میانجیان عرب وارد می‌شوند 

اروپایی‌ها قرار بود میانجی بحرانی شوند که بین ایران و آمریکا درگرفته اما حالا ایران وارد بحران با خود یکی از همان اروپایی‌ها شده و نیاز به میانجیگران دیگری دارد. این است که میانجی‌گران عرب وارد صحنه شده‌اند.

روابط امروز ایران با کشورهای عربی شاید در بدترین سطح خود در سال‌های اخیر قرار دارد. اما دو کشور هستند که هم رابطه نزدیکی با ایران دارند و هم روابط نسبتا نزدیک با بقیه کشورهای عربی و غربی. نمایندگان هر دو حالا آمده‌اند تا بین تهران و لندن میانجیگری کنند و نگذارند خلیج فارس دوباره صحنه جنگ شود. 

عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق، دیروز بعدازظهر به همراه چند نفر از وزرای عالی‌رتبه خود وارد تهران شد. به گزارش فرات نیوز، کل سفر او منجمله دیدار با حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، سه ساعت به طول انجامید. پیش از سفر یک مقام عراقی به روزنامه «نیشنِ» ابوظبی گفته بود «مساله تنگه هرمز» موضوع اصلی این دیدار خواهد بود.

منظور از این مساله، اتفاقی است که روز جمعه ۱۹ ژوئیه افتاد. نیروهای سپاه پاسداران، کشتی بریتانیایی «استنا ایمپرو» را در آب‌های عمان توقیف کردند. ایران می‌گوید این به علت اصابت کشتی با یک قایق ماهیگیری بوده اما لندن منکر چنین حادثه‌ای است. ناظرین بین‌المللی عموما متفق‌القولند که این حرکت ایران تلافی‌جویی علیه بریتانیا برای اتفاقی است که دو هفته پیش افتاد. در آن هنگام بود که بریتانیا یک تانکر ایرانی را در نزدیکی ساحل جبل‌الطارق توقیف کرد و گفت این بخاطر نقض تحریم‌های اروپا علیه نفت رساندن به سوریه است. 

عراق در پی حمله آمریکا و سرنگونی دولت صدام در سال ۲۰۰۳ به ایران نزدیک‌ بوده. اما با این‌که هنوز احزاب شیعه حرف اصلی را در میدان قدرت بغداد می‌زنند، این کشور روابط دیپلماتیک خود با عربستان سعودی را نیز پس از ۲۵ سال برقرار کرده و به نظر قصد ندارد دنباله‌روی تهران باشد. نخست‌وزیر عراق پیش از سفر خود تلفنی با پنی موردانت، وزیر دفاع بریتانیا، صحبت کرد. طبق بیانیه دفتر آقای عبدالمهدی «دو طرف فراخوان به امنیت و ثبات در خلیج و خاورمیانه دادند و از اهمیت تبعیت از قوانین دریایی بین‌المللی و احترام به قوانین بین‌المللی گفتند».

عراق در ضمن یکی از مهمترین کشورهای نفتی حاشیه خلیج فارس است. گرچه مرز دریایی این کشور با خلیج چند کیلومتر بیشتر نیست اما مهمترین ترمینال صادرات نفت آن در بصره بر ساحل خلیج فارس واقع شده و در نتیجه امنیت حمل و نقل در این خلیج از اهمیت خاصی برای بغداد برخوردار است. 

سایر قدرت‌های منطقه خلیج فارس واکنش‌هایی قابل پیش‌بینی به بحران اخیر داشته‌اند.

عادل الجبیر، وزیر مشاور امور خارجه عربستان، حرکت ایران را «حمله به آزادی ترابری» و «نقض قانون بین‌المللی» خواند. او در توئیتر نوشت: «ایران بایست بفهمد که توقیف کشتی‌ها، از جمله آخرین نمونه در مورد کشتی بریتانیایی، به کلی غیرقابل قبول است».

وزارت خارجه کویت نیز مثل موارد اخیر موضعی میانه گرفت و بدون این‌که مستقیما به ایران اشاره کند گفت این حرکت «باعث افزایش تنش‌ها می‌شود و امنیت ترابری را مستقیما دچار خطر می‌کند».

عمانِ معمولا نزدیک به ایران نیز از ابتدا با حرکت ایران مخالفت کرد. وزارت خارجه این کشور بیانیه‌ای منتشر کرد و گفت این کشور «در تماس با تمام طرفین است تا عبور امن کشتی‌های تجاری که از تنگه هرمز می‌گذرند، را تضمین کند و در عین حال حق خود برای آب‌های سرزمینی‌اش را حفظ کند». عمان از ایران خواست کشتی بریتانیایی را آزاد کند. 

مسقط امروز اعلام کرد یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان، روز شنبه عازم تهران می‌شود تا در مورد «رویدادهای اخیر منطقه» صحبت کنند. آقای بن علوی ۲۲ سال است وزیر خارجه کشورش بوده و نقش مهمی در میانجیگری بین تهران و غرب ایفا کرده. مذاکراتی که منجر به برجام شدند ابتدا به صورت مخفی در مسقط آغاز شده بودند. 

لندن می‌گوید خواهان تقابل با ایران نیست. وزیر خارجه، جرمی هانت، دیروز گفت کشورش در سیاست «فشار حداکثری» واشنگتن علیه ایران مشارکت نمی‌کند. او اما از ایران خواست تانکر لندن را آزاد کند و اعلام کرد که دولت‌های اروپایی گروهی متشکل از کشتی‌های نظامی به خلیج فارس می‌فرستند تا گذر امن کشتی‌ها را تضمین کنند. آمریکا نیز خواهان ائتلافی نظامی برای تحقق این امر شده است.

اما آن‌چه اوضاع را پیچیده می‌کند این است که آقای هانت احتمالا تا مدت زیادی بر سر شغل خود باقی نماند. لندن امروز شاهد تغییر مهمی در قدرت بوده. بوریس جانسون، رقیب سر سخت آقای هانت، موفق به کسب رهبری حزب محافظه‌کار شد و تا چند روز دیگر عازم خانه شماره ۱۰ خیابان داونینگ می‌شود تا نخست‌وزیر جدید بریتانیا باشد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بارها و بارها از جانسون تعریف کرده و خیلی‌ها او را ترامپِ جزیره بارانی می‌دانند (و خیلی‌ها این‌را به عنوان تحسین نمی‌گویند). آیا لندن تحت رهبری جانسون سیاست‌های قبلی را ادامه می‌دهد و یا بیشتر دنباله‌روی ترامپ می‌شود؟ و آیا جانسون به خواست اپوزیسیون رسمی، حزب کارگر، تن می‌دهد و کشور را به زودی عازم انتخابات می‌کند؟ به قدرت رسیدن حزب کارگر به رهبری جرمی کوربن که سیاست‌هایی علیه عربستان سعودی گرفته و خواهان توقف فروش سلاح به این کشور شده می‌تواند باعث تغییر جدی شود.

دیدار روحانی و عبدالمهدی

دفتر نخست‌وزیر عراق در بیانیه‌ای که راجع به دیدار دیروز با روحانی منتشر کرد گفت: «شکل‌گیری همکاری جامع بین تهران و بغداد بی‌شک در بهبود امنیت و ثبات منطقه موثر خواهد بود». از او نقل شد که دو کشور باید «برای ضمانت و حفظ منافع یکدیگر از طریق گسترش روابط و کوشیدن برای شتاب بخشیدن به توافق‌هایی که در راستای منافع هر دو کشور است تلاش کنند».

از سوی دیگر، از روحانی نقل شده که «ثبات و امنیت منطقه همیشه اهمیت بالایی برای ایران داشته». روزنامه انگلیسی‌زبان «فایننشال تریبیونِ» تهران تیتر زد «ایران حامی گفتگوی منطقه‌ای برای رسیدگی به مسائل خاورمیانه».

رویهمرفته از این کلی‌گویی‌ها معلوم نمی‌شود در دیدار دیروز در مورد موضوع بحران چه گفته شده و راه‌حلی پیدا شده یا نه. 

کانالی دیگر هم بین تهران و پاریس برقرار است. عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، عازم پاریس شده تا با امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، دیدار کند. به گزارش بلومبرگ به نقل از مقامی از وزارت خارجه ایران که بدون افشای نام صحبت کرد، عراقچی نامه‌ای از روحانی به ماکرون برده که مشخصا پاسخی به خواسته‌های پاریس مبنی بر توقف فعالیت‌های جدید هسته‌ای در ایران است. 

در عین حال عراق خود را صحنه روزافزون تقابل بین ایران و آمریکا می‌بیند و می‌داند می‌تواند در این زمینه قربانی شود.

پنجشنبه هفته گذشته، «دفتر کنترل دارایی‌های خارجی» وزارت خارجه آمریکا (موسوم به «اوفک») اعلام کرد دو نفر از رهبران نظامی مسیحی و شبکی که تحت چتر حشد شعبی در عراق عمل می‌کنند در فهرست سیاه قرار گرفته‌اند. دو نفر دیگر از عراقی‌هایی که به نوعی با حشد شعبی و تهران نزدیکی داشته‌اند نیز در این فهرست قرار گرفتند از جمله یک فرماندار سابق استان نینوا. فردای آن روز، یعنی در همان روز جمعه که سپاه کشتی انگلیسی را توقیف کرد، حمله پهپادی به یکی از پایگاه‌های حشد شعبی در استان صلاح‌الدین عراق باعث کشته شدن چند ایرانی و عراقی شد گرچه آمریکا گفته نقشی در این حمله نداشته.

شطرنج پیچیده منطقه ادامه دارد و بغداد می‌داند هر حرکتش عواقبی مهم خواهد داشت.