علی بیت‌اللهی، رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی، درباره خطر پیشرفت پدیده فرونشست زمین در استان مازندران هشدار داد و گفت در حالی‌ که تا قبل از پنج‌ سال گذشته، نرخ فرونشست زمین در مازندران صفر بود، اکنون به ۹ سانتی‌متر رسیده است. او در ادامه هشدار داد که با ادامه این وضعیت، فرونشست زمین به استان گیلان هم سرایت خواهد کرد.

فرونشست زمین پدیده‌ای است که در اثر استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و کاهش شدید ذخایر آبی رخ می‌دهد. به همین دلیل وقوع این پدیده در استان‌هایی مانند گیلان و مازندران که در مجاورت دریای خزر قرار دارند، از یک سو غیرمنتظره است و از سوی دیگر سطح هشدار بحران آب در ایران را بالا می‌برد.

رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی درباره اینکه چرا استان‌های شمالی ایران با پدیده فرونشست زمین مواجه شده‌اند، به خبرگزاری ایلنا گفت که عقب‌رفت آب دریای خزر نرخ فرونشست زمین در برخی گستره‌های استان مازندران را به ۹ سانتی‌متر رسانده است.

علی بیت‌اللهی در ادامه توضیح داد: «آب دریا وقتی عقب می‌رود که آب سطح دریا پایین رفته باشد. با پایین رفتن سطح آب دریا هم سطح آب زیرزمینی نوار ساحلی پایین می‌رود و از آنجا که نوار ساحلی محیط ریزدانگی است، اثری ملموس بر سطح زمین می‌گذارد و فرونشست ایجاد می‌کند.»

بیت‌اللهی با بیان اینکه تمام ساختمان‌های واقع در نوار ساحلی مازندران و همچنین بندر امیرآباد در معرض خطر قرار دارند، گفت که در ارتفاعات استان امکان فرونشست وجود ندارد چرا که جنس لایه‌های زمین در این منطقه از سنگ است اما در محدوده‌های خاکی و نرم ساحلی با پایین رفتن سطح آب، فرونشست شدیدتر می‌شود و این موضوع عمومیت دارد و تنها به یک بندر و یک ناحیه محدود نمی‌شود.

او در ادامه هشدار داد که اگر این روند عقب‌رفت آب دریای خزر ادامه پیدا کند، تبعات جدی فرونشست را در چند سال آینده در این منطقه می‌بینیم. به گفته بیت‌اللهی، در حال حاضر نیز آثار فرونشست زمین در برخی مناطق استان گیلان به صورت لکه‌های مجزا مشاهده می‌شود.

بیت‌اللهی درباره دلایل عقب‌رفت آب دریا به توسعه کشاورزی در روسیه به خصوص با شروع جنگ اوکراین و سدسازی این کشور بر رود ولگا اشاره کرد و افزود: «اصلی‌ترین منبع تغذیه دریای خزر رودخانه عظیم و خروشان ولگا است که روسیه برای توسعه کشاورزی‌اش از این منبع آبی استفاده می‌کند. در چند جای این رودخانه سدسازی شده و آورد رودخانه به دریای خزر کاهش پیدا کرده و این باعث شده است تغذیه دریای خزر کم شود.»

رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی با ابراز نگرانی از ادامه این وضعیت گفت که پیش‌بینی می‌شود میزان عقب‌‌رفت آب دریای خزر در آینده بیشتر شود.

پیش‌تر، علی منتصر کوهساری، رئیس اداره ایمنی و حفاظت دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی استان گیلان، افشا کرده بود که خودداری روسیه از تامین حق‌آبه دریای خزر کاهش ۱۸۰ سانتی‌متری تراز این دریاچه را در پی داشته است. او همچنین گفت که ۶۰ سانتی‌متر از این میزان کاهش، در دو سال اخیر رخ داده است.

پیش‌ از او نیز دیگر کارشناسان محیط‌ زیست هشدار داده بودند که روسیه با سدسازی روی رودخانه ولگا، ورودی آب دریای خزر را مسدود و اکوسیستم این دریاچه را با خطر فاجعه زیست‌ محیطی مواجه کرده است. با این حال، علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست، در مقام دفاع از روسیه برآمد و تراز منفی دریای خزر را به کم‌بارشی نسبت داد.

سلاجقه اوایل شهریورماه نیز با تکرار ادعایش گفته بود که هیچ کشوری در کاهش میزان آب دریاچه خزر مقصر نیست. او کاهش آب دریاچه خزر را به تغییرات اقلیمی مرتبط کرد و گفت که آب این دریاچه در مواردی کاهش و در موارد افزایش پیشروی داشته و «در حال حاضر در دوره‌ای قرار داریم که دریا در حال کاهش ارتفاع است».

این مقام دولتی در تلاش برای اندک نشان دادن سهم روسیه در به‌ وجود آمدن وضعیت فعلی گفت: «هر پنج کشور همسایه دریای خزر در مدیریت این دریاچه مشارکت دارند و بهره‌برداری خود را انجام می‌دهند اما تغییرات اقلیمی، کاهش ورودی‌های حوضه آبخیز مخصوصا رودخانه ولگا و افزایش تبخیر باعث شده است که دریای خزر در شرایطی به سر ببرد که ما کاهش تراز بستر را شاهد باشیم.»

به گفته رئیس اداره ایمنی و حفاظت دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی استان گیلان، تغییرات نزولی تراز آب دریا خطرهای زیست‌ محیطی متعددی دارد و ایمنی آبراه‌های شمالی را با چالش مواجه می‌کند و یکی از مشکلات اصلی تالاب انزلی در حال حاضر همین کاهش تراز آب دریای خزر است.

مرداد امسال، معصومه بنی‌هاشمی، مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر وزارت نیرو، با استناد به یافته‌های مطالعاتی گفت که سطح آب دریای خزر در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰، معادل ۲۶ سانتی‌متر کاهش یافت. این کاهش در شرایطی رخ داد که در سال ۱۴۰۰ نیز سطح آب ۲۴ سانتی‌متر کاهش یافته بود.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر اضافه کرد: «پیش‌بینی می‌شود تراز آب خزر تا سال ۲۱۰۰ تحت تاثیر شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه کاهش یابد و از وسعت دریای خزر کاسته شود که در صورت تحقق، بر سواحل ایران به‌خصوص جنوب شرقی خزر تاثیر قابل‌ملاحظه‌ای خواهد داشت.»

بر اساس کنوانسیون تهران، روسیه وظیفه دارد حق‌آبه دریای خزر را از رودخانه ولگا تامین کند. کنوانسیون تهران معاهده‌ای بین کشورهای همسایه دریای خزر (ایران، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و فدراسیون روسیه) است که با هدف حفاظت از محیط‌ زیست و اکوسیستم این دریاچه سال ۱۳۸۲ در تهران امضا و سه سال بعد از آن لازم‌الاجرا شد.