واگذاری بخشی از محیط پیرامون باغ تاریخی جنت شیراز به یک شرکت خصوصی اعتراض شهروندان و فعالان میراث فرهنگی استان فارس را برانگیخته است. این معترضان با راه‌اندازی کارزاری عمومی خواستار توقف این واگذاری شده‌اند و معتقدند این اقدام به باغ آسیب می‌زند و موجب از دست رفتن فضایی می‌شود که قرار بود برای پارکینگ عمومی در نظر گرفته شود.

در متن این کارزار آمده است: «طی سال‌های گذشته، عملیات احداث پارکینگ طبقاتی در این محدوده آغاز و تا مرحله اسکلت بتنی پیش رفت، اما این اقدام با تخریب گسترده درختان باغ همراه بود. با وجود این تخریب‌ها، هنوز مشکل کمبود پارکینگ باغ جنت حل نشده است.»

به گفته بانیان اصلی کارزار، پس از توقف طرح پارکینگ طبقاتی، مسئولان شهری نزدیک به یک هکتار دیگر از زمین‌های مجاور را نیز به یک هلدینگ خودرویی برای راه‌اندازی مجتمع تجاری و خدماتی واگذار کرده‌اند.

فعالان میراث فرهنگی هشدار می‌دهند این تصمیم سبب افزایش رفت‌وآمد خودروها در اطراف باغ خواهد شد و پیامدهایی مانند آلودگی صوتی و بصری و برهم خوردن آرامش محیطی را به دنبال خواهد داشت.

حمید صفایی، از کنشگران حوزه میراث فرهنگی و نویسنده اصلی متن بیانیه کارزار، اشاره کرده است که در سال‌های گذشته قرار بر این بود که باغ جنت فضایی عمومی و در اختیار شهروندان باشد. او می‌گوید بخشی از این باغ که در اختیار شهرداری بوده به پارک و خدمات عمومی اختصاص یافته، اما بهره‌برداری از آن در عمل به بخش خصوصی سپرده شده است.

صفایی همچنین یادآور شده است که در کنار باغ جنت، زمینی برای پارکینگ روباز خودرو پیش‌بینی شده بود که بعدها به شهربازی تبدیل شد و همین امر مشکل دسترسی به پارکینگ را تشدید کرد. به گفته او، مدیریت شهری تاکنون درمورد آینده زمینی که عملیات پارکینگ طبقاتی در آن آغاز شده بود هیچ شفاف‌سازی نکرده است.

برخی گزارش‌های غیررسمی نیز حاکی از آن است که این زمین هرگز قرار نبوده به پارکینگ تبدیل شود و حتی به فروش رسیده تا درآمد حاصل از آن صرف هزینه‌های شهری شود. این وضعیت به نگرانی فعالان فرهنگی دامن زده است و آنان خواستار پاسخگویی شفاف مسئولان درباره سرنوشت باغ جنت و محدوده پیرامونی آن شده‌اند.

امکان بازگشت یک مصوبه نگران‌کننده قدیمی

ماجرای واگذاری زمین به یک هلدینگ خودرویی تنها نمونه تعرض به باغ جنت نیست. این باغ در سال‌های اخیر بارها دستخوش تغییراتی شده و این موضوع نگرانی‌هایی را برانگیخته است. یکی از مهم‌ترین این تغییرات افتتاح شهربازی در محدوده باغ بود، پروژه‌ای که با انتشار تصاویر مراسم افتتاحیه و شادی مردم بهانه حمله افراد مذهبی تندرو به مدیریت شهری شد. اکنون بیم آن می‌رود که این اعتراض‌ها بهانه‌ای تازه برای واگذاری بخش‌هایی از باغ به گروه‌های مذهبی باشد- روندی که پیش‌تر نیز در دستور کار برخی نهادها قرار گرفته بود.

نخستین بار در سال ۱۳۹۴ شورای شهر شیراز مصوبه‌ای را تصویب کرد که طی آن دو هزار متر از اراضی باغ جنت برای احداث مرکز مذهبی و حسینیه به موسسه رهپویان وصال واگذار می‌شد. این تصمیم با مخالفت گسترده فعالان فرهنگی مواجه شد. سرپرست وقت فرمانداری شیراز با تصریح بر مغایرت قانونی این واگذاری، اعلام کرد اجرای مصوبه منوط به اصلاحات شورای شهر است و درنتیجه طرح متوقف شد.

با این حال در همان زمان، حامیان این طرح در شورای شهر کمبود فضای نمازخانه و «افزایش سطح امنیت» با حضور گروه‌های مذهبی را از دلایل ضرورت واگذاری عنوان کردند. درنتیجه توقف مصوبه به معنای پایان ماجرا نبود.

در سال ۱۴۰۰ بار دیگر خبرهایی درمورد ادامه روند این طرح منتشر شد. هرچند فشار افکار عمومی مانع اجرای آن شد، اما امروز با افزایش حملات جریان‌های مذهبی به مراسم برگزارشده در شهربازی باغ جنت، نگرانی‌ها از احیای دوباره این طرح شدت گرفته است. فعالان فرهنگی بیم دارند که در سایه این فشارها، بار دیگر طرح احداث حسینیه یا مراکز مذهبی در این باغ به جریان افتد.

باغ جنت، یادگار باغ‌های کهن ایرانی

باغ جنت هم فضای سبز عمومی و هم بخشی از تاریخ و هویت شهری شیراز است. این باغ در دوره قاجار، حدودا در سال ۱۲۲۳ خورشیدی (۱۲۶۰ هجری قمری)، به همت حاج میرزا ابوالحسن‌خان مشیرالملک، وزیر برجسته آن عصر، ساخته شد. او این باغ را در صحرای کُشَن، در غرب شیراز، با دیواری از چینه محصور کرد و درختانی مانند سرو، کاج و نارنج در آن کاشت. در کنار باغ نیز عمارتی با معماری چشم‌نواز بنا شد که نهرها و حوض‌های متعدد زیبایی آن را دوچندان می‌کرد.

باغ جنت در زمان محمدشاه قاجار، نزدیک به ۱۷۸ سال پیش، به یکی از جاذبه‌های اصلی شهر بدل شد. وسعت اولیه آن ۵۴ هکتار بود، اما امروز تنها ۲۷ هکتار از آن باقی مانده و در دسترس عموم است. با این همه، این باغ در قیاس با بسیاری از دیگر باغ‌های تاریخی شیراز سرنوشت بهتری داشته است؛ بخش وسیعی از باغ‌هایی مانند منشی‌باشی، ایلخانی و رشک بهشت در دهه ۶۰ خورشیدی به دلیل پروژه‌های عمرانی و توسعه شهری نابود شد.

باغ جنت همچنان یکی از مهم‌ترین میراث‌ طبیعی و تاریخی شیراز به شمار می‌آید، اما تداوم طرح‌های تغییر کاربری، واگذاری‌های بحث‌برانگیز و فشار گروه‌های ذی‌نفوذ، آینده آن را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.

زخم‌هایی که از هر سو وارد می‌شود

یکی دیگر از نگرانی‌های جدی پیرامون باغ جنت، ازسرگیری پروژه ساخت ساختمان الحاقی بیمارستان اعصاب و روان جنت در محدوده این باغ است. هرچند بنیاد شهید مالک حدود ۲۳ هکتار از عرصه باغ محسوب می‌شود، کارشناسان شهری و میراث فرهنگی از همان آغاز این طرح هشدار داده بودند که ساخت بیمارستان بدون طرح مصوب به کاهش پوشش گیاهی، افزایش بار ترافیکی و تخریب پوشش گیاهی منطقه منجر می‌شود.

ابراهیم بیانی، مدیرکل بنیاد شهید فارس، در مردادماه سال جاری اعلام کرد این پروژه ظرفیت بیمارستان را از ۴۵ تخت به ۹۰ تخت خواهد رساند. در واقع این توسعه به معنای ورود ساخت‌وسازهای تازه در عرصه‌ای است که بخش مهمی از تاریخ و هویت شیراز را در خود جای داده است.

از بیمارستان در دست توسعه گرفته تا شهربازی افتتاح‌شده و خطر ساخت حسینیه یا واگذاری زمین به مجموعه‌های تجاری خصوصی، هر کدام زخمی تازه بر پیکر باغ جنت وارد کرده است، باغی که یادگار الگوی باغ‌های کهن ایرانی است و برای مردم شیراز فضایی دلنشین برای تفریح و مرور تاریخ شهر فراهم می‌کند. همچنین این مکان فرصتی بی‌بدیل برای تماشای یکی از زیباترین باغ‌های ایرانی با بناهایی متعلق به دوره‌های مهم معماری ایران برای گردشگران داخلی و خارجی است.

با این حال، به جای بهره‌برداری پایدار از ظرفیت‌های فرهنگی و گردشگری باغ، مدیریت شهری بارها طرح‌هایی حاشیه‌برانگیز برای درآمدزایی از طریق واگذاری بخش‌هایی از آن ارائه کرده است. پرسش اصلی این است که فشار افکار عمومی و تلاش فعالان فرهنگی تا چه اندازه می‌تواند مانع تداوم چنین سیاست‌هایی شود و آینده این میراث ارزشمند را تضمین کند.