانی دوم تا به امروز، این مسئله را بررسی کرده است.

حمله روسیه به اوکراین در بهمن ماه سال گذشته موجی از تحریم‌های اقتصادی به رهبری ایالات متحده را علیه مسکو به راه انداخت. دو مورد از قدرتمندترین آن‌ها، تصمیم دولت‌های غربی برای مسدود کردن تقریبا نیمی (۳۰۰ میلیارد دلار) از ذخایر ارز خارجی روسیه و حذف بانک‌های بزرگ روسیه از سوییفت بود.

این تحریم‌ها روسیه و چین، بزرگ‌ترین رقیب ژئوپلیتیک آمریکا را وادار کرده است که زیرساخت‌های مالی جایگزین خود را ارتقا دهند. اما فقط پکن و مسکو نیستند؛ از هند تا آرژانتین، برزیل تا آفریقای جنوبی و خاورمیانه تا آسیای جنوب شرقی، کشورهای مختلف در ماه‌های اخیر تمهیداتی را برای کاهش وابستگی به دلار به کار گرفتند. به گفته اقتصاددانان سیاسی و کارشناسان تحریم، در مرکز این ابتکارات دلارزدایی، در بسیاری از پایتخت‌ها این ترس هست که ایالات متحده می‌تواند روزی از قدرت پول خود برای هدف قرار دادن آن‌ها به روشی که روسیه را تحریم کرده است، استفاده کند.

برخی تحلیلگران در گفت‌وگو با الجزیره اعلام کردند که بعید است سلطه دلار در آینده نزدیک تغییر کند و ارز اصلی تجارت و معاملات بین‌المللی دلار باقی خواهد ماند. آن‌ها معتقدند هیچ ارز دیگری نمی‌تواند جای آن را بگیرد.  

به گفته کارشناسان، تحریم‌های تحت رهبری ایالات متحده که توانایی روسیه برای استفاده از نیمی از ذخایر خود را مسدود کرده و همچنین توانایی بانک‌های روسی برای انجام معاملات با استفاده از سیستم مهم سوئیفت را محدود می‌کند، بسیاری از کشورها را به وحشت انداخته است و انگیزه جدیدی به منظور تلاش‌ برای کاهش استفاده از دلار در مبادلات را به آن‌ها داده است.

زونگیوان زوئی لیو، یکی از کارمندان اقتصاد سیاسی بین‌الملل در شورای روابط خارجی مستقر در نیویورک، معتقد است که تصمیم برای بیرون کردن روسیه از سیستم سوئیفت مانند استفاده از گزینه هسته‌ای در دنیای مالی است.

مرکزیت سوئیفت در بانکداری بین‌المللی اغلب با جی‌میل در حوزه ارتباطات ایمیل مقایسه می‌شود. لیو در گفت‌وگو با الجزیره گفت: «در سیستم مالی جهانی یکپارچه، تحریم روسیه در استفاده از سوئیفت به این معنی آن است که رگ‌های خونی آن‌ها را قطع می‌کنید.»

به گفته تحلیلگران، کشورهایی مانند چین که در حال حاضر در تیررس تحریم‌های ایالات متحده قرار دارند، نگران‌اند که چنین اقدام‌هایی در آینده علیه آن‌ها نیز استفاده شود و بر عملکرد اقتصادشان تاثیر بگذارد.

چین در حال خلاص شدن از شر اوراق قرضه خزانه‌داری ایالات متحده است که یکی از ابزارهایی است که کشورها برای حفظ ذخایر دلاری استفاده می‌کنند. این کشور اکنون ۸۷۰ میلیارد دلار بدهی به ایالات متحده دارد که پایین ترین میزان از سال ۲۰۱۰ است. چین در حال مذاکره با سایر کشورها برای تجارت با واحد پولی یوان است.

در ماه فوریه، بانک مرکزی عراق، اعلام کرد که برای اولین بار اجازه می‌دهد تجارت با چین به یوآن انجام شود. بانک مرکزی بنگلادش نیز در ماه سپتامبر اعلامیه مشابهی را منتشر کرد. در همان ماه، اعضای سازمان همکاری شانگهای، توافق کردند که مبادلات تجاری را با ارزهای محلی خود افزایش دهند. به غیر از چین، این بلوک متشکل از روسیه، هند، پاکستان، ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان است. و در ماه دسامبر، چین و عربستان سعودی اولین معامله خود را به یوان انجام دادند. در همین حال، روسیه تصمیم گرفته است که تمام درآمد مازاد نفت و گاز خود را در سال ۲۰۲۳ به یوان ذخیره کند، زیرا به طور فزاینده‌ای برای ذخایر ارزی خود به ارز چین روی می‌آورد.

بر اساس این گزارش هفته گذشته، سفیر امارات متحده عربی در هند گفت که دو کشور در تلاش برای نهایی کردن یک معامله برای تجارت با ارزهای خود، درهم و روپیه‌اند. امارات یکی از شرکای تجاری برتر هند است.

در ماه ژانویه نیز، یکی از مقام‌های وزارت بازرگانی هند به خبرنگاران گفت که روسیه، سریلانکا، بنگلادش و موریس همگی مایل به تجارت با هند به واحد پولی روپیه‌اند.

اقتصادهای بزرگ جنوب شرقی آسیا در حال طراحی مکانیزمی‌اند که به موجب آن، اپلیکیشن‌های موبایل می‌توانند برای تجارت بین این کشورها با ارزهای محلی خود بدون نیاز به تکیه بر دلار به‌عنوان واسطه استفاده شوند.

روسای جمهور برزیل و آرژانتین طی بیانیه‌ای در ماه ژانویه اعلام کردند که یک ارز مشترک برای تسویه معاملات تجاری ایجاد خواهند کرد. با وجود این تلاش‌ها، کارشناسان متقاعد نشده‌اند که هر ارزی بتواند دلار را در آینده نزدیک به سقوط نزدیک کند.

یک ارز زمانی کاملا قابل تبادل می‌شود که بتوان آن را آزادانه به ارزهای دیگر برای همه مقاصد در بازارهای مالی، تجارت یا در بازارهای جهانی ارز مبادله کرد. با این حال، یوان تنها برای مقاصد محدودی مانند تجارت قابل تبدیل است و با وجود تاثیر روزافزون چین بر اقتصاد جهانی جذابیتی ندارد.

برخی از کارشناسان بر این باورند اگرچه حرکت به سمت دلارزدایی نمی‌تواند دلار را با ارز غالب دیگری جایگزین کند، اما می‌تواند گزینه‌های دیگری را برای اجازه معاملات تجاری غیر دلاری ایجاد کند. با این وجود، فرار از چنگ دلار برای این کشورها آسان نخواهد بود.