معاون مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم، زیرمجموعه وزارت بهداشت و درمان ایران، روز چهارشنبه ۱۵ مرداد اعلام کرد که تنها در سال ۱۴۰۳ در تهران دستکم ۷ هزار و ۳۴۲ شهروند ساکن پایتخت به علت آلودگی هوا و مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق، جان خود را از دست داده‌اند.

پیش از سخنان معاون مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم ایران نیز رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی عنوان کرده بود که یکی از طرح‌های کاهش انتشار آلودگی هوا در فصل سرما، تعطیلی مدارس است و او انتظار دارد دولت با برنامه‌ریزی قبلی، تعطیلات زمستانه مدارس را از امسال اجرایی کند تا بدین ترتیب ضمن کاهش آلودگی هوا، بار شبکه برق و آب پایتخت با مسافرت شهروندان کاهش یابد.

تشویق شهروندان به مسافرت با هدف کاهش آلودگی و مصرف برق و آب در پایتخت، درحالی به‌عنوان یک راه‌حل پیشنهاد شده که امروز ۱۵ مرداد، خبرگزاری دولتی ایسنا در گزارشی اعلام کرد میزان مسافرت غیرزیارتی شهروندان ایرانی در تابستان امسال، به دلیل بحران‌های اقتصادی و تشدید فقر، دست‌کم ۱۷ درصد نسبت به تابستان سال قبل کاهش داشته است.

همچنین امروز اداره کل هواشناسی استان تهران هشدار داد که کیفیت هوای پایتخت در روزهای آینده، مجددا کاهش خواهد داشت و شهروندان تا حد ممکن از منازل خود خارج نشوند.

اکنون عباس شاهسونی، معاون مرکز تحقیقات کیفیت هوا و عضو هیئت علمی گروه مهندسی بهداشت محیط در دانشگاه علوم پزشکی بهشتی تهران، در گفت‌وگو با ایلنا می‌گوید: «همین حالا هم اگر دولت بخواهد مدت زمانی را برای تعطیلی زمستانه مدارس و ادارات در نظر بگیرد، این پرسش مطرح می‌شود که این تعطیلی مشخصا در چه زمانی باید باشد؟ آیا باید در آذر ماه باشد، یا دی، یا بهمن؟ منظور این است که آلودگی هوا برای بازه چهار تا پنج ماه آینده از حالا قابل پیش‌بینی نیست که ما بخواهیم تصمیم قطعی برای تعطیلی در آن زمان اتخاذ کنیم.»

او در ادامه افزود: «طبق مطالعه‌ای که در مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم دانشگاه بهشتی انجام شده، در سال ۱۴۰۳ در کلانشهر تهران، ۷ هزار و ۳۴۲ مرگ منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق رخ داده که نسبت به سال ۱۴۰۲ افزایش داشته داشته است. همچنین میانگین سالیانه غلظت ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ نسبت به ۱۴۰۲ تقریبا ۲ میکروگرم افزایش داشته است. یعنی غلظت ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ به‌طور میانگین ۳۳ میکروگرم بر متر مکعب بوده، درحالی که در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۱ میکروگرم بر متر مکعب بوده است. این افزایش هم تاثیر مستقیمی بر مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا داشته است.»

بی‌کیفیت بودن بنزین و گازوئیل تولید‌شده در ایران برای خودروها، استفاده گسترده کارخانه‌ها و نیروگاه‌های استان‌های تهران و البرز از مازوت و سایر سوخت‌های فسیلی آلاینده، ضعف در حمل‌ونقل عمومی پاک و تردد پرشمار خودروهای فرسوده و پرمصرف ایرانی، از اصلی‌ترین دلایل رشد روزافزون میزان آلودگی هوا در پایتخت معرفی می‌شود؛ با این حال، مدیران ارشد شهری و کشوری طی دهه‌های اخیر نه سرمایه‌گذاری مؤثری انجام داده‌اند و نه برنامه‌ای جامع و پایدار برای حل این بحران ارائه کرده‌اند.

عباس شاهسونی می‌گوید: «به‌جای اینکه در مجلس پیشنهاد تعطیلی مطرح شود، بهتر است تمرکز بر روی اجرای برنامه‌های کاهش انتشار آلودگی و اجرای قانون هوای پاک باشد. از سال ۱۳۹۶ که قانون هوای پاک مصوب شده، متاسفانه تاکنون کاهش قابل‌توجهی در غلظت ذرات معلق نداشته‌ایم. اگر هم کاهش یا افزایشی بوده، بیشتر به دلایل شرایط جوی و وزش باد در آن سال‌ها مرتبط بوده، نه به‌دلیل اقدام موثر دستگاه‌ها. چرا مجلس و کمیسیون محیط زیست که در سال گذشته جلساتی برای بررسی عملکرد دستگاه‌ها برگزار کردند، نسبت به ترک فعل‌ها وعدم اجرای قانون هوای پاک هیچ اقدام عملی انجام ندادند؟»

در سال ۱۴۰۳ در شهر تهران، غلظت ذرات معلق تنها ۱۵ روز کمتر از میزان استاندار سازمان جهانی بهداشت بوده است و در ۳۵۰ روز از سال، سطح آلودگی هوا بالاتر از حد مجاز بود. همچنین آمارهای دولتی می‌گوید ۲۳ درصد روزهای این سال در پایتخت ایران برای گروه‌های حساس ناسالم بوده و ۹ درصد روزها نیز برای همه گروه‌ها ناسالم گزارش شده است. این آمار نشان می‌دهد نسبت به سال ۱۴۰۲ تعداد روزهایی که هوای پایتخت ناسالم بوده، افزایش داشته و از طرف دیگر تعداد روزهایی که کیفیت هوا قابل قبول بوده نیز کاهش یافته است.

در چنین شرایطی، بسیاری از کارشناسان معتقدند که بحران آلودگی هوا در تهران دیگر تنها یک مشکل زیست‌محیطی نیست، بلکه به یک معضل جدی سلامت عمومی و حتی تهدیدی برای امنیت اجتماعی و اقتصادی ایران تبدیل شده است. هزینه‌های ناشی از درمان بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا، کاهش بهره‌وری نیروی کار، افت کیفیت زندگی شهروندان و مهاجرت معکوس از کلان‌شهرها، تنها بخشی از پیامدهای این بحران است.

در حالی که کشورهای همسایه ایران و حتی شهرهای پرجمعیت آسیا با برنامه‌های چندلایه و سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل عمومی پاک، محدودیت خودروهای شخصی و جایگزینی سوخت‌های سالم‌تر توانسته‌اند روند آلایندگی را کنترل کنند، نفس کشیدن در تهران همچنان به چرخه معیوب تعطیلی‌های مقطعی و راهکارهای کوتاه‌مدت وابسته است.

با وجود هشدارهای مکرر نهادهای علمی و بین‌المللی، مسئولان جمهوری اسلامی تاکنون هیچ اقدام راهبردی و بلندمدتی برای کاهش آلودگی هوای پایتخت انجام نداده‌اند. طرح‌هایی مانند اسقاط خودروهای فرسوده، توسعه جدی مترو و ناوگان حمل‌ونقل برقی، نظارت سختگیرانه بر مصرف مازوت در نیروگاه‌ها و اجرای کامل قانون هوای پاک عملا یا به مرحله اجرا نرسیده‌اند یا نیمه‌کاره رها شده‌اند. به اعتقاد کارشناسان، اگر این روند ادامه یابد، تلفات سالانه ناشی از آلودگی هوا در تهران و سایر کلان‌شهرهای ایران به‌مراتب بیشتر خواهد شد و ایران با بحرانی چندوجهی در حوزه سلامت عمومی، اقتصاد و کیفیت زندگی مواجه می‌شود.