محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت دولت مسعود پزشکیان، روز چهارشنبه در واکنش به گزارش‌های منتشر شده در چند نشریه بین‌المللی درباره سرگردانی ۱۲۰ میلیون بشکه نفت ایران در آب‌های شرق آسیا گفت که «شوخی کردند، جدی نگیرید.»

پاک‌نژاد در گفتگو با خبرنگاران مدعی شد: «برای تمام این بشکه‌ها برنامه‌ریزی شده و یک بشکه نفت ایران بدون مشتری به دریا نمی‌رود.»

این ادعا در حالی مطرح می‌شود که براساس گزارش‌ها، در پی از سرگیری سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ، پالایشگاه‌های کوچک چینی به‌عنوان مشتریان اصلی «نفت ارزان ایرانی» خرید خود را کاهش داده‌اند.

همزمان با انتشار اظهارات وزیر نفت جمهوری اسلامی، روز چهارشنبه نشریه فایننشال تایمز در گزارشی تفصیلی توضیح داد که ایران چگونه با استفاده از شبکه پیچیده‌ای از دلالان و شرکت‌های صوری، تحریم‌های بین‌المللی را دور زده و به فروش نفت خود اقدام می‌کند.

در این گزارش اشاره شده است که چین، بزرگترین واردکننده نفت جهان، هرگز خرید نفت خام تحریم‌شده را که بخش عمده‌ای از آن به پالایشگاه‌های مستقل سرازیر می‌شود، انکار نکرده است. سال گذشته، این کشور روزانه حدود ۱.۵ میلیون بشکه از ایران و حدود دو میلیون بشکه از روسیه وارد کرد که حدود یک سوم کل واردات این کشور را تشکیل می‌دهد.

فایننشال تایمز در گزارش خود به فردی به نام «سعید علیخانی» اشاره کرد که در سال ۲۰۱۹ با مراجعه به دفتر یک وکیل در شهر زوگ سوئیس مدعی شد حسابدار یک شرکت ثبت شده در پاناما به نام «اوشن گلوری جاینت» است. او افزود که شرکت مدنظر، قصد دارد بیمه‌های دریایی را برای برخی از نفتکش‌ها تنظیم کند تا از آنها در معامله با خریداران چینی به عنوان ضمانت استفاده کند. بر اساس آن قرارداد، اگر اوشن گلوری وجهی برای نفتی که تحویل داده بود دریافت نمی‌کرد، می‌توانست مبلغ مورد معامله را از طرف مقابل مطالبه کند.

وقتی این وکیل از علیخانی در مورد منشا نفت سوال کرد، او دو بارنامه ارائه داد؛ یکی درباره محموله‌ای از نفت خام مالزی و دیگری نفت خام بصره در عراق.

در طول شش ماه بعد، این وکیل قبل از واگذاری کار به دو دوست سوئیسی، قراردادهایی دست‌کم مربوط به ۹ نفتکش را تنظیم کرد و این معاملات حداقل تا سال ۲۰۲۳ ادامه داشت.

با این حال، محموله‌های این کشتی‌ها به اندازه‌ای که علیخانی ادعا کرده بود، عادی نبود. تجزیه و تحلیل داده‌های ردیابی کشتی از سوی فایننشال تایمز و یک گروه تحقیقاتی که شبکه‌های غیرقانونی را مورد بررسی قرار می‌دهد و سی‌فور‌ای‌دی‌اس C4ADS نام دارد، نشان داد که این کشتی‌ها تقریبا منحصرا برای حمل میلیاردها دلار نفت از ایران، ونزوئلا و بعدا روسیه استفاده می‌شدند.

همچنین مشخص نبود که دقیقا چه کسی نفت را می‌خرید زیرا هر نفتکش در یک شرکت هلدینگ متفاوت ثبت شده بود که از سوی یک مدیر چینی متفاوت اداره می‌شد و اطلاعات کمی درباره آنها وجود داشت.

روی هم رفته، شبکه‌های شناسایی‌شده از سوی فایننشال تایمز، اطلاعات جدیدی در مورد سیستم‌های پیچیده ارسال نفت ایران به چین ارائه می‌دهند. این افشاگری‌ها درست زمانی است که ترامپ بار دیگر به دنبال تشدید فشار بر صادرات نفت جمهوری اسلامی است.

 تجارت نفت ایران، مهمترین منبع ارز خارجی جمهوری اسلامی، از سال ۱۹۷۹ یعنی زمانی که ایالات متحده برای اولین بار پس از بحران گروگانگیری در تهران تحریم‌هایی را اعمال کرد، با محدودیت‌های مختلفی روبرو بوده است.

این شبکه در سال ۲۰۱۲، زمانی که اتحادیه اروپا در پاسخ به برنامه غنی‌سازی هسته‌ای ایران، تحریم‌های خود را اعمال کرد، بیش از پیش تحت فشار قرار گرفت. در سال ۲۰۱۸، ترامپ از برجام خارج شد. یک سال بعد نیز آمریکا به معافیت‌های موقتی پایان داد که به هشت کشور، از جمله چین، اجازه می‌داد بدون ترس از مجازات‌های ایالات متحده، به خرید نفت ایران ادامه دهند.

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه وقت ترامپ، در ماه مه ۲۰۱۹ هشدار داد: «هر کشور یا نهادی که با ایران تعامل دارد، باید جانب احتیاط را رعایت کند زیرا خطرات این معامله بیشتر از مزایای آن است.»

به گزارش فایننشال تایمز، درست در همان ماه، علیخانی از وکیل سوئیسی درخواست کمک کرد. این وکیل تاکید کرد که با بررسی‌های سوابق او، از جمله جستجوی نام علیخانی در فهرست‌های تحریم‌ها، هیچ دلیلی برای رد کردن او به عنوان موکل پیدا نکرد بنابراین آنها شروع به همکاری کردند.

به گفته این وکیل، علیخانی از او خواسته بود برنامه ارتباطی وی‌چت را دانلود کند و در آنجا با هم ارتباط برقرار کنند که اپلیکیشینی چینی به شمار می‌رود.

داده‌های ردیابی کشتی از سوی فایننشال تایمز نشان می‌دهد که کشتی‌هایی که قرارداد آنها صادر می‌شد، بلافاصله شروع به حمل نفت از ایران و در برخی موارد، ونزوئلا می‌کردند. بنا بر بررسی‌های انجام گرفته، حداقل ۲۰ نفتکش اجاره‌ای از آن زمان به دلیل جابجایی نفت تحریم‌شده در فهرست تحریم‌های ایالات متحده قرار گرفته‌اند.

این ارتباطات نشان می‌دهد که بسیاری از کشتی‌ها بخشی از مجموعه‌ بزرگی موسوم به «ناوگان اشباح» به شمار می‌روند که از سوی یک مالک نهایی ذینفع در چین کنترل می‌شود.

پیش از این نیز در گزارش‌های متعددی به قاچاق نفت ایران از طریق ناوگان اشباح اشاره شده و تاکید شده است که اگرچه انتقال کشتی به کشتی نفت عملی غیرقانونی نیست، فعالیت ناوگان ارواح که با پرچم‌های جعلی اقدام به قاچاق نفت کرده و از تحریم‌ها فرار می‌کنند، زیر ذره‌بین قرار دارد.