زدوبندهای پشت صحنه مذاکرات اخیر سد النهضه از وجود اختلاف‌های سیاسی جدیدی بین مذاکره‌کنندگان مصری و همتایان اتیوپیایی آن‌ها پرده برداشت و نشان داد که افزون بر ناسازگاری‌های متعدد دیگر، از جمله موارد مربوط به تعریف «دوره‌های خشکسالی»، اتیوپی بر پروژه‌های توسعه‌ای مصر بر رود نیل که قاهره آن‌ها را بدون «مشورت» با کشورهای حوزه رود نیل، اجرا کرده، نیز دست گذاشته است.

پس از توافق عبدالفتاح‌ السیسی، رئیس‌جمهوری مصر، و ابی احمد، نخست‌وزیر اتیوپی، در ماه ژوئیه، مصر و اتیوپی از ماه اوت گذشته چهار دوره مذاکرات را پشت سر گذاشتند؛ اما گفت‌وگوهای آن‌ها با شکست مواجه شد؛ به‌ویژه اینکه وزارت آبیاری مصر اخیرا با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که در صورت قرار گرفتن در معرض خطر، «مصر حق دفاع از آب و امنیت ملی‌‌اش را برای خود محفوظ می‌داند».

در مذاکرات اخیر، برخلاف دوره‌های قبلی مذاکرات که بیش از ۱۲ سال به طور متناوب ادامه داشتند، شماری از اعضای هیئت مذاکره‌کننده مصری در مصاحبه با رسانه‌ها درباره موارد اختلاف با اتیوپی صحبت کردند.

دکتر علا الظواهری، یکی از اعضای هیئت مذاکره‌کننده مصر، گفت: «پاسخ اتیوپی به ملاحظات مصر درباره سد النهضه و فرایند آبگیری آن، فهرستی از اقدام‌های یک‌جانبه مصر برای ایجاد پروژه‌های کشاورزی، ساخت پایتخت اداری جدید، احداث تونل شهید احمد حمدی و نوسازی پل‌ها بدون مشورت با دولت اتیوپی است.»

مصر درصدد اجرای پروژه‌های متعددی است که از میان آن‌ها می‌توان به بازسازی کانال‌هایی به طول بیش از ۱۱هزار کیلومتر، ساخت یک‌هزار و ۴۷۰ سازه برای محافظت در برابر سیلاب‌ها، احداث پل‌ روی نیل و شاخه‌های آن و بازسازی ۸۱ پروژه دیگر مرتبط با رودخانه نیل اشاره کرد.

در همین حال، دکتر عباس شراقی، استاد زمین‌شناسی و منابع آب دانشگاه قاهره، در مصاحبه‌ای با الشرق‌الاوسط گفت: «اتیوپی حق ندارد به پروژه‌های مصر روی رود نیل اعتراض کند.» او با اشاره به تفاوت موقعیت مکانی مصر و اتیوپی، افزود: «مصر آخرین کشور در مسیر رودخانه‌ نیل است؛ بنابراین هیچ کشوری از پروژه‌هایی که مصر روی نیل ایجاد می‌کند، آسیبی نمی‌بیند؛ زیرا مصر سعی دارد از مقدار آبی که به دست می‌آورد، به گونه‌ای بهره‌برداری ‌کند که در خدمت توسعه کشور باشد.»

او ادامه داد: «هیچ یک از پروژه‌های مرتبط با رود نیل مصر مانند پایتخت اداری جدید و پروژه توشکا، برخلاف سد النهضه که سهم آب مصر و سودان را تهدید می‌کند، آسیبی به اتیوپی وارد نمی‌کند.»

از سوی دیگر، دکتر رمضان قرنی، کارشناس مسائل آفریقا، در گفت‌وگو با الشرق‌الاوسط، مواردی را که اتیوپی درباره پروژه‌های عمرانی در مصر مطرح کرده، تلاشی برای ناعادلانه جلوه‌دادن اقدام‌های مصر دانست و خاطرنشان کرد که اتیوپی سعی دارد وانمود کند قاهره مخالف توسعه کشورهای آفریقایی است، در حالی که مصر به دنبال توسعه و پیشرفت است؛ اما اتیوپی می‌کوشد با ایجاد هیاهو، در مواضع کشورهای آفریقایی درباره سد النهضه تغییر ایجاد کند.

قرنی گفت: «مصر در تلاش است از منابع آبی‌اش از رود نیل که بر اساس قوانین بین‌المللی حق مسلمش است، برای پیشرفت و توسعه این کشور بهره‌برداری کند؛ درحالی‌که طرف مذاکره‌کننده اتیوپی در هر دور از مذاکرات، به دنبال آن است تا مصر را با مسائل فرعی که با اصل معضل یعنی احداث سد النهضه و سازوکار آن هیچ ارتباطی ندارد، مشغول کند.»

به گفته دکتر عارف قریب، یکی از اعضای هیئت مذاکره‌کننده مصر، یکی از موارد عمده که دو طرف سر آن اختلاف نظر دارند، تعریف دوره‌های خشکسالی است که رودخانه نیل در دهه ۱۹۸۰ شاهد آن بود. زیرا مصر معتقد است که «در حال حاضر نیز امکان تکرار دوره‌های خشکسالی وجود دارد، بنابراین، باید برای آن‌ها آمادگی‌های مشخصی وجود داشته باشد».

عارف هشدار داد که «وقوع دوره‌های خشکسالی حین پر کردن سد مشکلات زیادی به همراه خواهد داشت» و تاکید کرد مطالعات انجام‌شده وجود «مشکلات زیادی را که پیش خواهد آمد» تایید می‌کند، به‌ویژه اینکه دوره‌های آب‌گیری سد در حالی با دوره خشکسالی هم‌زمان شده است که درباره تعریف خشکسالی اتفاق نظر وجود ندارد.

از سوی دیگر، دکتر عباس شراقی گفت: «درخواست مصر برای تعریف خشک‎سالی بر اساس مطالعات علمی مبتنی بر شاخص‌های جریان رودخانه نیل در ۱۰۰ سال گذشته استوار است که آب آن به‌طور میانگین به ۵۰ میلیارد مترمکعب می‌رسید. به همین دلیل، مصر پیشنهاد کرد که خشکسالی باید در مرز ۴۰ میلیارد مترمکعب آب که معادل حدود ۲۰ درصد از میانگین آب رودخانه است، تعیین شود؛ اما اتیوپی پیشنهاد کرد که این رقم باید در حد ۳۰ میلیارد مترمکعب باشد. البته پذیرش این پیشنهاد امری دشوار است، زیرا کاهش یک میلیارد مترمکعب آب رودخانه نیل برای مصر به معضل بزرگی تبدیل خواهد شد.»

دکتر رمضان قرنی نیز تایید می‌کند که فرایند آب‌گیری سد النهضه در اتیوپی در سال‌های اخیر با دوره‌های فراوانی آب هم‌زمان بود، اما وقوع دوره‌های خشکسالی، عواقب ناگواری به دنبال خواهد داشت. او افزود که مصر در تلاش است با دستیابی به توافق بر سر تعریف مشخص خشکسالی، سهمش از آب نیل را به‌گونه‌ای تضمین کند که به کشورهای دیگر آسیبی نرسد، اما اتیوپی از این رویکرد حمایت نمی‌کند.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط