در ششم دی ۱۳۵۸ نیروهای مسلح شوروی سابق از چند مسیر وارد خاک افغانستان شدند. همراه با این نیروها، رهبر آینده دولت نیز به افغانستان بازگشت. روس‌ها با تهاجم به افغانستان بحران خونینی را در این کشور رقم زدند که به باور کارشناسان، آثار آن تا امروز هم دیده می‌شود.

نیروهای ارتش سرخ شوروی سابق حدود ۹ سال در افغانستان باقی ماندند. در حدود ۱۱۵هزار نیروی ارتش سرخ در سراسر افغانستان مستقر شده بود، با این حال، این حضور با محکومیت جهانی روبه‌رو شد و تعدادی از کشورهای جهان، از جمله آمریکا، سیاست ضربه‌زدن به روس‌ها در افغانستان را در پیش گرفتند. بر اساس همین سیاست، احزاب جهادی زیادی در بیرون از افغانستان تشکیل شد. این حزب‌ها نبرد با نیروهای روس و دولت آن زمان را آغاز کردند. تا سال ۱۳۷۱ که دولت دکتر نجیب‌الله سقوط کرد، این نبرد همچنان ادامه داشت.

مجاهدین مسلمان، که خود را نیروهای برحق مبارزه با «تجاوز» روس‌ها می‌دانستند، با کمک آمریکا و عربستان سعودی و تعداد دیگری از کشورهای جهان، به بهترین و تازه‌ترین تسلیحات نظامی مسلح شدند و نبرد علیه روس‌ها را پیش بردند. در طول ۹ سال جنگ، بیش از ۱۴هزار نیروی روس در افغانستان کشته و ۵۳ هزار تن زخمی شدند. همچنین، ۱۳۰۰ نفربر زرهی و ۱۴۵ تانک روس‌ها در این جنگ از بین رفت. روس‌ها ده‌ها هواپیمای جنگی را نیز در این جنگ از دست دادند. اما در آن سوی جنگ، مجاهدین اسلامی در حدود ۹۰هزار هم‌رزم را از دست دادند.

همچنین، در حدود ۲میلیون شهروند غیرنظامی در افغانستان کشته و ۵میلیون تن نیز آواره شدند. با این حال، روس‌ها پس از ۹ سال حضور در افغانستان، بالاخره با وساطت سازمان ملل متحد از افغانستان خارج شدند. آخرین سرباز روس در ۲۶ بهمن ۱۳۶۷ از افغانستان خارج شد. مجاهدین، که با خروج روس‌ها باور داشتند می‌توانند افغانستان را به‌سرعت به تصرف خود درآورند، مجبور شدند سه سال دیگر نیز انتظار بکشند. پس از اینکه روس‌ها به حمایت کامل خود از دولت دکتر نجیب‌الله خاتمه دادند، مجاهدین توانستند افغانستان را به تصرف خود دربیاورند.

برخی از کارشناسان باور دارند که میان تهاجم روس‌ها و آمدن آمریکا و ۴۱ کشور جهان به افغانستان شباهت‌هایی وجود دارد. برای مثال، وقتی روس‌ها به افغانستان حمله کردند، آمریکا و متحدانش از مجاهدین در افغانستان حمایت می‌کردند. و زمانی که نظامیان آمریکا و ناتو وارد افغانستان شدند، روسیه و ایران و پاکستان، و در اواخر چین، از طالبان حمایت کردند.

از دید برخی از مردم، به‌خصوص در بیرون از شهرها، هم روس‌ها به افغانستان تجاوز کردند و هم آمریکایی‌ها. از سوی دیگر، هم روس‌ها در افغانستان شکست را پذیرفتند و آن کشور را ترک کردند و هم آمریکایی‌ها پس از دو دهه حضور نظامی اعتراف کردند که در جنگ افغانستان به بن‌بست خورده‌اند و ناگزیر این کشور را ترک کردند.

با این حال، در نگاهی منصفانه به این دو جنگ، تفاوت‌های زیادی را می‌توان دید. نخست اینکه روس‌ها بدون مشورت بین‌المللی یا درمیان گذاشتن موضوع حضور در افغانستان به این کشور هجوم بردند، در حالی که نیروهای نظامی آمریکا و ناتو با منشور سازمان ملل متحد وارد افغانستان شدند. از سوی دیگر، دولتی که روس‌ها حمایت می‌کردند نظامی مستبد و تک‌محوری بود که هیچ مخالفت حتی سیاسی را برنمی‌تابید. دولت متکی به روس‌ها هرگونه صدای مخالف را در افغانستان از بین برد. اما نظامی که در افغانستان با حمایت آمریکا شکل گرفت، پایه‌های مردمی داشت و بر اساس انتخاب مردم شکل می‌گرفت. به‌علاوه، هدف تهاجم روس‌ها به افغانستان تشکیل دولتی مطابق با خواست روس‌ها و تابع بی‌چون و چرای اوامر روس‌ها بود. اما در زمان حضور آمریکا در افغانستان، مخالفت سیاسی به‌عنوان یک اصل قابل‌قبول مطرح بود و اپوزیسیون همیشه در نظام حضور داشتند.

با این حال، تهاجم و حضور آمریکا و تهاجم روس‌ها در یک مورد به هم شبیه است. هر دو به عواقب خروج از افغانستان بی‌توجه بودند. در پی سقوط دولت مورد حمایت روس‌ها، افغانستان به کانون بحران و جنگ داخلی تبدیل شد. در پی خروج آمریکا از افغانستان نیز آن کشور به کانون بحران اجتماعی جهان تبدیل شد. در کنار آن، سلطه طالبان بر افغانستان این امکان را بیشتر کرده است که تروریسم بار دیگر در جهان اشاعه پیدا کند.

پس از سلطه مجاهدین اسلامی، نیروهای این گروه نیز در جنگ‌های تاجیکستان، آذربایجان، ارمنستان، و چچن حضور پیدا کردند.

از سوی دیگر، پیامدهای سلطه مجاهدین و طالبان بر افغانستان نیز شبیه به هم است. پس از سقوط مجاهدین نیز بحران انسانی افغانستان را درنوردید و جامعه جهانی مجبور شد به فاجعه انسانی در افغانستان واکنش نشان دهد. اکنون نیز، در پی خروج آمریکا و سلطه طالبان، بحران انسانی دارد تبدیل به فاجعه می‌شود.

با تمام این احوال، یک موضوع را نمی‌توان انکار کرد و آن اینکه تهاجم روس‌ها به افغانستان و آغاز جنگ در آن کشور سرآغاز تمام بحران‌هایی است که مردم افغانستان تاکنون با آن مواجه‌اند.