از سرنگونی عمرالبشیر و رژیم او که در تاریخ سودان رخدادی بزرگ محسوب می‌شود، چهار سال می‌گذرد اما خارطوم همچنان به رنج و چالش دچار است؛ اختلاف بین نیروهای سیاسی و رهبری نظامی، ناآرامی در جامعه و حالا جنگ بین ارتش و نیروهای واکنش سریع.

پس از برکناری عمرالبشیر، همه‌چیز از پایان دوران تاریک حکایت داشت. دفاتر و دارایی‌های حزب او مصادره و گروه‌های شبه‌‌نظامی اخوانی وابسته به عمرالبشیر مانند شبه‌نظامیان «الشعبیه» و «الطلابیه» منحل شدند. همه این‌ها ظاهرا راه را برای تغییر وضعیت حاکم و تامین آینده این کشور هموار کرد. با این حال، متاسفانه خورشید امیدواری هنوز هم در افق سودان پدیدار نشده است و اکنون مردم این کشور به امید دستیابی به صلح و آشتی، به گفت‌وگوهای جده بین دو طرف چشم دوخته‌اند.

دو رهبر باید از بحران‌های سومالی، لیبی و چاد که از کنترل خارج و باعث شد رهبران گروه‌های متخاصم تقریبا همه دستاوردهای خود را از دست بدهند و درگیری برای چندین سال و چندین دهه ادامه یابد، درس بگیرند؛ به ویژه اینکه فرصت صلح و آشتی چه از لحاظ نظامی و چه از نظر سیاسی، هنوز هم از دست نرفته است.

در عرصه نظامی، نیروهای مسلح به همراه نهادهای امنیتی و پلیس با نیروهای واکنش سریع می‌جنگند. از نظر سیاسی، نیروهای مدنی بی‌شماری در سودان وجود دارند که نقش آن‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت. سودان در سطح منطقه به عنوان کشوری شناخته می‌شود که بیشترین احزاب و تشکل‌های سیاسی و اجتماعی را دارد و همین امر یکی از عمده‌ترین دلایل نابسامانی در سودان است.

هرچند اغلب احزاب و گروه‌های سیاسی سودان بر لزوم احیای زندگی حزبی، توسل به انتخابات و گذار از حکومت نظامی توافق دارند، بیشتر آن‌ها به دلیل کثرت احزاب سیاسی از شکست در انتخابات نگران‌اند و خود را برای مشارکت در انتخابات زودهنگام آماده نمی‌بینند. این در حالی است ‌که دو حزب بزرگ و تاریخی سودان یعنی حزب امت و اتحاد دموکراتیک سودان از حمایت پیروان فرقه‌های صوفیه «انصار» و «ختمیه» برخوردارند.

با این حال، بعید نیست گروه‌های وابسته به اخوان‌المسلمین که مدت‌ها حکومت را در کنترل خود داشتند، با بهره‌گیری از نبرد متحدان «کودتا» علیه رژیم خود، بار دیگر به میدان رقابت بازگردند. البته کودتاها به طور معمول خود را انقلاب می‌نامند و کودتا علیه عمرالبشیر نیز به دنبال ناآرامی‌های طولانی در کشور و با حمایت اکثریت خشمگین علیه رژیم عمرالبشیر که در همه عرصه‌ها با شکست مواجه شد و این کشور را به فقر شدیدی که در تاریخ معاصر آن بی‌سابقه بود، کشاند، به وقوع پیوست.

رئیس‌جمهوری مخلوع سودان از زمان کودتای ۱۹۸۹، بیش از حد انتظار به زندگی سیاسی‌اش ادامه داد. در طول دو دهه گذشته، او با اکثر متحدانش در میان رهبران اخوان اختلاف پیدا کرد و متحدان منطقه‌ای خود را نیز از دست داد. دوره عمرالبشیر به پایان رسید و اکنون برای مردم سودان تفاوتی ندارد که او در زندان باشد یا به جای دیگری فرار کند؛ اما سودان هنوز راه پرفرازونشیبی پیش رو دارد.

درگیری در سودان هنوز در مراحل آغازین و بین نیروهای دو طرف است و دشوار بتوان پایان بحران و رویارویی‌های نظامی را تخمین زد. اینکه آیا این بحران تا هفته‌ها، ماه‌ها و یا سال‌ها به درازا خواهد کشید؟ هرچند در حال حاضر، جنگ در نقاط مختلف پایتخت اعم از اطراف کاخ ریاست‌جمهوری، جاده‌های اصلی شهر و مراکز مهم و حیاتی جریان دارد، سطح این جنگ هنوز به آنچه جنگ داخلی توصیف می‌شود، نرسیده است.

جالب اینجا است آنچه در این میان مثبت به نظر می‌رسد و می‌تواند عمر بحران را کوتاه کند، نقش دو ژنرال سازنده بحران یعنی عبدالفتاح البرهان و محمد حمدان دقلو است. اگر میانجیگری با فشارهای داخلی و خارجی به نتیجه برسد و دو طرف بر سر چگونگی رابطه با دولت یا تسلیم آن به تفاهم برسند، جنگ متوقف می‌شود. به همین دلیل، دیدار دو طرف در جده اهمیت بسیاری دارد، زیرا گفت‌وگو میان آن‌ها می‌تواند فرصتی را فراهم کند تا جنگ در مرحله آغازین آن پایان یابد.

از این‌ رو، همه تلاش‌ها بر آشتی دادن دو فرمانده متمرکز است و راه‌حل کامل دیگری وجود ندارد. اگر دو طرف متخاصم واگذاری قدرت به غیرنظامیان را نپذیرند، اوضاع پیچیده‌تر خواهد شد؛ به ویژه اینکه احتمال پیروزی کامل و پایان دادن به بحران با استفاده از گزینه نظامی، هدف دشواری است که دستیابی به آن در مدت زمان کوتاه ممکن نیست. هرچند آشتی و متقاعد کردن دو طرف برای بازگشت به وضعیت قبل از جنگ، همراه با نقشه راه برای بازگشت به زندگی مدنی، کار دشواری خواهد بود، برای دو طرف متخاصم هیچ گزینه بهتری وجود ندارد.

بنابراین، باید همه از هرگونه آشتی که مانع خونریزی می‌شود و سودان را از شر درگیری‌های وحشتناکی که آینده آن را تهدید می‌کند، در امان نگه می‌دارد، حمایت کنند؛ در غیر این‌ صورت، با گسترش دامنه جنگ و فروپاشی نهادهای دولتی، سودان در اختیار پیمانکاران جنگ داخلی قرار خواهد گرفت.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط