دست داشتن شهروندان تاجیکستان و ازبکستان در حملات اخیر داعش خراسان در افغانستان، ایران و روسیه و بازداشت شهروندان چند کشور دیگر آسیای میانه در ماه‌های اخیر در آلمان و ترکیه به اتهام همکاری با داعش خراسان، بار دیگر خطر نفوذ روزافزون داعش در آسیای میانه را برجسته کرد.

حمله مرگبار شامگاه جمعه ۲۲ مارس به یک سالن کنسرت در شهر کروکوس روسیه و بازداشت چهار نفر به اتهام دست داشتن در این حمله که گفته می‌شود شهروند تاجیکستان‌اند، به این نگرانی‌ دامن زده که داعش خراسان به کمک پایگاه‌هایی که در افغانستان و پاکستان ایجاد کرده، ظرفیت حمله به اهداف دشوارتری مانند مسکو را هم پیدا کرده است.

البته دولت روسیه با اینکه داعش با انتشار دو بیانیه، مسئولیت حمله به سالن کنسرت کروکوس را برعهده گرفت، بیانیه داعش را در مورد این حمله «پرچم دروغین» خواند و پوتین هم در سخنانش سعی کرد آن را به اوکراین ارتباط دهد.

در ماه ژانویه هم دو مهاجم داعش خراسان که ملیت آن‌ها نیز تاجیکستانی اعلام شد، به مراسم سالگرد کشته شدن قاسم سلیمانی در کرمان حمله کردند که به کشته شدن بیش از ۹۰ نفر منجر شد. داعش نام این افراد را عمرالموحد و سیف‌الله المجاهد اعلام کرد و منابع امنیتی در جمهوری اسلامی گفتند که این افراد شهروند تاجیکستان بودند. منابع اطلاعاتی آمریکا نیز اعلام کردند که حمله کرمان در افغانستان طراحی شده بود.

در دسامبر ۲۰۲۲، هم دو مهاجم مسلح به محل اقامت شهروندان چین در کابل حمله کردند که طی آن، یک شهروند چین زخمی شد و چند شهروند افغانستان کشته و مجروح شدند. مسئولیت این حمله را هم داعش خراسان به عهده گرفت. ویدیویی که از مراسم بیعت عاملان این حمله با خلیفه داعش منتشر شد، آشکار کرد که آن‌ها نیز تاجیکستانی بودند. یکی از عاملان این حمله که پس از انفجار و تیراندازی، با پریدن از پنجره هتل فرار کرده بود، چند هفته بعد با کمربند انتحاری، گروهی از اعضای طالبان را در فرودگاه کابل هدف قرار داد.

تیم تحلیل و نظارت بر تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد در ماه ژوئن با انتشار گزارشی در مورد وضعیت افغانستان، درباره تهدید روزافزون داعش خراسان و گسترش نفوذ این گروه در میان شهروندان آسیای میانه هشدار داد. در این گزارش آمده‌ بود که در ژوییه و اوت ۲۰۲۳، هفت تن از شهروندان تاجیکستان، ترکمنستان و قرقیزستان مرتبط با داعش در حالی که قصد اجرای حملات تروریستی داشتند، دستگیر شدند.

۳۱ دسامبر نیز پلیس آلمان سه شهروند تاجیکستان و یک شهروند ازبکستان را به اتهام برنامه‌ریزی برای حمله به کلیسای جامع شهر کلن بازداشت کرد. این افراد مرتبط با داعش تصمیم داشتند مراسم سال نو را در این کلیسا هدف قرار دهند. سه‌شنبه گذشته نیز پلیس آلمان اعلام کرد که دو شهروند افغانستان را که اعضای داعش‌اند، به اتهام طراحی حمله به پارلمان سوئد بازداشت کرده است.

در ژانویه ۲۰۲۳، دو عضو داعش با حمله به یک کلیسا در استانبول یک نفر را کشتند و یک تن را مجروح کردند. پلیس ترکیه ملیت یکی از مهاجمان را تاجیکستانی و دیگری را شهروند روسیه اعلام کرد. در همین حال، اوایل ماه جاری، نهادهای امنیتی روسیه خبر دادند که دو عضو داعش که شهروند قزاقستان بودند و تجهیزات نظامی داشتند، در منطقه کالوگا و در حالی که برای حمله به یک کنیسه برنامه‌ریزی می‌کردند، کشته شدند.

ابزارهای داعش برای جذب نیرو در آسیای میانه

کانال‌های خبری داعش در مارس ۲۰۲۲ اعلام کردند که مرکز «فرسان الترجمه» با هدف انتشار پیام به ۱۸ زبان آغاز به کار کرده است. در دو سال گذشته، پیام‌های شاخه مرکزی داعش و همچنین شاخه خراسان و آفریقا به زبان‌های عربی، انگلیسی، اسپانیایی، فارسی، هوسایی (یک زبان آفریقایی)، هندی، فرانسوی، بنگالی، روسی، کردی، سومالیایی، آلبانیایی، اندونیزیایی و همچنین به خط سیرلیک برای مخاطبانش در تاجیکستان منتشر می‌شوند. این پیام‌ها تصویری، صوتی و متنی‌اند و به دیگر زبان‌های کشورهای آسیای میانه، آفریقایی و اروپایی نیز ترجمه و در کانال‌های تلگرام دست به دست می‌شوند.

گروهی از مبلغان داعش خراسان که موسسه العزائم، ویدیوهای سخنرانی آنان را به زبان‌های مختلف از جمله فارسی، پشتو و با زیرنویس سیرلیک منتشر می‌کند‌ــ رسانه‌های اجتماعی

 

موسسه العزائم دفتر مرکزی پخش و نشر پیام‌های داعش خراسان است که به زبان‌های پشتو، فارسی، اردو، انگلیسی، ازبکی، ترکمنی، روسی، چینی و با خط سیرلیک فعالیت می‌کند. تلگرام و ایکس، محبوب‌ترین شبکه‌‌های اجتماعی برای داعش‌اند که پیام‌های این گروه را روزانه از طریق ده‌ها کانال و حساب کاربری، دست به دست می‌کنند.

العزائم ضمن اینکه روزانه ده‌ها پیام نوشتاری، ویدیویی و صوتی در کانال‌های تلگرام منتشر می‌کند، هر هفته مطالب مجله النباء، رسانه اینترنتی شاخه مرکزی داعش، را از عربی به فارسی و پشتو برگردان می‌کند. این مرکز رسانه‌ای برای مخاطبانش در تاجیکستان هم زیرمجموعه‌هایی ایجاد کرده ‎است که به خط سیرلیک محتوا تولید و منتشر می‌کنند. رسانه موحدین یکی از این کانال‌ها است که شهروندان تاجیکستان آن را اداره می‌کنند.

موسسه هادسون، یک سازمان تحقیقاتی مستقر در آمریکا، در تحقیقی با اشاره به تبلیغات گسترده داعش خراسان با هدف جذب نیرو از کشورهای آسیای میانه نوشت که این گروه موفق شده‌ است شمار قابل‌توجهی نیرو از تاجیکستان و ازبکستان جذب کند.

در گزارش اخیر تیم تحلیل و نظارت بر تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل نیز آمده‌ است که داعش خراسان ضمن سربازگیری از میان اعضای ناراضی طالبان، از جماعت انصارالله، گروه تروریستی متشکل از شهروندان تاجیکستان، و حرکت اسلامی ازبکستان، که اعضای آن شهروندان ازبکستان‌اند، هم نیرو جذب کرده‌ است.

موسسه هادسون با اشاره به موج بزرگ تبلیغات داعش با هدف جذب نیرو از آسیای میانه، نوشت که داعش خراسان با استقرار در افغانستان، زمینه را برای مبارزات مسلحانه شهروندان ناراضی تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان با حکومت‌ این کشورها فراهم کرده‌ است.

پس از اوج گرفتن جنگ داعش در عراق و سوریه و تصرف قسمت‌هایی از این دو کشور به دست اعضای این گروه، هزاران نفر از کشورهای مختلف به داعش پیوستند. در این میان، بررسی‌های گروه بحران بین‌الملل نشان داد که تا ژانویه ۲۰۱۵، حدود چهار هزار نفر از کشورهای آسیای میانه به‌ویژه تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان و قرقیزستان به داعش پیوسته‌اند.

گلمراد حلیم‌اف، فرمانده ارشد نیروی وزارت کشور تاجیکستان که اوایل ۲۰۱۵ به داعش پیوست، باعث شد موضوع نفوذ داعش در میان شهروندان آسیای میانه، در شبکه‌های اجتماعی فراگیر شود.

گلمراد حلیم‌اف، افسر ارشد وزارت کشور تاجیکستان که در سال ۲۰۱۵ به داعش پیوست-رسانه‌های اجتماعی

 

پس از آنکه داعش قلمرو تحت کنترلش را در سوریه و عراق از دست داد، صدها عضو این گروه به‌ویژه زنان و کودکان جنگجویان تاجیک، ترکمن و ازبک، به کشورهای مبدا فرستاده شدند، اما بسیاری از مردان پس از متواری شدن از عراق و سوریه، از افغانستان، ترکیه و پاکستان سر درآوردند.

خروج نیروهای آمریکایی و فروپاشی دولت پیشین افغانستان که به آزادی صدها عضو داعش از جمله ۴۰۰ شهروند کشورهای آسیای میانه و آسیای جنوبی و حدود دو هزار عضو افغان این گروه از زندان‌های افغانستان منجر شد، به این گروه برای از سرگیری مبارزه فرصتی جدید داد.

با وجودی که طالبان مدعی‌اند داعش خراسان در افغانستان سرکوب و مهار شده‌‎، حملات مرگبار اخیر در کرمان، شهرهای بزرگ افغانستان و حمله اخیر در مسکو نشان می‌دهد که داعش نه‌تنها مهار نشده است، بلکه اینک قادر است حملاتی بزرگ‌تر ترتیب دهد.