در چهل و پنجمین سالگرد «انقلاب ۵۷» و روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی در ایران، به خیابان آوردن حامیان نظام، نمایشی برای سنجش وفاداری به حکومت بود.

یکشنبه، ۲۲ بهمن‌ ۱۴۰۲، بار دیگر تمام شبکه‌های تلویزیونی و رسانه‌های نزدیک به حکومت، با انتشار آمار مشابهی از جمعیت راهپیمایان، مطابق هر سال این حضور خیابانی را «پر شور»، «مردمی» و «بیش از همیشه» اعلام کردند. اما تصاویر منتشرشده از این مراسم، از کاهش چشمگیر جمعیت در قیاس با سال‌های گذشته حکایت دارد. در پی قدرت‌گرفتن کامل جمهوری اسلامی، حضور یافتن حامیان این نظام در خیابان، به مناسک سیاسی هر ساله بدل شد.

بازخوانی تجمع خیابانی حامیان جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که اگر راهپیمایی‌های حکومتی در سال‌های اولیه استقرار این نظام، نمایش قدرت و محبوبیت حکومت نوپا بود، این روزها صرفا تلاش برای احیای اعتمادبه‌نفس حامیان نظام و پنهان‌کردن شکاف عمیقی است که میان حکومت و جامعه ایجاد شده است.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حق برگزاری تجمعات خیابانی به‌تمامی گروه‌ها داده شده است. اما تفسیر مقام‌های حکومت از این اصل قانون اساسی، آن را فقط در اختیار حامیان نظام گذاشته است.

این تفسیر به‌مطلوب، سبب شده است که رهبر نظام جمهوری اسلامی حضور خیابانی حامیانش را در تجمعات مناسبتی که با تبلیغ، اجبار و تشویق فراوان انجام می‌شود، اعلام «حمایت خودجوش مردمی» بداند، و‌ حضور معترضان به حکومت را در خیابان‌ها «اردوکشی  و زورآزمایی خیابانی» و «اغتشاش» اعلام کند.

راهپیمایی‌های‌ حامیان نظام جمهوری اسلامی، بارها در طول سال تکرار می‌شود. این حضور برنامه‌ریزی‌شده، در سه بخش تعریف شده است:

نخست، مناسبت‌های رسمی و هرساله مانند راهپیمایی‌های ۲۲ بهمن، ۱۳ آبان (روز مبارزه با استکبار جهانی)، ۱۶ آذر (روز دانشجو) و راهپیمایی آخرین جمعه ماه رمضان به مناسبت «روز قدس» که برنامه‌ تبلیغاتی ثابت نظام است.

بخش دوم این‌ راهپیمایی‌ها، وابسته به شرایط و نیازهای سیاسی و منطقه‌ای حکومت است. این شکل از تجمعات خیابانی نیز از سال‌های نخست استقرار و تحکیم نظام جمهوری اسلامی، در روزهایی که حکومت به حضور و نمایش حامیانش نیاز دارد، زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی برگزار می‌شود.

مشهورترین راهپیمایی‌های این بخش از تجمع حامیان حکومت، در دو دهه گذشته و به‌ویژه پس از شروع اعتراض‌های خیابانی مخالفان و منتقدان نظام جمهوری اسلامی بوده است.

برخی از این تجمع‌ها که بیشتر برای رودررویی خیابانی حکومت با مخالفان و منتقدانش برگزار می‌شود، در تقویم رسمی جمهوری اسلامی هم دارای روز و مناسبت ثابتی شده‌اند، اما از نظر میزان تبلیغات برای به میدان آوردن حامیان نظام، جایگاهی پایین‌تر از مناسبت‌هایی مانند ۲۲ بهمن دارند.

تجمع حامیان حکومت در  ۹ دی‌ ۱۳۸۸، یکی از این روزها است که در تقویم جمهوری اسلامی «روز بصیرت و میثاق با ولایت» نامگذاری شده است و در واقع، به معنای مقابله حامیان حکومت است با آنچه «فتنه علیه نظام» می‌‌نامند.

این الگو که در روزهای پرالتهاب دهه شصت بارها تکرار شده بود، در سه دهه گذشته و به صورتی برنامه‌ریزی‌شده‌تر، در  ۱۳۷۸ در واکنش به اعتراض کوی دانشگاه، در ۱۳۸۸ در واکنش به تجمع معترضان نتایج انتخابات، و در سال‌های ۱۳۹۶، ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰ در واکنش به اعتراضات سیاسی- معیشتی شهروندان و مخالفان حکومت اجرا شده است.

تا پیش از اعتراض‌های ۱۴۰۱، حکومت تجمع حامیانش را در زمانی برگزار می‌کرد که یقین داشت اعتراض مخالفان به شکل قطعی سرکوب شده است.

اما خیزش سراسری مردم ایران در ۱۴۰۱ این رویه را دگرگون کرد. در جریان اعتراضات ۱۴۰۱، حکومت چند بار حامیانش را با امید پایان‌یافتن آنچه «اغتشاشات» می‌نامید، به خیابان آورد تا به‌زعم خود، جشن سرکوب مخالفان را برگزار کند. اما تداوم اعتراض‌ها پس از هر بار حضور خیابانی حامیان حکومت، موجب شد که نظام دیگر نتواند از این فرصت استفاده کند.

در عرصه سیاست‌های منطقه‌ای نیز تجمع خیابانی حامیان حکومت به نام دفاع از نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی، بارها تکرار شده است.

در حوزه تجمع سیاسی بیرون از مناسبت‌های رسمی، حکومت برای ‌کاهش دادن خطر شکست در به خیابان آوردن حامیانش، نمازجمعه را به فرصتی برای برگزاری این تجمعات بدل کرده است و اکثر راهپیمایی‌های حکومتی، پس از نمازجمعه و در محدوده خیابان‌های اطراف آن برگزار شده‌اند.

بخش سوم راهپیمایی‌های حکومتی، برای بهره‌گیری از احساسات عمومی در وقایع خاص برگزار می‌شود. تشییع پیکر کشته‌شدگان جنگ ایران و عراق، که با وجود گذشت سه دهه از پایان آن، همچنان ادامه دارد، تشییع قربانیان بمب‌گذاری و حوادث مشابه، و نیز برنامه خاکسپاری نیروهای نظامی ایران که در کشورهای دیگر، از جمله عراق و سوریه، کشته می‌شوند، فرصتی است تا حکومت حامیانش را در خیابان به‌صف کند.

بهره‌ بردن از فرصت مناسبت‌های مذهبی در دهه محرم به شکل تجمع هیئت‌های عزاداری نیز که در سده‌های اخیر در تمامی حکومت‌ها کاملا مردمی بوده، برای جمهوری اسلامی به فرصت سودجویی از احساسات مذهبی مومنان بدل شده است.

افزایش مناسک نوظهوری مانند راهپیمایی اربعین، راهپیمایی جاماندگان اربعین و تجمع هیئت‌های عزاداری وابسته به حکومت در برخی دیگر از مناسبت‌های مذهبی که شکل و اهداف سیاسی به خود گرفته‌اند، نیز در شاخه تجمع‌های خیابانی هماهنگ‌شده حکومت دسته‌بندی می‌شوند.

جمهوری اسلامی همواره از روزها قبل برنامه گسترده تبلیغاتی برای برگزاری این تجمع‌ها مهیا می‌کند و با پذیرایی از حاضران و برگزاری برنامه‌های جانبی تفریحی، تلاش دارد برای بخشی از جامعه، این راهپیمایی‌های سیاسی را به «کارناوال» بدل کند. در چنین شرایطی، اصرار بر «خودجوش و مردمی» ‌بودن این تجمع‌ها بی‌معنا است.

حکومتی شدن تجمعاتی که در ابتدای شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی بیشتر مردمی بودند، با واکنش برخی چهره‌های سیاسی مواجه شده است که دلیل کاهش چشمگیر میزان حضور واقعی جامعه را در این راهپیمایی‌ها، افزایش نارضایتی و شکاف و فاصله میان حکومت و مردم می‌دانند.

این کاهش حضور، سبب شد است که صداوسیما در سال‌های اخیر برای اثبات ادعای ازدحام جمعیت در این مناسبت‌ها، ناچار به دست‌بردن در تصاویر شود. اما با مشخص‌ شدن آرشیوی بودن برخی تصاویر «پخش زنده» یا تصویرگیری از زوایای خاصی از تجمع‌ها و مونتاژ تصاویر برای القای ازدحام جمعیت، واقعیت میزان حضور حاضران را فاش کرده است.

نکته دیگری که کاهش معنادار حاضران را در این راهپیمایی‌ها اثبات می‌کند، نقش شهروندانی است که با ضبط تصاویر خیابان‌ها در این روزها و انتشار آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی، دروغ رسانه‌های حکومتی را افشا کرده‌اند و می‌کنند.

حکومت از کاهش‌ میزان حضور حامیانش در این مناسبت‌ها آگاه است، اما نقش کلیدی این نمایش وفاداری به شکل زورآزمایی خیابانی، موجب شده است که حتی در روزهای گسترش همه‌گیری کرونا نیز این تجمع‌ها را به شکل عجیب «تجمع خودرویی و موتوری» برگزار کند.

در شرایطی که نظرسنجی‌ها و کاهش میزان مشارکت شهروندان در انتخابات مختلف، ریزش حامیان حکومت را عیان می‌کند، برگزاری این راهپیمایی‌های مناسبتی، تنها راه ایجاد امید در دل رهبران نظام و حامیان هراسانی است که نگران آینده نظام جمهوری اسلامی‌اند.

شاید برای همین است که فارغ از میزان مشارکت افراد در این تجمع‌ها، هر بار واژه‌هایی مانند «پرشور»، «شورانگیز»، «کم‌سابقه» و «پرازدحام»، از دهان مجریان صداوسیما و مسئولان حکومت به گوش می‌رسد و همراه با عکس‌های دستکاری‌شده، تیتر رسانه‌های حامی حکومت می‌شود.