پرواز شماره «اس جی۱۸۲» شرکت هواپیمایی سریویجایا که دقایق پس از پرواز از فرودگاه جاکارتا سقوط کرد، از نوع جت بویینگ ۷۳۷ بود که تنها در یک سال گذشته چند مورد سانحه مرگبار داشته است. 

اما این جت‌ها که به دو موتور مجهزند حتی پیش از جت‌های آخرین مدل مکس ۷۳۷، با فروش بیش از ده هزار فروند بویینگ ۷۳۷ موفق‌ترین هواپیما در تاریخ هوانوردی (تجارتی) بوده‌اند. 

این‌ها پرسش و پاسخ‌هایی است که در مورد هواپیماهای بویینگ مطرح است: 

تاریخچه بویینگ ۷۳۷ از چه قرار است؟ 

هواپیماهای دوموتوره بویینگ در فوریه سال ۱۹۶۸ عرضه شد اما عناصر مهم طرح آن از هواپیماهای نسل پیشتر آن، بویینگ ۷۰۷ اقتباس شده بود که ده سال پیش از آن پروازهای تجارتی خود را آغاز کرده بود. 

بویینگ ۷۳۷ در طرحش از همان طرح دوموتوره ، صندلی‌های شش نفره و دماغه جت‌های ۷۰۷ استفاده کرد. 

جت‌های ۷۳۷ با دو موتور و قابلیت حمل موثر بیش از یک صد مسافر به فوریت تبدیل به یک موفقیت تجارتی شدند که امروز هم نسل چهارمشان همچنان در خط تولید است.  

در عین حال، جت‌های سری ۲۰۰/۱۰۰ نیز همچنان در خطوط هوایی به ویژه با شرکت هواپیمایی چارتر «نولینور» کانادا که در کبک مستقر است، پرواز می‌کنند. این شرکت احتمالا از قدیمی‌ترین ناوگان جت‌های تجارتی جهان استفاده می‌کند: بویینگ‌های ۷۳-۲۰۰ که برای فرود روی سطوح آسفالت‌نشده در شمال کانادا طراحی شده‌اند. برخی از این جت‌ها در اوایل سال‌های ۱۹۷۰ ساخته شده‌اند اما اگر هواپیما به خوبی سرویس شود، کهنگی آن معرف خطرناک بودنش نیست. 

انواع اولیه این هواپیما دارای طرحی باریک و شکل سیگار برگ است.   

هواپیمایی که در سانحه اخیر سقوط کرد از چه نوعی بوده است؟ 

این هواپیما از نوع ۷۳۷-۵۰۰ بود که کوچک‌ترین نوع از سری «کلاسیک» بویینگ محسوب می‌شود. در سال‌های میان ۱۹۸۴ تا ۲۰۰۰ حدود دو هزارفروند از سری۵۰۰-/-۴۰۰/-۳۰۰ به شرکت‌های هواپیمایی تحویل شد. میزان تولید بویینگ سری -۵۰۰ که در سانحه اندونزی سقوط کرد، کمتر از دیگر هواپیماها و تنها ۳۸۹ فروند بود. 

سری ۷۳۷ «کلاسیک» دارای موتوری به مراتب بزرگ‌تر از هواپیماهای نسل گذشته بود. این زمانی بود که برای نخستین بار تصمیمات شرکت بویینگ پیرامون طرح‌های اصلی ۷۳۷ اهمیت بیشتری پیدا کرد. بدنه هواپیماهای جدید در مقایسه با هواپیماهای مدرنی چون «ایرباس اِی ۳۲۰» (رقیب بویینگ) به زمین نزدیک‌تر است.  

این طرح بازرسی، سرویس و دخول به هواپیما را تسهیل می‌کند، اما در عین حال به معنی آن است که ارتفاعش از زمین برای موتورهای بزرگ‌تر چندان نیست. 

موتورهای نوع «پرَت‌اند ویتنی سی اف‌ام ۵۶» که برای سری «کلاسیک» درنظر گرفته شد، باید در منتهی‌الیه دماغه هواپیما و محفظه‌ای با شکلی عجیب قرار داده می‌شد که سطح تحتانی آن به منظور افزایش ارتفاعش از زمین مسطح می‌بود. 

هواپیماهای ۷۳۷ کلاسیک بسیار محبوب بودند: شرکت هواپیمایی «بریتیش ایرویز» بسیاری از آن‌ها را خرید و هواپیماهای اولیه شرکت «ایزی جت»، «گوُ» (شرکت هواپیمایی ارزان‌قیمت وابسته به بریتیش ایر ویز که از خط خارج شد) و نیز شرکت «جت ۲» هم از بویینگ‌های -۳۰۰ استفاده کردند. 

بعد چه شد؟ 

سومین نسل بویینگ ۷۳۷ که «ان جی» (نیو جِنِرِیشِن) نامیده می‌شد در هواپیماهای -۹۰۰/ -۸۰۰/ -۷۰۰/ -۶۰۰ به کار رفت. تولید این هواپیماها در سال ۱۹۹۷ آغاز و آخرین آن در ژانویه سال ۲۰۲۰ تحویل چین شد. 

این نسل از هواپیماهای بویینگ با فروش بیش از هفت هزار فروند در سراسر جهان بسیار موفقیت‌آمیز بود. … که ما را به هواپیماهای «مکس» می‌رساند…

چهارمین و احتمالا آخرین تکرار طرح بویینگ ۷۳۷ نخست در سال ۲۰۱۷ به پرواز درآمد. بدنه و بال‌های هواپیما مشابه با طرح‌های اصلی پنجاه سال پیش است، اما سری «مکس» دارای موتورهایی به مراتب بزرگ‌تر، کم‌صدا‌تر و موثرتر از گذشته است که برای حفظ ارتفاع هواپیما از زمین، جلوتر و تقریبا در ترکیب با جلوی بال‌های هواپیما کار گذاشته شده است. 

این طرح مسائل مرتبط با قابلیت پرواز هواپیما را در رویارویی با مشکلات بالقوه آیرودینامیکی که بویینگ به آن «شرایط غیرمعمول پرواز» اطلاق می‌کند، دور می‌زند. هنگامی که «زاویه حمله» (زاویه میان جهت دماغه هواپیما و جریان هوا) بالا باشد، محفظه موتور می‌تواند توانایی اوج‌گیری هواپیما را تقویت کند.   

برای مقابله با این گرایش، نرم‌افزار ویژه‌ای موسوم به «خصوصیات مانور سیستم افزایش» (ام سی اِی اس) به سامانه هدایت هواپیما افزوده شد که به گفته بویینگ «مولد قابلیت‌های استوار هدایت (هواپیما)» است. 

اما بویینگ تعبیه این سامانه جدید را به اطلاع اداره فدرال امنیت هوانوردی و مشتریان خود نرساند. 

در دو سانحه غم‌انگیز سقوط هواپیماهای بویینگ ۷۳۷ مکس – هواپیمایی لاین در سال ۲۰۱۸ با ۱۸۹ تلفات و هواپیمایی اتیوپی در سال ۲۰۱۹ با ۱۵۷ تلفات – سیستم «ام سی‌ای اس» با نقص فنی در تنها یکی از حسگرهایش، هواپیما را با سر به سوی زمین راند و ساقط کرد. خلبان‌های هواپیما که با این نرم‌افزار و عملکردش ناآشنا بودند قادر به کنترل این سامانه راننده خودکار که هردو هواپیما را ساقط کرد، نشدند.  

به دنبال دومین سانحه، پرواز هواپیماهای مکس متوقف شد و تنها در دسامبر سال ۲۰۲۰ بود که باردیگر (پس از رفع نقص فنی حسگر) اجازه پرواز یافت. 

در هفته‌ای که گذشت، وزارت دادگستری آمریکا گفت شرکت بویینگ را در «توطئه برای فریب ایالات متحده» در مورد مجوز مکس ۷۳۷ گناهکار شناخته است و حکم کرد که این شرکت  مبلغ ۲.۵ میلیارد دلار جریمه و غرامت بپردازد. 

آیا هواپیماهای ۷۳۷ در سوانح مرگبار دیگری هم بوده اند؟ 

بله. تارنمای امنیت هوانوردی، «ایر سِیف. کام» فهرستی از ۸۰ سانحه مرگبار پرواز را با بوئینک ۷۳۷ به اشتراک گذاشته است. 

اما این که هواپیمایی دچار سانحه شده است به معنی آن نیست که خود هواپیما خطرناک است. با توجه به این که هزاران هواپیمای بویینگ ۷۳۷ در اوقات عادی در حال پرواز هستند به معنی آن است که از نظر آماری، درصد قابل توجهی از سوانح هوایی در استفاده از جت‌های بویینگ رخ می‌دهد.  

شرکت بویینگ، خود اطلاعاتی را (تا سال ۲۰۱۹) منتشر کرد که می‌توان درصد تعداد پرواز را با جت‌های ساخت این کارخانه با موارد سوانح هوایی مرگبار محاسبه کرد. 

سری جت‌های -۲۰۰/-۱۰۰ در مقابل هر ۱.۱ میلیون پرواز یک سقوط مرگبارداشته‌اند. 

جت‌های «۷۳۷ کلاسیک» که یکی از آن‌ها اخیرا در اندونزی سقوط کرد، از هر چهار میلیون پرواز دچار یک سانحه مرگبار شده است. 

بویینگ‌های ۷۳۷ «نسل جدید» تعداد ۱۲.۵ میلیون پرواز در مقابل هر سانحه هوایی داشته‌اند که سه مورد آن در سال ۲۰۲۰ رخ داده است. 

نخستین واقعه در پرواز بین‌المللی ۷۲۵ شرکت هواپیمایی اوکراین رخ داد که کمی پس از پرواز از فرودگاه امام خمینی در ۸ ژانویه سال گذشته به ظن آن که یک جنگنده آمریکایی است هدف قرار گرفت و منفجر شد. در این واقعه تمامی ۱۷۶ مسافر و خدمه بویینگ ۷۳۷ به مقصد «کی‌یف» کشته شدند. 

در روز ۷ اوت، پرواز اکسپرس شرکت هواپیمایی «ایر ایندیا» از مبدا دوبی از باند فرودگاه بین‌المللی «کالیکات» منحرف شد. در این سانحه ۱۹ تن از مسافران و هردو خلبان هواپیما کشته شدند اما سایر  ۱۶۵ مسافر و تمام خدمه هواپیما از این واقعه جان سالم به‌در بردند. 

روز ۵ فوریه نیز پرواز ۲۱۹۳ شرکت هواپیمایی پگاسوس ترکیه از مبدا ازمیر و به مقصد فرودگاه صبیحا گوکچن دچار یک سانحه مرگبار شد که در جریان آن سه تن از مسافران کشته شدند. هواپیمای بویینگ ۷۳۷ پس از فرود در باند فرودگاه، زیر باران شدید از مسیر خود منحرف و با سقوط در یگ گودال، سه نیمه شد. 

اما جت‌های بویینگ ۷۳۷۳ مکس از این قاعده مستثنی هستند. با توجه به این که سوانح مرگبار در این جت‌ها بسیار جدید رخ داده، نسبت این سوانح به موارد پرواز، یک سانحه برای ۱۴۰ هزار پرواز است. 

چگونه می‌توان این سوانح را با موارد مشابه با سایر هواپیماها مقایسه کرد؟ 

با درنظر گرفتن آمارسوانح تا پایان سال ۲۰۱۹، موارد سوانح مرتبط با سری «ایرباس ۳۲۰» (رقیب مسقیم ۷۳۷) با موارد سوانح سری «نسل جدید» بویینگ مشابه بوده است: یک سانحه در ۱۲.۵ میلیون پرواز.    

سوانح مرتبط با جت‌های «ایرباس‌ای ۳۳۰» دوبرابر آن بوده است اما «خواهر» آن «ای ۳۴۰» که دارای چهار موتور است هرگز دچار سانحه نشده است.  

به همین گونه، «ایرباس‌ای ۳۵۰» و «ای ۳۸۰» هم همانند جت‌های بویینگ ۷۸۷ با سابقه‌ای درخشان هرگز دچار سانحه نشده‌اند.  

آیا با اطمینان خاطر با جت‌های بوئینک ۷۳۷ پرواز خواهید کرد؟ 

بله. احتمالا مثل بسیاری دیگر بیشتر با جت‌های ۷۳۷ پرواز کرده‌ام تا انواع دیگر هواپیما. 

ایمن‌ترین شرکت هواپیمایی جهان که تاکنون سانحه‌ای نداشته، شرکت «ساوث وست» است. این شرکت اما رکورد ایمنی‌اش را در سال ۲۰۱۸ با بروز نقص فنی در موتور هواپیما که به شکسته شدن یک پنجره در حین پرواز و کشته شدن یک مسافر انجامید، از دست داد.  

در حال حاضر، «رایان ایر» در جایگاه امن‌ترین شرکت هواپیمایی جهان قرار گرفته است. 

این دو شرکت، بزرگ‌ترین و موفق‌ترین شرکت‌های هواپیمایی ارزان‌قیمت در جهان‌اند که تنها با جت‌های بویینگ ۷۳۷ پرواز می‌کنند.