مقامات بلاروس و جمهوری اسلامی ایران، دو کشوری که از روسیه در جنگ با اوکراین حمایت کرده‌اند، قصد دارند روابط دوجانبه خود را در تمامی زمینه‌ها، از جمله حوزه‌های دفاعی تعمیق بخشند.

روز چهارشنبه ۲۷ مرداد، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری نظام ایران وارد مینسک شد و با هدف امضای امضای یک «معاهده شراکت راهبردی» با الکساندر لوکاشنکو، همتای خود در بلاروس دیدار کرد. این درحالی است که بلاروس و روسیه در جنگ ۱۲ روزه جمهوری اسلامی با اسرائیل، تنها نظاره‌گر حملات سنگین ارتش اسرائیل به چهره‌ها و مواضع نظامی جمهوری اسلامی بودند و هیچ‌گونه حمایتی از تهران در این جنگ نکردند.

اکنون لوکاشنکو می‌گوید: «در شرایط آشفتگی جغرافیای سیاسی، مینسک و تهران گام‌های منسجم و متعادلی برای توسعه بیشتر همکاری‌ها برمی‌دارند و سخت می‌کوشند هر چالش جدید را به فرصتی تازه تبدیل کنند.» او تاکید کرد که هیچ موضوعی در گفت‌وگوهای دو کشور «خط قرمز» نیست و این همکاری می‌تواند طیف وسیعی از حوزه‌ها، از جمله «همکاری‌های فنی-نظامی» را در بر گیرد.

لوکاشنکو که از نزدیک‌ترین متحدان ولادیمیر پوتین محسوب می‌شود، به روسیه اجازه داد از خاک بلاروس به‌عنوان سکوی حمله به اوکراین استفاده کند و بعدها نیز با استقرار موشک‌های هسته‌ای تاکتیکی روسیه در این کشور موافقت کرد.

جمهوری اسلامی ایران نیز در جنگ روسیه با اوکراین، هزاران پهپاد را در اختیار دولت پوتین گذاشته و از طرفی مسعود پزشکیان در ماه ژانویه، یک معاهده همکاری راهبردی را با پوتین امضا کرده بود. هر دو کشور ایران و بلاروس، تحت تحریم‌های غرب که پزشکیان در این سفر آن را «غیرقانونی» خوانده، قرار دارند.

پزشکیان همچنین در دیدار با لوکاشنکو گفت جمهوری اسلامی ایران آماده است «تجربیات بیش از ۴۰ ساله» خود را برای «خنثی‌سازی» این تحریم‌ها در اختیار بلاروس بگذارد. این ادعا درحالی مطرح شده است که پزشکیان، خود در هفته‌ها و ماه‌های اخیر، در واکنش به بحرانی‌تر شدن وضعیت اقتصادی ایران، اعتراف کرده بود که «نه پول داریم، نه آب داریم، نه برق داریم، نه گاز و بنزین داریم و در تمامی زمینه‌ها پر از مشکلیم.» او همچنین تاکید کرده بود که بدون مذاکره و رفع تحریم‌های غرب، هیچ یک از این این مشکلات حل نخواهند شد.

اما پزشکیان حالا در پایتخت بلاروس می‌گوید: «دیدگاه‌های مشترک ما باید در حوزه‌های اقتصادی و فرهنگی، توسعه گردشگری میان دو کشور و همچنین در زمینه همکاری‌های فنی-نظامی به اجرا درآید.»

پزشکیان در بخشی دیگر از سخنانش گفت کشورهای غربی به سردمداری آمریکا، به دنبال این هستند تا «با تحمیل، مسیر حرکت ما را مطابق نظر خودشان تنظیم کنند» و «اعمال تحریم‌ علیه بلاروس و جمهوری اسلامی ایران، به این دلیل است که آمریکا نمی‌خواهد هیچ کشوری مستقل باشد.»

سپس در ادامه افزود که امضای تفاهم و همکاری میان طرفین در این دیدار، می‌تواند تحریم‌های یکجانبه آمریکا را خنثی کند. همچنین خبرگزاری دولتی ایرنا گزارش داد که پزشکیان و لوکاشنکو بیانیه مشترکی را در خصوص توسعه همه‌جانبه روابط امضا کرده و در ادامه ۱۲ تفاهم‌نامه‌ مشترک در زمینه‌های بهداشت‌ و دارو، گردشگری، توسعه سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد، سیاسی، صنعتی، رسانه‌ای و اقتصادی به امضای مقامات دو کشور رسید.

بلاروس خود موقعیتی متزلزل دارد. پس از انتخابات مناقشه‌برانگیز سال ۲۰۲۰ که طی آن الکساندر لوکاشنکو، چهره مورد حمایت پوتین برای ششمین بار متوالی در قدرت ماند، خیابان‌های این کشور شاهد موج گسترده‌ای از اعتراضات شد. در همان زمان، رقیب اصلی او، سوتلانا تیخانوفسکایا اعلام کرد که در دور نخست رای‌گیری برنده بوده و نتیجه رسمی را حاصل تقلب خواند.

این بحران سیاسی، واکنش شدید غرب را به همراه داشت و اتحادیه اروپا و ایالات متحده، مجموعه‌ای از تحریم‌ها علیه مینسک اعمال کردند و با آغاز جنگ اوکراین و نقش حمایتی بلاروس از مسکو نیز دامنه و شدت این تحریم‌ها باز هم افزایش یافت.

در چنین فضایی، امضای تفاهم‌نامه‌های مختلف برای گسترش همکاری‌ها میان ایران و بلاروس و صدور بیانیه‌های مشترک، با تجربه سال‌های اخیر و تحریم‌های گسترده غرب علیه دو کشور، نشان می‌دهد چنین توافق‌هایی بیش از آنکه در عمل منجر به گشایش اقتصادی یا کاهش فشار تحریم‌ها شوند، بیشتر به کار نمایش‌های دیپلماتیک می‌آیند. بلاروس و جمهوری اسلامی هر دو در انزوای بین‌المللی قرار دارند و با وجود ادعاهای پرطمطراق درباره خنثی‌سازی تحریم‌ها، واقعیت میدانی این است که زیر فشار همین تحریم‌ها، اقتصاد دو کشور درگیر رکود، تورم و بحران‌های افسارگسیخته است.

نلاش جمهوری اسلامی برای هم‌پیمانانی با روسیه و بلاروس، در حالی است که در جنگ ۱۲ روزه، این شرکا کوچک‌ترین حمایتی از تهران نکردند و صرفا در مقام تماشاچی باقی ماندند. اکنون نیز تردید جدی وجود دارد که دست دادن‌های پزشکیان با لوکاشنکو بتواند چیزی بیش از یک تصویر تبلیغاتی برای مصرف داخلی حکومت باشد؛ تصویری که منتقدان می‌گویند قرار است شکست‌های واقعی در میدان سیاست و اقتصاد را پشت نقاب «اتحادهای خیالی» پنهان کند.