سرانجام پس از حدود دو دهه مقاومت کنشگران میراث فرهنگی و متخصصان دربرابر هرگونه دخل و تصرف در بازار تاریخی تبریز، مسئولان دولت ابراهیم رئیسی در هماهنگی کامل با محمدعلی آل‌هاشم، نماینده علی خامنه‌ای در استان آذربایجان شرقی، و برخی بازاریان بانفوذ، عملیات گازکشی در این بازار تاریخی را کلید زدند.
بازار تاریخی تبریز در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو ثبت شده است و گازکشی در آنجا خطر حذف‌شدن از این فهرست را به همراه دارد. ضمن اینکه به دلیل نبود امکان ورود تجهیزات آتش‌نشانی، هر انفجار کوچکی در این بازارممکن است به فاجعه انسانی منجر شود.
مناقشه‌های مربوط به گازکشی در بازار تاریخی تبریز از حدود ۲۰ سال قبل آغاز شد. در یک سوی این ماجرا برخی بازاریان قرار داشتند که تجهیز بازار به وسایل گرمایشی گازسوز را ضروری می‌دانستند و در سوی دیگر، کنشگران میراث فرهنگی و کارشناسانی از شرکت گاز و آتش‌نشانی. فعالان میراث فرهنگی خطر خروج بازار تاریخی تبریز از فهرست میراث جهانی را گوشزد می‌کردند و کارشناسان فنی نیز هشدار می‌دادند که با توجه به بافت بازار تاریخی تبریز هر حادثه کوچکی ممکن است به فاجعه‌ای بزرگ منجر شود، زیرا امکان ورود تجهیزات ایمنی و آتش‌نشانی به داخل بازار وجود ندارد.
طرف سوم این ماجرا نیز سازمان و وزارت میراث فرهنگی بود که تحت‌فشار کنشگران و فعالان از صدور مجوز گازکشی در بازار خودداری می‌کرد، اما در کمتر از یک سال، پس از روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی، این مخالفت به موافقت تبدیل شد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ به بازار تاریخی تبریز رفت و در جمع بازاریان بانفوذ به کمیته فنی میراث فرهنگی دستور داد که «مطالعه» سامانه گرمایش بازار تبریز را در اولویت بگذارند.
درواقع می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که منظور ضرغامی از «مطالعه سامانه گرمایشی بازار تاریخی تبریز» صدور مجوز گازکشی درآنجا بود، زیرا اندکی پس از چراغ سبز ضرغامی مقدمات این کار آغاز شد.
وزیر میراث فرهنگی دولت سیزدهم، به‌تازگی در سخنان دیگری نیز مدعی شد که ساکنان حریم پاسارگاد و آرامگاه کوروش به‌دلیل اینکه اجازه ساخت‌وساز ندارند «بیچاره» شده‌اند و او قول داده است که این «مشکل» را حل می‌کند.
تخریب آثار باستانی و تاریخی ایران به بهانه «رعایت حقوق شهروندان» ترفند مقام‌های جمهوری اسلامی برای فرار از پاسخ‌گویی به افکار عمومی است. ضرغامی درباره بازار تاریخی تبریز نیز در جمع هیئت‌امنای این اثر تاریخی ادعا کرد که «سامانه گرمایش بازار دغدغه اصناف و کسبه این مجموعه است و باید در اسرع وقت بررسی و اقدام شود».
درنهایت، اواخر تیرماه امسال، یونس فاتح، فرماندار تبریز، دستور «تعیین تکلیف» گازرسانی این بازار را تا قبل از شروع فصل سرما صادر کرد. او نیز مدعی شد که «تامین گرمایش ایمن بازار تاریخی تبریز از جمله خواسته‌های اصلی کسبه و فعالان بازار است».
فاتح به چراغ سبز ضرغامی نیز اشاره کرد و گفت: «گازرسانی به بازار تبریز براساس اصول فنی و میراثی از سوی میراث فرهنگی بلامانع اعلام شده است».
کمتر از دو ماه پس از دستور فاتح، خبرگزاری دولتی ایرنا نیز در همراهی با مسئولان دولتی از عملیات گازکشی در بازار تاریخی تبریز دفاع کرد و نوشت: «بازاریان ساکن در این محل تاریخی محل کسب‌وکار خود را با نفت سفید و کپسول گاز مایع گرم می‌کنند، اما سؤال این است که آیا ادامه این روند به مصلحت است یا بهره‌مندی از گاز شهری که می‌تواند خطراتی را متوجه این سازه جهانی کند؟»
دفاع از گازکشی در بازار تبریز درحالی است که حتی کارشناسان فنی تاکید کرده‌اند این اقدام خطر بالقوه آتش‌سوزی و انفجار مهیب را به همراه دارد، زیرا حین عملیات گازکشی احتمال وقوع انفجار بسیار است. پیش‌تر نادر کمالی، مدیرعامل شرکت گاز آذربایجان شرقی، نیز تاکید کرده بود که ورود گاز شهری به داخل بازار و مغازه‌های آن قطعا ناایمن است.
کارشناسان و کنشگران میراث فرهنگی نیز برای مخالفت با گازکشی در بازار تبریز به دستورالعمل‌های سازمان جهانی یونسکو و قوانین داخلی استناد می‌کنند. برمبنای قوانین داخلی جمهوری اسلامی، هرگونه دخالت انسانی در حریم و پهنه آثار باستانی و تاریخی ممنوع است و مجازات درپی دارد. دستورالعمل‌های سازمان یونسکو نیز درمورد آثاری که ثبت جهانی شده‌اند، سخت‌گیرانه است. پیش‌تر ناصر زواری، مدیر پایگاه جهانی تبریز، ضمن مخالفت جدی با گازرسانی به این بازار گفته بود که موضع رسمی و قانونی این پایگاه الزامات مربوط به سازمان جهانی یونسکو، مقررات نظام‌مهندسی ساختمان، موازین آتش‌نشانی، شرکت گاز و آیین‌نامه‌های وزارت میراث فرهنگی است. او همچنین تاکید کرده بود که «ذره‌ای عدول از این مقررات برای پایگاه جهانی بازار تبریز قابل‌تحمل نیست و اجازه آن را به‌هیچ‌عنوان نمی‌دهد».
ناصر زواری در پاسخ به افرادی که از گازکشی بازار تبریز دفاع می‌کنند نیز گفت: «نباید چنین فرض شود که این مکان تنها به عده‌ای که در آنجا فعالیت اقتصادی دارند تعلق دارد. اگر چنین بود نیازی به استقرار پایگاه جهانی در بازار وجود نداشت، بنابراین هرگونه اقدام برای انجام کارهای عمرانی، مرمتی، خدماتی و تامین گرمایش و سرمایش نیازمند رعایت قوانین خاص پایگاه‌های جهانی است.»
زواری بهترین گزینه برای تامین گرمایش بازار تبریز را استفاده از انرژی برق اعلام کرد و گفت که به‌عنوان مدیر پایگاه جهانی تبریز به‌هیچ‌عنوان پای مصوبه‌ای را که در آن ضوابط میراث فرهنگی، نظام‌مهندسی و سایر ارگان زیر پا گذاشته شود، امضا نمی‌کند.
در همین زمینه اکبر تقی‌زاده، معمار طرح مرمت و احیای بازار تبریز نیز عملیات گازکشی در این اثر جهانی را «خطای راهبردی» دانست و به وب‌سایت همنوا گفت که این کار «به صلاح بازار تبریز، شهر تبریز و مملکت نیست و جایگاه این اثر تاریخی را در فهرست یونسکو متزلزل خواهد ساخت».
تقی‌زاده در ادامه افزود: «من آسیب‌هایی را که درپی حفاری‌های گازکشی به کالبد تاریخی بازار وارد می‌شود و همچنین نازیبایی‌هایی که تاسیسات گاز به این بنای منحصربه‌فرد جهانی می‌زند را کنار می‌گذارم و فقط بحث‌های ایمنی و خطرات گازکشی را متذکر می‌شوم که ۵۵هزار واحد کسبی که همگی پوشیده‌اند در بازار تبریز فعالیت می‌کنند و اگر اتفاق کوچکی در یکی از این واحدها بیفتد، ابعاد سهمگین حادثه غیرقابل‌تصور است.»
این معمار و مرمتگر آثار تاریخی همچنین گفت که مهندسان مشاور در سال‌های قبل برای تامین گرمایش بازار تاریخی تبریز چاره‌اندیشی کرده بودند و در این طرح قرار بود به جای انشعاب‌های سراسری بازار ۱۰ موتورخانه در نظر گرفته شود. این موتورخانه‌ها هم نه در فضای پوشیده و محصور، بلکه در کاروان‌سراهای بازار پیش‌بینی شده بودند.
تقی‌زاده گازکشی بازار تبریز را «یک اقدام عجولانه، دم‌دستی و نسنجیده» خواند و در پایان نیز گفت که گازکشی می‌تواند به خروج این اثر از فهرست آثار یونسکو بینجامد.
با وجود تمام این هشدارها روز سه‌شنبه هشتم اسفندماه، عملیات گازکشی در بازار تاریخی تبریز با حضور نماینده علی خامنه‌ای و بازاریان با نفوذ آغاز شد.
بازار تاریخی تبریز، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده تاریخی ایران است و با وجود بیش از پنج‌هزار حجره و ده‌ها باب‌سرا، تیمچه، مسجد، راسته بازار، دالان، حمام و مدرسه همچنان یکی از مهم‌ترین مراکز دادوستد مردم تبریز و ساکنان شمال غربی ایران به شمار می‌رود.
این اثر تاریخی در گذشته نیز به‌دلیل قرار گرفتن در مسیر راه ابریشم و عبور کاروان‌های مختلف کشورهای آسیایی، آفریقایی و اروپایی رونق بسیاری داشت. گفته می‌شود که جهانگردان معروفی ازجمله ابن‌بطوطه، حمدالله مستوفی، یاقوت حموی، مارکوپولو، جکسن، اولیا چلبی، الکسیس سالتیکوف، ژان شاردن، اوژن فلاندن، جان کارترایت، و جملی کارری از آنجا دیدار کرده‌اند.
بازار تاریخی تبریز، که یکی از مهم‌ترین و یگانه‌ترین شاخصه‌های معماری ایرانی است، در مرکز تبریز واقع شده است. این بنای تاریخی سال ۱۳۵۴ در فهرست میراث ملی ایران و سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
اردیبهشت سال ۱۳۹۸ بخش‌هایی از این بازاربه‌دلیل آتش‌سوزی گسترده آسیب دید. پیش از آن نیز در آبان سال ۱۳۸۸ حادثه مشابه دیگری رخ داد و بخش‌هایی از راسته تاریخی ایکی قاپیلار از بین رفت.
