در دو هفته ابتدایی مردادماه ۱۴۰۴، بازارهای مالی ایران بار دیگر شاهد روندهای نزولی بودند. افت شاخص بورس، رشد دوباره نرخ ارز و افزایش قیمت طلا، مهم‌ترین نشانه‌های تشدید بی‌اعتمادی و ناپایداری در این بازارها به شمار می‌رود.

اگرچه در نخستین روزهای مرداد برای بازارسازی و تزریق سرمایه به بورس تلاش‌هایی انجام شد، اما این روند نتوانست دوام بیاورد و تنها پس از چند روز شاخص‌ها مجددا وارد روند نزولی شدند. روز شنبه ۱۱ مرداد، بازار با افت ۲۶ هزار واحدی مواجه شد و روز بعد، شاخص کل با سقوطی ۱۵ هزار واحدی، به سطح ۲ میلیون و ۶۳۹ هزار واحد رسید.

براساس داده‌های معاملاتی، ارزش کل معاملات در بازار بورس ایران به ۸.۵ هزار میلیارد تومان رسید، عددی که ناشی از افزایش تمایل به فروش میان سهام‌داران است. در همین بازه، تنها ۷۴ نماد از مجموع ۸۳۹ نماد فعال، معادل ۹ درصد، در محدوده مثبت معامله شدند و ۷۶۵ نماد (۹۱ درصد) با افت قیمت روبه‌رو بودند. سرانه خرید سرمایه‌گذاران حقیقی ۴۰.۹ میلیون تومان و سرانه فروش آنان ۵۹.۴ میلیون تومان گزارش شد که نشان از تمایل بیشتر به خروج از بازار دارد.

در روزهای اخیر، نمادهایی همچون فولاد، فارس، فملی و وپاسار بیشترین افت را تجربه کردند. همچنین، نمادهای شستا، شینا و بوعلی نیز نقش قابل توجهی در سقوط شاخص کل ایفا کردند. به نظر می‌رسد نمادهای مرتبط با صنایع، به‌ویژه پس از پایان جنگ، با بحران ساختاری مواجه شده‌اند، به‌گونه‌ای که اکثر آنها در مقایسه با سقف‌های تاریخی خود، ریزش قابل توجهی را ثبت کرده‌اند.

کارشناسان اقتصادی پیش‌تر هشدار داده بودند که سیاست تزریق سرمایه به بورس نمی‌تواند راهکاری پایدار باشد و این اقدامات بیشتر به تقویت صف‌های فروش در میان سهام‌داران خرد منجر خواهد شد. این وضعیت حتی در روزهایی که بازار به‌صورت موقت سبز می‌شود نیز ادامه دارد.

همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه، درباره شرایط فعلی بورس می‌گوید: «اگر یک بازار به‌طور مداوم و برای حدود بیست روز افت کند، به‌طور مشخص وارد بحران شده است.» به باور او، تمایل مردم به پس‌انداز در این شرایط امری طبیعی است. خانواده‌ها به‌دلیل هزینه‌های دوران جنگ، بخشی از مخارجشان را به تعویق انداخته‌اند و این موضوع موجب شکل‌گیری حجم غیرعادی پس‌انداز شده است؛ مسئله‌ای که تاثیر مستقیم بر بازارهای مالی گذاشته است.

عبور دلار از مرز ۹۰هزار تومان؛ تقاضای مهاجرتی و اخبار سیاسی، موتور محرک بازار ارز

در ادامه روند ناپایدار بازارهای مالی در مردادماه، نرخ ارز نیز بار دیگر وارد مدار صعودی شد و دلار از مرز ۹۰هزار تومان عبور کرد. کارشناسان اقتصادی خروج سرمایه حقیقی از بورس را یکی از دلایل افزایش مجدد نرخ ارز عنوان می‌کنند، مسئله‌ای که در کنار عوامل سیاسی و اجتماعی، به افزایش تقاضا در بازار دامن زده است.

دلار که در ده روز ابتدایی مردادماه در بازه ۸۷ تا ۸۹ هزار تومان در نوسان بود، از اواخر هفته گذشته نخستین نشانه‌های جهش قیمتی را بروز داد. گرچه در ابتدا تصور می‌شد دلیل این افزایش شایعات مربوط به تعطیلی سفارتخانه‌های اروپایی در ایران است، اما انتشار اخبار مکمل در این رابطه روند صعودی را متوقف نکرد. روز شنبه، نرخ دلار از مرز ۹۰ هزار تومان گذشت و طی دو روز به ۹۲ هزار و ۷۶۰ تومان رسید، رقمی که در صورت تداوم شیب فعلی، ممکن است تا پایان هفته به ۹۵هزار تومان نیز برسد.

کارشناسان معتقدند مهم‌ترین عامل رشد نرخ ارز، تاثیرپذیری مستقیم آن از اخبار منطقه‌ای است. گفتگوی اخیر عباس عراقچی که در آن از شروط جدید برای مذاکره با آمریکا سخن گفته بود، در کنار اظهارات مقام‌های اروپایی درباره احتمال فعال‌سازی «مکانیسم ماشه»، دو عامل کلیدی در جهت‌دهی به بازار ارز در روزهای اخیر بوده‌اند.

یکی دیگر از عوامل افزایش تقاضا برای ارز، رشد تمایل به مهاجرت در پی جنگ و به دلیل آینده مبهم کشور است. چشم‌انداز نامطمئن وضعیت سیاسی و اقتصادی باعث شده برخی خانوارها تصمیم به خروج از کشور بگیرند؛ روندی که به‌وضوح در افزایش آگهی‌های فروش ملک به قصد مهاجرت، به‌ویژه در مناطق شمالی تهران و حتی در مناطقی مانند چیتگر، مشاهده می‌شود.

سرمایه حاصل از فروش این املاک، اغلب به ارزهای خارجی تبدیل می‌شود- موضوعی که تقاضا در بازار ارز را افزایش می‌دهد و روند افزایشی نرخ‌ها را در ماه‌های آتی تشدید می‌کند.

افزایش نرخ ارز محدود به دلار نیست و سایر ارزهای معتبر نیز روندی صعودی داشته‌اند. یورو که در ابتدای مرداد با نرخ ۱۰۳ هزار تومان معامله می‌شد، در روز یکشنبه به ۱۰۷ هزار و ۱۰۰ تومان رسید. ادامه معاملات در روزهای اخیر نشان می‌دهد عبور از این سطح قیمتی نیز محتمل است.

پوند نیز با رشدی ملایم‌تر، از ۱۱۹ هزار تومان در اول مرداد به ۱۲۱ هزار و ۳۰۰ تومان در روز یکشنبه رسید. اگرچه دامنه نوسان پوند در مقایسه با دلار و یورو محدودتر است، اما همچنان تاثیرپذیری بازار از افزایش تقاضا را تایید می‌کند.

درهم امارات نیز با ثبت قیمت ۲۴هزار و ۹۰۰ تومان، تنها یک گام تا ورود به کانال ۲۵ هزار تومان فاصله دارد. این نرخ در مقایسه با ابتدای مرداد، افزایشی ۹۰۰ تومانی را نشان می‌دهد. با تداوم شیب صعودی بازار، پیش‌بینی می‌شود در هفته‌های آینده درهم در بازه ۲۵ تا ۲۵ هزار و ۵۰۰ تومان نوسان داشته باشد.

یکی دیگر از بازارهایی که در هفته‌های اخیر با رشد تقاضا مواجه شده بازار دینار عراق است. همزمان با آغاز برنامه‌ریزی زائران برای شرکت در راهپیمایی اربعین، تقاضا برای تهیه دینار افزایش یافته و این مسئله به رشد نزدیک به ۵درصدی قیمت این ارز منجر شده است. دینار که تا ابتدای مرداد در محدوده ۶۰۰ تومان معامله می‌شد، روز گذشته به قیمت ۶۲۹ تومان رسید.

با توجه به روند صعودی تقاضا و افزایش موج سفرهای زیارتی، پیش‌بینی می‌شود طی دو هفته آینده قیمت دینار عراق به سطح ۶۳۵ تومان نیز برسد. در این میان، دولت می‌کوشد با وعده تامین کافی ارز اربعین، مانع از شکل‌گیری رفتارهای هیجانی در بازار شود. اما اگر روند افزایشی نرخ دلار ادامه پیدا کند ــ که به معنای تضعیف بیشتر ارزش ریال است ــ شکاف قیمتی میان ریال و دینار ممکن است بیش از این افزایش یابد.

طلای صعودی در بازار راکد؛ امنیت پس‌انداز یا فرار از بی‌ثباتی

در شرایط بی‌ثباتی اقتصادی، بازار طلا نیز در کنار ارز یکی از مقاصد سنتی سرمایه‌های سرگردان است. حرکت سرمایه‌ها به سوی طلا تا حدی از رکود طولانی‌مدت این بازار کاسته است. افزایش تمایل به خرید طلا به قصد پس‌انداز، به‌ویژه در میان طبقه متوسط، بخشی از واکنش عمومی به پیامدهای جنگ و آسیب‌پذیری دارایی‌های بانکی است. تجربه از دست رفتن سرمایه‌ها و نیز نگرانی از حملات سایبری به برخی بانک‌ها و صرافی‌های رمزارز، باعث شده طلا به‌عنوان دارایی امن‌تر در اولویت قرار گیرد.

نرخ دلار همچنان عامل کلیدی در روند صعودی طلاست. قیمت سکه امامی، که در روزهای ابتدایی مرداد در محدوده ۷۰ تا ۷۲ میلیون تومان قرار داشت، در معاملات روز یکشنبه به ۷۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان رسید. این رشد پیوسته طی روزهای اخیر احتمال عبور از سطح ۷۵ میلیون تومان تا پایان هفته را تقویت کرده است.

با آنکه در بازار جهانی بهای اونس طلا طی هفته گذشته با کاهش ۵۱ دلاری همراه بوده، در بازار داخلی ایران روند قیمت همچنان صعودی باقی مانده است. نادر بذرافشان، رئیس اتحادیه طلا و جواهر تهران، در گفتگویی با رسانه‌ها تاکید کرد: «با وجود افت بهای جهانی طلا، نوسانات نرخ ارز باعث افزایش قیمت طلا و انواع سکه در بازار داخلی شده است.»

بنابر اعلام اتحادیه، از ۴ تا ۱۰ مرداد، هر مثقال طلای ۱۷ عیار با ۷۴۰هزار تومان افزایش به ۳۱میلیون و ۱۵۰هزار تومان رسید. همچنین، هر گرم طلای ۱۸ عیار نیز با رشد ۷۱هزار تومانی، در سطح ۷میلیون و ۱۹۰هزار تومان معامله شد.

در مجموع، آنچه در بازارهای مالی ایران طی پنج‌ماهه گذشته رخ داده، بیش از آنکه حاصل سیاست‌گذاری‌های اقتصادی باشد، واکنشی مستقیم به اخبار سیاسی، منطقه‌ای و امنیتی است. به نظر می‌رسد دست‌کم تا زمان دستیابی به چشم‌اندازی روشن در تحولات منطقه‌ای و مذاکرات خارجی، بازارها در مسیر نوسانی و تحت‌تاثیر اخبار به حرکت خود ادامه دهند.