میدان توپخانه تهران که به‌عنوان محل رخ دادن مهم‌ترین حوادث تاریخی این شهر موقعیتی نمادین دارد، این روزها برای مرمت بافت قدیمی و از بین رفته و بازگرداندن آن به شکل سابق حصارکشی شده است.
با وجود بعضی انتقادها، تلاش برای بازآفرینی توپخانه قدیم می‌تواند روزنه‌ای برای حفظ هویت تهران باشد. البته این میدان در ۱۰۰ سال گذشته بارها تغییر کرده است؛ از تخریب و بازسازی مجدد میدان در دوران رضاشاه و شهرداری کریم بوزرجمهری که با حفظ بلدیه و اضافه شدن ساختمان تلگراف‌خانه همراه بود تا تغییر دوران محمدرضا شاه پهلوی که ساختمان تلگراف‌خانه در آن تخریب شد.
در سال‌های اخیر، شهرداران تهران همواره ایده احیای توپخانه به سبک قدیم را در سر داشتند. اما این روزها اگر به توپخانه سری بزنیم، تغییر و ساخت‌وساز را می‌بینیم و به نظر می‌رسد نمای شمالی آن در حال تغییر به شکل دوران فعالیت ساختمان بلدیه (شهرداری) در این میدان است.
در ضلع جنوبی میدان توپخانه، خیابانی زنده و قدیمی پابرجا است که اولین گذر مدرن تهران به شمار می‌رود و در دوران ناصرالدین‌شاه به شکل معابر اروپایی ساخته شد؛ خیابان الماسیه که بعدها به باب همایون تغییر نام داد.
دروازه باب همایون همانند خود خیابان اهمیتی تاریخی دارد؛ حتی اگر به دلیل تخریب دروازه‌های تهران، دیگر در عبور و مرور در این خیابان اثری نداشته باشد.
تا چند سال پیش، باب همایون یکی از مراکز فروش کت‌وشلوار تهران بود. امروز نیز در نیمه دوم این خیابان برخی از این مغازه‌ها فعال‌اند؛ اما آنچه امروز باب همایون را به پاتوقی جذاب برای خانواده‌های ایرانی بدل کرده، ساماندهی غرفه‌های عرضه خوراکی و سوغاتی‌های شهرهای مختلف ایران است. این غرفه‌ها همراه با رنگ و نور و صدای مردم شب‌های باب همایون را به یاد ایام قدیم این گذر خاطره‌ساز کرده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
غرفه‌های چوبی در دو سمت خیابان، صنایع‌دستی و نیز خوراکی‌های مناطق مختلف ایران را عرضه می‌کنند و بخش دیگر نیز فروشنده انواع غذاهای ایرانی و ساندویچ‌اند. در وسط خیابان برای آن‌ها که ساعتی پیاده رفته‌اند و به دنبال لحظه‌ای آسودن‌اند، میز و صندلی تعبیه شده است. در کنار غذاهای محلی و صنایع‌دستی، حضور گاری‌های لبو و باقالی فروشی و یک چرخ‌وفلک قدیمی که مسئول آن با شمایل لوطی‌های دهه ۲۰ برای کودکان ترانه‌های قدیمی می‌خواند، حال‌وهوایی خاطره‌انگیز به باب همایون بخشیده است.
البته تا چند سال پیش تمامی غرفه‌های این خیابان در اختیار اغذیه‌فروشی‌ها و ارائه‌دهندگان غذاهای مختلف بود اما از دو سال قبل و پیش از آغاز همه‌گیری کرونا، شهرداری تهران تلاش کرد تا با نام «گذر تهران» به این خیابان حال‌وهوایی ویژه ببخشد. حالا با برداشته شدن طرح منع تردد شبانه در تهران، این خیابان تاریخی که روزگاری الماسیه نام داشت، بار دیگر همچون الماسی در شب‌های تهران می‌درخشد.
اگرچه در بازتعریف کاربری خیابان تلاش شده است بخش زیادی از غرفه‌ها به عرضه محصولات و صنایع‌دستی محلی اختصاص یابد، به گفته فروشندگان، با توجه به اینکه بیشتر بازدیدکنندگان این محل را جایی برای امتحان کردن غذاهای مختلف می‌دانند، به‌مرور، غرفه‌های فروش صنایع‌دستی هم با حفظ نام شهرها بر سر در خود، به عرضه‌کننده خوراکی‌های محلی تغییر کاربری داده‌اند.
انواع شیرینی‌ها، ترشی‌جات و تنقلات محلی این گذر تاریخی را به ایرانی کوچک تبدل کرده است و اگرچه تعداد غرفه‌ها چندان کافی به نظر نمی‌رسد، شهرداری تلاش دارد با در اختیار گرفتن بخش‌هایی پایینی خیابان آن را گسترش دهد.
یکی از فروشندگان صنایع‌دستی میگوید: «به دلیل کرونا و طرح منع تردد شبانه خیلی‌ها ناچار شدند غرفه‌هایشان را ببندند. مدت زیادی مجبور بودیم تعطیل کنیم و همین مسئله صرفه اقتصادی اجاره کردن غرفه در این خیابان را از بین می‌برد. اما به‌محض برداشتن ممنوعیت‌ها، استقبال مردم از این گذر را شاهدیم. مردم این چهره تهران را دوست دارند و از شنیدن صدای موسیقی و فضای صمیمی و دلپذیر این خیابان لذت می‌بردند.»
یکی از خانواده‌هایی که در این خیابان مشغول انتخاب غذا است میگوید: «به تعداد افراد از غذاهای مختلف می‌گیریم و با هم تقسیم می‌کنیم؛ این‌جوری فرصت امتحان کردن خیلی از غذاهایی که تا امروز با آن‌ها آشنا نبودیم را پیدا می‌کنیم. از طرفی، اینجا گذری است که آدم احساس می‌کند با قدم زدن در آن دارد در تاریخ و گذشته قدم می‌زند؛ تفریح کم‌خرج و جالبی است.»
وقتی در طول خیابان قدم می‌زنید، غرفه‌دارها به شما از محصولاتشان تعارف می‌کنند. از تاثیر این کار بر وسوسه شدن مهمانان گذر باب همایون نمی‌توان گذشت چرا که بسیاری از نوشیدنی‌ها، خوراکی‌ها و شیرینی‌های محلی به‌قدری خوشمزه‌اند که همان یک جرعه یا یک لقمه کوچک برای آنکه نتوانید از خرید آن‌ها صرف‌نظر کنید، کفایت می‌کند.
اگر طرح بازسازی میدان توپخانه دقیقا بر اساس ایده طراحانش انجام شود، بی‌شک باب همایون به یکی از زیباترین پاتوق‌ها و جاذبه‌های توریستی تهران بدل خواهد شد. البته در آن زمان، در مورد ضرورت رعایت بیشتر بهداشت اطراف غرفه‌ها باید بیشتر دقت شود.
یکی از این کارگران شهرداری درباره نظافت این خیابان میگوید: «نمی‌دانم چرا مردم به انداختن لیوان‌ها و ظرف‌های مصرف شده در سطل زباله‌ها علاقه‌ای ندارند. خیلی از مراجعه‌کنندگان پس میل کردن نوشیدنی یا غذا ظرف‌ها را همان‌جا رها می‌کنند یا بدتر از آن زیر پا می‌اندازند. ما از صبح تا آخرین دقایق باز بودن باب همایون در حال تمیزکردن‌ایم.»
باب همایون که تاریخ تهران را در سینه دارد و هنگام عبور از میان آن گویی صدای روزهای گذشته شهر از درون بافت آجرها و تک‌تک شاخه‌های درختانش به گوش می‌رسد، در این روزها و شب‌ها با حضور شهروندان تهرانی، دوباره خاطره خیابان مهم روزگار پادشاهان قاجار را زنده کرده است؛ خیابانی که با کمی خلاقیت و تعریف غرفه‌های متفاوت می‌تواند همانند موزه‌ای برای صنایع‌دستی و خوراکی‌های ایران باشد.
