قنات مشهور آرامگاه سعدی که باغ دلگشا را در همسایگی شیخ اجل سیراب می‌کرد و گردشگران شکوه آن را در حوض ماهی سعدیه تماشا می‌کردند، همانند دیگر بناها و یادگارهای تاریخ ملی ایران تا نابودی کامل تنها یک گام فاصله دارد. رهگذران و شاهدان عینی می‌گویند در نتیجه ناکارآمدی مسئولان جمهوری اسلامی، حوض ماهی و قنات سعدیه خشک شده‌اند و حالا دیگر هیچ اثری از ماهی‌ها دیده نمی‌شود.

به گواهی برخی متون تاریخی، قنات آرامگاه سعدی قدمتی به درازای تاریخ ایران باستان دارد. برخی نیز می‌گویند که این قنات را خود سعدی ساخته است؛ اما آنچه مشخص است، این قنات نزد مردم ایران ارج و قرب و اهمیت ویژه‌ای داشت. خیلی‌ها به‌قصد حاجت‌روایی در آن آب‌تنی می‌کردند و برخی داخل آن سکه می‌انداختند. برخی هم چند جرعه از آن را بر سر جوان‌ها می‌ریختند تا بختشان باز شود. گفته می‌شود شیرازی‌ها رسم داشتند شب چهارشنبه‌سوری خود را در آب این قنات بشویند. به نوشته ابن‌بطوطه، دوستداران شیخ اجل قبل از ورود به آرامگاه او، ابتدا خود را در آب این حوض می‌شستند.

حوض ماهی مانند نگینی درخشان در سمت چپ آرامگاه سعدی می‌درخشد و مظهر قنات سعدیه است. این حوض از درون هشت‌ضلعی است و بیش از ۳۰ مترمربع زیربنا دارد و با ۲۸ پله به صحن آرامگاه متصل می‌شود. حوض یا آبنمای ماهی از قنات سعدی در بخش‌های زیرزمینی آرامگاه سیراب می‌شود. آب این قنات نیز از چشمه‌ای می‌جوشد که از زیر کوه سعدی بیرون می‌آید و برای استفاده از آن چاه‌هایی در عمارت‌های بالادستی آرامگاه حفر شده است.

حالا حوض ماهی آرامگاه سعدی و قنات و چشمه‌ای که آن را سیراب می‌کردند، هر دو خشک شده‌اند. مسئولان خشکسالی، کم‌بارشی و نبود بودجه کافی را بهانه می‌آورند و کنشگران میراث فرهنگی می‌گویند این‌ هم بخشی دیگر از عملیات هدفمند تخریب میراث تاریخی و فرهنگی ایران در جمهوری اسلامی است.

طی هفته‌های اخیر، تصاویری از آرامگاه سعدی در رسانه‌های داخلی ایران منتشر شد که تخریب دیوارها و سازه آرامگاه و نیاز آن به مرمت سریع را نشان می‌داد اما آن‌طور که محمد هاجری، سخنگوی شورای شهر شیراز، می‌گوید بودجه اختصاص‌یافته به مرمت آرامگاه سعدی تنها یک میلیارد تومان است و این بودجه پاسخگوی حل مشکلات سازه‌ سعدیه نیست.

سخنگوی شورای شهر شیراز در گفت‌وگو با خبرآنلاین، اذعان کرد که آرامگاه سعدی در حدود ۴۰ سال گذشته مرمت نشده است. به گفته او در بخش بودجه‌های مرمت و بازسازی، استان فارس که ۱۵ اثر تاریخی دارد جزو سه استان اول از نظر بودجه بازسازی نیست.

امتناع از اختصاص بودجه کافی برای مرمت آرامگاه سعدی در حالی است که ناظران می‌گویند ساختمان آرامگاه به مرمت اساسی نیاز دارد، سنگ‌ها و کاشی‌ها در آستانه فروریختن‌اند، دیوارها ریزش کرده‌اند و خطر فرونشست بخش‌هایی از آرامگاه را تهدید می‌کند.

از نظر سخنگوی شورای شهر شیراز، بهترین راه‌حل برای محافظت از آرامگاه‌های سعدی و حافظ این است که به‌صورت هیئت‌امنایی اداره شوند تا درآمد حاصل از این مکان‌ها برای مراقبت و رسیدگی از آن‌ها هزینه شود. از سخنان این مقام مدیریت شهری چنین برمی‌آید که جمهوری اسلامی نه‌تنها بودجه کافی به مرمت یادگارهای تاریخی اختصاص نمی‌دهد، بلکه درآمد حاصل از آن‌ها را نیز در بخش‌های دیگر هزینه می‌کند.

آرامگاه شیخ مصلح‌الدین سعدی شیرازی در انتهای خیابان بوستان، کنار باغ دلگشا و در کوهپایه‌ شمال شرقی شیراز واقع است و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر به شمار می‌رود. طبق گزارش‌های رسمی، تنها در تعطیلات نوروز امسال بیش از ۲۴۵ هزار نفر از سعدیه بازدید کردند و درآمد حاصل از حضور این تعداد گردشگر می‌تواند بخش قابل‌توجهی از بودجه مرمت سعدیه را تامین کند؛ اما مشخص نیست که درآمدها در چه بخش‌هایی هزینه می‌شوند.

فعالان میراث فرهنگی می‌گویند از هفت دهه پیش که سازه جدید سعدیه با طرحی از زنده‌یاد محسن فروغی، معمار برجسته، ساخته شد، تاکنون برای مرمت و بهسازی آن اقدام موثری انجام نشده است.