بندر آنتورپ در شمال بلژیک رویدادهای مهمی به تاریخ خود دیده؛ از سال ۱۵۳۱ که اولین بازار بورس جهان را آن‌جا به پا کردند تا سال ۱۹۲۰ که میزبان المپیک تابستانی بود. هفته گذشته اما این شهر شاهد رویداد مهمی در تاریخ ایران بود: محاکمه اسدالله اسدی، دیپلمات ایرانی که بسیاری مقامات اطلاعاتی اروپایی باور دارند ارشدترین عامل اطلاعاتی جمهوری اسلامی در اروپا بوده است.

جمهوری اسلامی از اولین روزهای آغاز خود دست به ترور و کشتار در خارج از مرزهایش زده است. جای جای دنیا پر از یادواره قربانیان این ترورها است: از مزار شاپور بختیار در گورستان مونپارناسِ پاریس؛ تا مزار فریدون فرخزاد در گورستان شمالیِ بن آلمان؛ و بنای یادبود برای ۸۵ شهروند بی‌گناهی که در بمبگذاری آمیای بوینس آیرس در سال ۱۹۹۴ جان سپردند.

اما حدود ۲۵ سال پیش بود که به نظر می‌رسید این ترورها متوقف شده‌اند. در این در پی رای تاریخی دادگاهی در آلمان در آوریل ۱۹۹۷ بود که انگشت اتهام را به سوی برخی از بالاترین مقامات وقت رژیم برد:‌ علی خامنه‌ای، علی اکبر هاشمی رفسنجانی و علی فلاحیان. دوره رابطه جمهوری اسلامی با غرب بود و مقامات به نظر نمی‌خواستند برای خود دردسر اینچنینی به پا کنند.

جمهوری اسلامی به جای دست بردن به ترور مخالفین در خارج از کشور به گسترش نفوذ خود در منطقه و مشارکت در جنگ‌های داخلی جهان عرب رو آورده بود. اما موفقیت در برخی از این اقدامات باعث شده این حکومت به اعتماد به نفس بیشتری برسد و دوباره به تاکتیک‌های قدیمی عملیات ترور در غرب روی بیاورد. از جمله عوامل این تغییرِ رویه بر هم زدن یک قرار قدیمی است:‌ از مدت‌ها پیش توافقی بین سپاه پاسداران و وزارت اطلاعات وجود داشت که عملیات اطلاعاتی و احیانا تروریستی در غرب به عهده وزارتخانه باشد و سپاه از طریق نیروی قدسش بر عملیات در کشورهای منطقه تمرکز کند. رشد نیروی قدس در ۲۲ سال زمامداری قاسم سلیمانی اما باعث شد این نیرو در خاک اروپا هم با وزارت اطلاعات رقابت کند.

در پنج سال گذشته جمهوری اسلامی دو ایرانی را در ترور هلند کرد. محمدرضا کلاهی، مظنون اصلی بمبگذاری سال ۱۳۶۰ در دفتر حزب جمهوی اسلامی در تهران در دسامبر ۲۰۱۵  در آلمر هلند ترور شد. قریب دو سال بعد نوبت احمد مولی نیسی، از رهبران سیاسی اقلیت عرب ایران بود که جلوی منزلش در لاهه به ضرب گلوله کشته شد. از آن پس مقامات اروپایی پرده از طرح‌های جمهوری اسلامی برای عملیات تروریستی در خاک آلبانی، دانمارک و فرانسه برداشته‌اند. در ضمن شاهد ربودن حداقل سه نفر از مخالفین و بردن‌شان به ایران بوده‌ایم که نامدارترین‌شان روح‌الله زم است که در فرانسه ساکن بود.

دسیسه پیتزا هات

اسدالله اسدی اما در مرکز عملیاتی قرار دارد که می‌توانست بزرگترین عملیات جمهوری اسلامی در چند ده سال گذشته باشد: تلاش برای بمبگذاری در نشست سالیانه هواداران سازمان مجاهدین خلق در ویل‌پنت پاریس؛ تلاشی که به گفته دادستانی فرانسه و بلژیک که در دادگاهی کردن اسدی با یکدیگر همراهی کرده‌اند به لطف تلاش‌های موساد، سازمان امنیت اسرائیل، کشف شده است.

در روایت دادستانی از این ماجرا، اسدی موفق می‌شود مواد منفجره را در پرواز تهران-وین هواپیمایی اتریشی به اروپا بیاورد. او سپس با ماشینی کرایه‌ای به لوکزامبورگ می‌رود و در یک شعبه رستوران محبوب «پیتزا هات» با یک زوج ایرانی-بلژیکی دیدار می‌کند که قرار بوده کار انفجار را انجام دهد: امیر سعدونی ۴۰ ساله و نسیمه نعامی ۳۶ ساله که به نظر می‌رسد از طرف جمهوری اسلامی درون سازمان مجاهدین خلق نفو کرده بودند. سعدونی و نعامی در بلژیک تقاضای پناهندگی کرده بودند و شهروند این کشور محسوب می‌شوند.

خواسته چهارم این پرنده مهرداد عرفانی، شاعر ۵۵ ساله‌ای است که او هم شهروند بلژیکی دارد و به گفته دادستانی از اقوام آقای اسدی است که در کار برنامه‌ریزی به او کمک کرده. دادستانی خواهان ۲۰ سال زندان برای اسدی، ۱۸ سال برای سعدونی و نعامی و ۱۵ سال برای عرفانی است.

در هفته گذشته (روزهای جمعه هفتم آذر و پنجشنبه سیزدهم آذر) دو جلسه‌ دادگاه رسیدگی به اتهامات این افراد برگزار شد. اسدی حاضر به هیچ یک از جلسات دادگاه نشد. دمیتری ده بکو، وکیل جوان او، به رسانه‌ها گفت: «موکلم از من خواسته امروز او را نمایندگی کنم. او به من گفت که کامل‌ترین احترام را برای این قضات دارد اما چون باور دارد که باید از مصونیت دیپلماتیک بهره‌مند باشد ایشان اجازه قضاوت در مورد او را ندارند.»

اسدی به عنوان دیپلمات جمهوری اسلامی در اتریش مصونیت دیپلماتیک داشت اما زمانی دستگیر شد که در خاک آلمان بود. او البته مدت‌ها بود توسط دستگاه‌های اطلاعاتی اروپایی تعقیب می‌شد و منتظر فرصت برای دستگیری‌اش بودند. سعدونی و نعامی در همان روز نشست مجاهدین خلق و در حالی که مواد منفجره را در ماشین‌شان داشتند و به سمت فرانسه روانه بودند دستگیر شدند.

وکیل نعامی و سعدونی با این استدلال ازشان دفاع می‌کند که مواد منفجره آنقدر نبودند که منجر به قتل شوند. وکیل آقای عرفانی خواهان تبرئه او است و هرگونه نقش داشتن او در ماجرا را رد می‌کند.

دادگاه اعلام کرده که رای خود را در روز سوم بهمن یعنی کمتر از دوماه دیگر اعلام می‌کند.

انگیزه ترور

دستگیری نعامی و سعدونی زمانی صورت گرفت که حسن روحانی در سفری در غرب اروپا بود. جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، مدعی شد که این عملیات جوری طراحی شده که انگشت اتهام به سوی جمهوری اسلامی برده شود و تلاش‌های دیپلماتیک آن در روزهای پس از برجام مخدوش شود.

فرانسوا نیکولا، سفیر سابق فرانسه در تهران، در گفتگو با خبرگزاری فرانسه مدعی شد که روحانی هنگامی که از ماجرا باخبر شده شگفت‌زده شده است. آقای نیکولا می‌گوید دستگاه‌های امنیتی ایران از این ماجرا به روحانی اطلاع نداده بودند.

مقامات اطلاعاتی اروپا در این‌که دستور عملیات اسدی از تهران آمده شکی ندارند. یاک رائیس، رئیس دستگاه امنیت دولتی بلژیک، با تاکید بر این موضوع در نامه خود به نیروهای انتظامی و از جمله دادستان فدرال بلژیک، فردریک وان لوو، می‌نویسد:‌ «طرح حمله از سوی ایران و تحت رهبری‌ آن تهیه شده، ابتکار شخصی اسدی نبوده است.»

مستقل از این‌که دولت روحانی و یا سایر نهادهای حکومتی در این ماجرا نقش داشته باشند قصد بمبگذاری در نشست ویلپنت به طرزی باورنکردنی جسورانه بوده است. شرکت‌کنندگان در این نشست نه تنها رهبران سازمان مجاهدین خلق، از جمله چهره اصلی آن مریم رجوی، که برخی از چهره‌های مهم سیاست جهان بودند: از نمایندگان مجالس اروپا تا رودی جولیانی، شهردار سابق نیویورک و وکیل شخصی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، تا استفن هارپر، نخست‌وزیر سابق کانادا.

با انتخاب جو بایدن صحبت از احتمال بازگشت آمریکا به برجام و یا از سرگیری مذاکرات هسته‌ای می‌شود. محاکمه آنتورپ و حکم دادگاه در ماه ژانویه یادآور این است که جمهوری اسلامی فرای چهره دیپلماتیک خود حاضر است دست به چه نوع اقداماتی بزند.