به‌رغم بحث‌وجدل‌های دونالد ترامپ، دوره ریاست‌جمهوری او پایان خود نزدیک می‌شود.

با توجه به این که به دنبال شورش‌های مرگبار در محل کنگره، مجلس نمایندگان استیضاح مجدد او را تصویب کردند، ممکن است آقای ترامپ موضوع عفو خود را مدنظر داشته باشد.

پرزیدنت ترامپ همانند روسای‌جمهور پیشین، در روزهای پایانی دوره ریاست‌جمهوری‌ خود عده بسیاری را مورد عفو ریاست‌جمهوری قرار داده است. او هم‌اکنون بسیاری از جنایتکاران جنگی و نیز مشاوران وفادار خود را از حبس رهانیده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که او به دنبال شکست در انتخابات ۲۰۲۰ در مورد عفو خود هم مشورت کرده است.

تازه‌ترین موارد عفو ریاست‌جمهوری مشاوران وفاداری را شامل شده است که در «رسوایی اوکراین» که به نخستین استیضاح او انجامید، دخالت داشتند. ترامپ همچنین چهار جنایتکار جنگی را که در سال ۲۰۰۷ غیرنظامیان عراقی را به قتل رسانده بودند، عفو کرده است.

آقای ترامپ همواره از اختیارات خود در بخشودگی افراد استفاده کرده است: او در سال ۲۰۱۷، جو آرپایو، رئیس اداره پلیس ناحیه «ماریکوپا» را که پس از اتهام خودداری از همکاری با مقامات فدرال برای کاهش نژادپرستی در اداره تحت ریاست او و ضدیت با حکم دادگاه، گناهکار تشخیص داده شده بود، عفو کرد. وی همچنین «اسکوتر لیبی» را پس از تایید اتهام مبنی بر ممانعت از اجرای عدالت در پرونده «والری پلِیم» در اوایل سال ۲۰۰۰ و «دینش دوسوزا»، محافظه‌کار متقلب در کارزار انتخاباتی و مسئول رسانه‌ای را مورد عفو قرار داده است.

بعضی از موارد عفو آقای ترامپ هم مثبت بوده‌اند: او در سال ۲۰۱۸ بوکسور اسطوره‌ای سیاهپوست، جک جانسون را که در سال ۱۹۱۲ با تخطی از قانون «ترافیک برده-سفید» (Mann Act) با یک زن سفیدپوست رابطه برقرار کرده بود، عفو کرد. 

اما سؤال اینجا است که آیا آقای ترامپ می‌تواند خود را عفو کند؟ این سؤال بار دیگر به دنبال تقاضای دموکرات‌ها برای دومین استیضاح رئیس‌جمهور-یا ترغیب کابینه برای استناد به متمم ۲۵ قانون اساسی و اخراج او از سمتش به دلیل دامن زدن به هجوم هواداران به کنگره- نُقل محافل آمریکا شده است.

پاسخ به این سؤال در یک کلمه این است: «شاید».

هیچ سابقه‌ای در این مورد وجود ندارد. به همین دلیل اگر آقای ترامپ دست به چنین اقدامی بزند، قانونی بودن آن در نهایت به یک شکایت حقوقی و تصمیم دادگاه بستگی پیدا می‌کند. اختیارات رئیس‌جمهور برای عفو افراد بسیار گسترده است. او می‌تواند دوستانش را عفو کند – همانطور که هم‌اکنون نیز راجر استون، «پادو»ی محافظه‌کار و خانواده‌اش را بدون هیچ مانعی عفو کرده است.

به این ترتیب، آقای ترامپ لازم نیست برای عفو خود تا زمانی که رسما علیه او اقامه دعوا شود، صبر کند. اختیارات بخشودگی رئیس‌جمهور رویدادهایی را که هنوز افشا نشده یا تحت پیگیری قانونی قرار نگرفته است را نیز شامل می‌شود. اما برخی کارشناسان حقوقی می‌گویند اقدام روسای‌جمهور برای عفو خود، تخطی از قانون‌اساسی است زیرا این عمل از این نظریه که کسی نمی‌تواند در مورد اقدامات شخصی‌ خود قضاوت کند، تخطی می‌کند.

چند مانع عمده بر سر راه آقای ترامپ برای عفو خودش قرار دارد: نخست آن که تنها می‌توان جنایاتی را مورد بخشودگی قرار داد که در سطح فدرال رخ داده باشد. محکومیت‌هایی که دادگاه‌های ناحیه‌ای آن‌ها را صادر می‌کنند در حیطه اختیارات بخشودگی رئیس‌جمهور نیستند؛ نمونه آن شکایت «سای وَنس»، دادستان ناحیه مَنهَتَن از آقای ترامپ در مورد احتمال بزهکاری مالی او است.

دیگر آن که قانون‌اساسی ایالات‌متحده، روسای جمهور را در موارد استیضاح از عفو خود منع کرده است. در این صورت اگر آقای ترامپ در پایان دادگاه استیضاح خود گناهکار شناخته شود، نمی‌تواند خود را عفو کند. به همین گونه، چنان عفوی هم تقریبا قطعا به دادگاه عالی منتهی خواهد شد. از طرفی تاکنون دادگاه آن‌گونه که آقای ترامپ امیدوار بود جانب او را نگرفته است. با توجه به تصمیمات اخیر دادگاه عالی به دلیل تعبیرهای مستقیم قضات از قانون‌اساسی، تضمینی برای ترامپ در خصوص پیروزی در مورد عفو خود، وجود نخواهد داشت. از آن گذشته، یک اطلاعیه داخلی وزارت دادگستری آمریکا از سال ۱۰۷۴ می‌گوید: «در چارچوب این قانون پایه‌، که هیچ فردی نمی‌تواند قاضی اقدامات خود باشد، رئیس‌جمهور قادر به عفو خود نیست.» هرچند این اعلامیه وجهه قانونی ندارد اما اگر کار به دعوای حقوقی بکشد، می‌توان از آن به‌عنوان یک سابقه در دادگاه استفاده کرد.

آقای ترامپ می‌تواند به جای تلاش برای عفو خود، پیش از به پایان رسیدن دوره ریاست‌جمهوری‌ از سمت خود کناره‌گیری کند و اختیار عفو را به مایک پنس، معاون خود، واگذار کند. جرالد فورد هم به همین روش ریچارد نیکسون را مورد بخشودگی قرار داد که سابقه‌ای قانونی و تاریخی برای این اقدام است. از طرفی با توجه به این که دونالد ترامپ با ترغیب شورش در کنگره، جان آقای پنس را به خطر انداخت، بعید به نظر می‌رسد معاون ریاست جمهور در حق او چنین لطفی بکند.

مشکل می‌توان گفت عواقب اقدام آقای ترامپ در عفو خودش چه خواهد بود. مشابه سایر موارد بی‌سابقه‌ای که در طول رهبری آقای ترامپ شاهد آن بودیم – از این که آیا رئیس‌جمهور می‌تواند از نیروهای فدرال برای هجوم به شهری استفاده کند، یا آیا رئیس‌جمهور می‌تواند از ترک سمت خود خودداری کند – پاسخ این سؤال نیز با واژه «اگر» شروع نمی‌شود بلکه بیشتر عبارت «چه کسی جلوی او را خواهد گرفت؟» است.

هیچ‌کس نمی‌داند رویدادهای آینده چگونه رقم خواهند خورد. هرچند نانسی پلوسی، رهبر مجلس نمایندگان و میچ مک‌کانل، رهبر اقلیت در سنا، هردو از کابینه دولت خواسته‌اند متمم ۲۵ قانون اساسی را در مورد آقای ترامپ به اجرا بگذارد و نیز تهدید کرده‌اند که او را استیضاح می‌کنند. چاک شومر از حزب دموکرات هم در بیانیه‌ای گفته بود: «آنچه روز گذشته در محل کنگره رخ داد، قیام علیه ایالات‌متحده به ترغیب رئیس‌جمهور بود. این رئیس‌جمهور حتی نباید یک روز دیگر در این مقام باقی بماند. سریع‌ترین و موثرترین راه –که می‌توان آن را امروز عملی کرد– اخراج او از سمتش و جایگزین کردن فوری معاون ریاست‌جمهوری با استناد به متمم شماره ۲۵ قانون اساسی است. اگر کابینه دولت و معاون رئیس‌جمهور از بپاخاستن (علیه ادامه ریاست جمهوری ترامپ) امتناع کنند، کنگره باید برای استیضاح رئیس‌جمهور تشکیل جلسه دهد.»

نشانه‌ها حاکی از آن است که با توجه تشکیل مجدد اجلاس کنگره پس از شش ساعت تاخیر ناشی از شورش‌ها و تایید پیروزی جو بایدن در انتخابات، شرایط برای آقای ترامپ دشوار خواهد شد.