مراسم حکومتی اربعین بار دیگر نشان داد جمهوری اسلامی حتی در اوج بحران‌های داخلی ایران حاضر است همه ظرفیت‌ها و میلیاردها دلار منابع مالی خود را برای نمایش‌های ایدئولوژیک هزینه کند.

این مبالغ نجومی در شرایطی هزینه شدند که بنا بر آمارهای رسمی، بیش از ۷۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر زندگی می‌کنند و از تامین نیازهای معیشتی اولیه ناتوان‌اند و هم‌زمان، مردم بسیاری از شهرها در روزهای گرم تابستان با قطعی‌های طولانی آب و برق، از چهار تا ۱۲ ساعت در شبانه‌روز دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

مقام‌های جمهوری اسلامی ایران هرگز رقم واقعی کل بودجه اختصاصی برای برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین و پذیرایی از هواداران حکومتی اربعین در ایران و عراق را به‌طور شفاف منتشر نمی‌کنند، اما کنار هم گذاشتن گزارش‌های پراکنده مقام‌ها و رسانه‌های حکومتی، ابعاد این هزینه‌کرد هنگفت را شامل میلیاردها دلار یارانه ارزی، هزاران میلیارد تومان بودجه مستقیم، ده‌ها هزار نیروی انسانی، صدها پروژه عمرانی و زیرساختی و میلیاردها تومان هزینه غذا و خدمات رفاهی برای هواداران حکومتی در مسیر نجف و کربلا، آشکار می‌کند.

از ارز ارزان تا غذای رایگان

بانک مرکزی ایران اعلام کرد که به حدود دو میلیون زائر اربعین، در مجموع ۳۶۸ میلیارد دینار عراق، معادل بیش از ۲۸۰ میلیون دلار ارز مسافرتی اختصاص داده شده است. فقط تخفیف ارزی اعطا شده به زائران در مقایسه با نرخ بازار آزاد، رقمی معادل ۶۷.۶ میلیون دلار یا بیش از شش هزار و ۲۹۰ میلیارد تومان بوده است. این حجم از یارانه ارزی در حالی به زائران اختصاص یافته است که میلیون‌ها ایرانی حتی توان خرید نان و دارو را هم ندارند.

علاوه بر این، ستاد اربعین جمهوری اسلامی اعلام کرد که طی تنها ۲۰ روز، ۵۲ میلیون وعده غذایی از طریق موکب‌های دولتی و حکومتی ایران در عراق توزیع شده است. صرف‌نظر از تامین مواد اولیه مانند برنج، گوشت، شکر و مرغ به صورت رایگان که نهادهای حکومتی بین موکب‌داران توزیع کردند، چنین حجمی از توزیع غذا خود به معنای هزاران میلیارد تومان هزینه است؛ هزینه‌ای که می‌توانست صرف کاهش فقر غذایی مردم ایران شود.

تنها در مشهد، روزنامه خراسان گزارش داد که میزبانی از زائران اربعین در شش روز، بدون احتساب هزینه انرژی و غذا، حدود هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان بار مالی بر شهر تحمیل کرده است.

بسیج همه ظرفیت‌های زیرساختی

از نظر لجستیکی و خدمات‌رسانی نیز مقام‌های جمهوری اسلامی خود اعتراف کرده‌اند که «تمامی ظرفیت‌های کشور» برای این مراسم بسیج شد. ۱۵ هزار نیروی انتظامی به همراه تجهیزات کامل در مسیرها، ساخت مجهزترین بیمارستان سیار با ۹۲ تخت و ۱۷۵ نیروی درمانی در مسیر کربلا، بیش از هفت هزار پروژکتور، سه هزار ترانس و صدها کیلومتر شبکه برق برای روشنایی مواکب و پارکینگ‌ها، اهدای روزانه یک گیگ اینترنت رایگان به هر زائر و راه‌اندازی وای‌فای رایگان در مرزها یا احداث پنج پروژه آبرسانی در ایلام برای زائران اربعین، تنها چند نمونه از زیرساخت‌ها و هزینه‌های اختصاصی در این پروژه‌اند.

حتی ویدیوهایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که نشان می‌داد در یکی از موکب‌های جمهوری اسلامی در عراق، ۱۸ دستگاه کولر گازی به طور هم‌زمان روشن بوده؛ صحنه‌ای که با خاموشی‌ها و قطعی‌های مکرر برق در خانه‌های مردم داخل ایران در تضاد کامل است.

پروازهای اربعین نیز یکی دیگر از منابع انتقال هزینه‌های پنهان برای اربعین بودند. به گفته انجمن شرکت‌های هواپیمایی ایران، بلیت پرواز تهران‌ــ‌نجف حداکثر تا ۱۵ میلیون تومان قیمت‌گذاری و حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد این مبلغ هم مستقیم برای فرودگاه نجف و دیگر فرودگاه‌های عراق واریز شد. سازوکاری که عملا به معنای انتقال بخش دیگری از منابع ملی ایران به خارج از کشور برای سفر هواداران حکومت ایران از طریق ارائه بلیت‌ با مبلغی بسیار پایین‌تر از نرخ واقعی است.

نقش شهرداری تهران

شهرداری تهران با مدیریت علیرضا زاکانی هم سهم بزرگی در این هزینه‌کردها داشت. در یک نمونه، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری درباره مراسم موسوم به «جاماندگان اربعین» در پایتخت، اعلام کرد بیش از ۸۵۰ دستگاه اتوبوس و ۳۰۰ تاکسی‌ون به صورت رایگان در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفته است. خدمات مترو، تاکسی و اتوبوس هم در این روز رایگان بود و بیش از ۳۰۰ نقطه شهر برای عبورومرور مسدود شد تا مراسم حکومتی با «امنیت کامل» برگزار شود. این هزینه‌ها، علاوه بر مخارج اعزام صدها نیروی خدماتی شهرداری تهران به عراق برای خدمت‌رسانی به زائران یا برگزاری صدها موکب شهرداری تهران برای پذیرایی است.

این اقدام‌ها در حالی صورت گرفت که شورای شهر تهران نیز به شفاف نبودن هزینه‌ها اعتراض کرده است. مهدی اقراریان، رئیس کمیته حقوقی شورا، رسما خواستار آن شد که شهرداری گزارش مالی مربوط به هزینه‌کرد اربعین را ارائه دهد. این موضع‌گیری به‌روشنی نشان می‌دهد حتی در ساختار خود حکومت، هم از ترک تشریفات و هزینه‌کرد بی‌حساب و کتاب یا اختلاس‌های احتمالی در چنین برنامه‌هایی نگرانی وجود دارد.

علاوه بر این، گزارش‌ شده که شهرداری تهران علاوه بر صرف هزینه‌های کلان در داخل، برای ارائه خدمات شهری در عراق نیز هزینه برخی پروژه‌ها را تامین کرده است. چنین سیاستی نشان می‌دهد مدیریت شهری پایتخت به‌ جای حل بحران‌های واقعی تهران، از آلودگی هوا و بحران زباله گرفته تا حمل‌ونقل فرسوده، منابع عمومی را در خدمت اجرای پروژه‌های حکومتی در خارج از مرزها قرار داده‌اند.

هزینه‌های پنهان و پیامدهای آشکار

اگرچه مقام‌های جمهوری اسلامی از اعلام رقم دقیق کل هزینه‌ها طفره می‌روند، با کنار هم گذاشتن داده‌ها می‌توان براوردی روشن داشت. تخفیف ارزی بیش از شش هزار میلیارد تومانی، هزینه‌های امنیتی و انتظامی با هزاران میلیارد بودجه، ده‌ها میلیون وعده غذایی، صدها میلیارد تومان برای خدمات درمانی و بهداشتی و میلیاردها تومان برای برق، آب، حمل‌ونقل و زیرساخت همگی نشان می‌دهند کل هزینه برگزاری مراسم امسال، مانند سال‌های پیشین به چند ده هزار میلیارد تومان رسیده است.

منتقدان بر این باورند که این رقم در هیچ حوزه ملی دیگر، از آب و برق گرفته تا محیط‌زیست و آموزش، به چنین شکلی تخصیص نمی‌یابد و برای مقابله با بحران‌های واقعی مردم، بودجه‌ای در دسترس نیست. به‌طور مثال مقام‌های وزارت نیرو هشدار داده‌اند که تهران فقط تا پایان شهریور آب دارد، اما هم‌زمان هزاران لیتر آب به‌طور ویژه برای زائران اربعین در مرزها تامین شد. در حوزه سلامت، نیز پرستاران و بیماران ایرانی از کمبود حقوق و تجهیزات گلایه دارند، اما برای اربعین تنها در بخش «پیشگیری درمانی» ۴۰۰ میلیارد تومان هزینه شد.

نارضایتی عمومی و سرپوش ایدئولوژیک

این تفاوت آشکار در تخصیص منابع، خشم جامعه ایران را برانگیخته است، زیرا مردم می‌بینند که نظام جمهوری اسلامی برای هواداران حکومتی و نمایش‌های مذهبی خود، بی‌محابا هزینه می‌کند، اما برای رفع نیازهای ابتدایی مردم در داخل هیچ اراده‌ای ندارد. این در حالی است که رهبران گروه‌های وابسته به جمهوری اسلامی مانند حزب‌الله لبنان، حشدالشعبی در عراق یا حوثی‌ها در یمن، آشکارا از پول و سلاح و امکاناتی که از ایران دریافت می‌کنند قدردانی می‌کنند.

روزنامه جوان وابسته به سپاه پاسداران، در واکنش به انتقادها نوشت که پرسش درباره دلیل پخش غذا در اربعین، در حالی که مردم غزه یا ایران در کمبودند، «مغلطه» است. این واکنش بیش از هر چیز نشان می‌دهد که حاکمیت حتی حاضر نیست اصل بحران معیشت مردم را هم بپذیرد.

در هر حال، مراسم حکومتی اربعین در سال ۱۴۰۴ بار دیگر نشان داد که جمهوری اسلامی ترجیح می‌دهد میلیاردها دلار منابع عمومی را در مسیری ایدئولوژیک و تبلیغاتی خرج کند، تا با نمایش «خدمت‌رسانی به زائران» مشروعیت ازدست‌رفته خود را ترمیم کند و در حالی‌ که اکثریت مردم ایران درگیر فقر، تورم، بی‌آبی و بی‌برقی‌اند، برای کولرهای موکب‌ها، اینترنت رایگان، برق مرزها، غذای رایگان و پروژه‌های نمایشی در عراق میلیاردها تومان صرف کند.