پس از آن‌که دولت بایدن به قدرت رسید، تا چند ماه تمایل آشکاری برای محدود کردن دخالت مستقیم ایالات‌متحده در امور خاورمیانه نشان نمی‌داد و توجه‌اش بیشتر به اولویت‌های مهم سیاست خارجی واشنگتن مانند مسائل مربوط به آسیا، اروپا و بحران همه‌گیری کووید-۱۹ معطوف بود.
هرچند در این مدت دولت بایدن دست به برخی اقدامات مهم همچون آغاز مذاکرات احیای برجام، تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ در یمن و تمدید سازوکار انتقال کمک‌های بشردوستانه به سوریه زد، اما گروه بایدن به‌طورکلی رویکردی را اتخاذ کرده که هدف از آن محدود کردن هزینه‌های مداخله ایالات‌متحده است.
بااین‌حال، به نظر می‌رسد مهم‌ترین سیاستی که دولت بایدن آن را دنبال می‌کند، گشودن راه برای کشورهای خاورمیانه است تا پرونده‌های روابط متقابل خود را دور از تأثیرگذاری واشنگتن مدیریت کنند، مشروط بر این‌که روابطی که در این چارچوب برقرار می‌شود به قیمت منافع آمریکا در منطقه تمام نشود.
البته یکی از برجسته‌ترین پرونده‌های مطرح در این زمینه، پرونده روابط عربستان سعودی و ایران است، به‌ویژه این‌که ریاض و تهران به ارائه شواهدی از رفتار احتمالی در غیاب حضور آمریکا ادامه می‌دهند. در اواخر ماه سپتامبر گذشته و برای نخستین بار پس از روی کار آمدن ابراهیم رئیسی، به‌عنوان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، مقامات عربستان سعودی و ایران در بغداد دیدار کردند. هدف عمده این نشست ادامه اقدامات کوچک اما جدی برای کاهش تنش بین دو طرف بود.
درواقع، عربستان سعودی و ایران از سال‌ها قبل به‌عنوان دو رقیب مهم در منطقه به شمار می‌روند. وقوع برخی رخدادها و تحولات، ازجمله جنگ در یمن بین دولت قانونی یمن با حمایت عربستان سعودی و حوثی‌های موردحمایت ایران که به عامل عمده‌ای برای اختلاف میان دو طرف تبدیل شده است، منجر به تشدید وخامت در روابط دو کشور شد. علاوه برآن، عدم‌دستیابی به حل معمای حمله سال ۲۰۱۹ به تأسیسات نفتی بقیق که عربستان سعودی ایران را مقصر آن می‌داند، درحالی‌که تهران هرگونه دست داشتن در آن را انکار می‌کند، باعث پیچیده شدن بیشتر روابط ریاض و تهران شد.
سپس، زمانی که جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا اعلام کرد که قصد دارد در مورد فروش تسلیحات از طریق معاملات انجام شده توسط دونالد ترامپ، به کشورهای منطقه بازنگری کند، روابط عربستان سعودی و ایران با سرعت بیشتری بهبود یافت.
هرچند دولت بایدن در نهایت با تکمیل قراردادهای فروش تسلیحات موافقت کرد، که این امر البته در گام نخست، منافع واشنگتن را تأمین می‌کند، اما پیام دولت آمریکا کشورهای منطقه را بر آن داشت تا نسبت به مسائل مربوط به امنیت ملی خود بازنگری کنند. خروج آمریکا از افغانستان، باعث شد کشورهای منطقه در مورد تعهدات ایالات‌متحده در قبال متحدانش در خاورمیانه محاسبات جدیدی را انجام دهند، این در حالی است که واشنگتن مواضع خود را همچنان با برخی ابهامات احاطه کرده است تا منافع خود را در منطقه از دست ندهد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
به دنبال نخستین دیدار مقامات عربستان سعودی و ایران در ماه آوریل گذشته، مقامات بلندپایه دو کشور دیدارهای متعدد دیگری نیز انجام دادند که ازجمله می‌توان به چند دور مذاکرات آن‌ها در بغداد و در جریان نشست منطقه‌ای به میزبانی عراق، اشاره کرد.
حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، نیز در حاشیه اجلاس اخیر مجمع عمومی سازمان ملل متحد با وزیران امور خارجه کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا و نمایندگان ارشد کشورهای مزبور دیدار و گفت‌وگو کرد و از این دیدارها به‌عنوان ادامه اجلاس سران در بغداد یاد کرد.
از گفت‌وگوهای علنی برای بازگشایی کنسولگری‌های دو کشور در مشهد و جده، با هدف نشان دادن حسن نیت در روند پایان دادن به جنگ در یمن، به‌عنوان آخرین پیشرفت در این زمینه یاد می‌شود.
چندی پیش، پادشاه عربستان سعودی در سخنانش در هفتاد و ششمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، حمایت خود را از تلاش‌های بین‌المللی برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای اعلام کرد. این سخنان نشان‌دهنده مخالفت درازمدت عربستان سعودی با ساختار فعلی توافق هسته‌ای با ایران است. بااین‌حال، این امر مانع آن نمی‌شود که در صورت اصلاح برخی از نکاتی که باعث نگرانی عربستان سعودی و سایر کشورهای منطقه می‌شود، در موضع‌گیری این کشورها در قبال توافق هسته‌ای تجدیدنظر صورت گیرد.
به همین دلیل، عربستان سعودی تصمیم گرفت با ایران تعامل دیپلماتیک داشته باشد و با استفاده از گزینه‌های دیپلماتیک از رقابت روزافزون تسلیحات هسته‌ای در خاورمیانه جلوگیری کند.
البته عربستان سعودی تنها کشوری نیست که در چند ماه اخیر، گزینه‌های دیپلماتیک را در پیش گرفته است. مصر، اردن و عراق نیز در این اواخر در نشست سه جانبه‌ای در بغداد گردهم آمدند و رئیس‌جمهوری مصر برای نخستین بار پس از گذشت سی سال، از عراق بازدید کرد. ترکیه و امارات متحده عربی نیز در تلاش برای بهبود روابط دو کشور، سعی دارند روابط دو طرف را که به دنبال حمایت آن‌ها از جناح‌های متخاصم در لیبی به سردی گراییده بود، بار دیگر بهبود بخشند.
علاوه برآن، مصر و قطر میانجی‌گری خود را برای پایان دادن به اختلاف مصر و اتیوپی در مورد سد بزرگ النهضه آغاز کرده‌اند و البته فراهم شدن چنین فرصتی پیش از موافقت مصر، بحرین، عربستان سعودی و امارات متحده عربی برای پایان دادن به محاصره قطر، دور از انتظار بود.
از سوی دیگر، دولت بایدن اخیرا رویکردی را اتخاذ کرده است که نشان‌دهنده عدم مخالفت واشنگتن با ازسرگیری روابط کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس با سوریه است. هرچند این مسئله در ظاهر تحول بزرگی به شمار نمی‌رود، اما می‌تواند به‌عنوان تغییر مهمی در سیاست خارجی آمریکا محسوب شود.
به دنبال کاهش تمایل واشنگتن به منزوی کردن سوریه، ازجمله استفاده از گزینه‌های نظامی، برخی از کشورهای عربی تلاش‌های خود را برای بیرون کشیدن سوریه از انزوای دیپلماتیک آغاز کرده‌اند. در جریان چند ماه اخیر، شماری از کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس درصدد گسترش همکاری با دولت سوریه برآمده‌اند.
هرچند این تلاش‌ها تاکنون متفاوت و اندک بوده است، اما هدف از آن‌ها دستیابی به گسترش همکاری در عرصه‌های مختلف است که در نهایت، روابط با سوریه را تحکیم بیشتری می‌بخشد.
با وجود باور عمومی مبنی بر این‌که حضور ایالات‌متحده منجر به افزایش امنیت و ثبات در منطقه می‌شود، به نظر می‌رسد که حمایت نظامی و فروش تسلیحات ایالات‌متحده، خاورمیانه را دست‌خوش تنش‌ها و درگیری‌های بیشتری می‌کند. بنابراین، ایالات‌متحده باید از دخالت مستقیم در امور منطقه دست بکشد و برای حفظ منافع راهبردی‌اش در خاورمیانه، سیاست انعطاف‌پذیری را اتخاذ کند.
