به‌تازگی نیروهای امنیتی افغانستان یک شرکت هرمی را در غرب افغانستان تعطیل و مسئولان آن را بازداشت کردند. شرکت یونیک فایننس که در حدود چهار سال در افغانستان فعالیت داشت ، هفته گذشته بسته شد. این شرکت بر اساس گزارش‌ها ۱۲ هزار مشترک داشته و میلیون ها دلار از سوی این افراد در این شرکت سرمایه گذاری شده است.

با قطع شدن فعالیت شرکت یونیک فایننس در افغانستان، بار دیگر حرف و حدیث‌ها در مورد حضور چنین شرکت‌هایی در عرصه اقتصادی افغانستان و کلاه‌برداری‌های چند میلیونی بالا گرفته است. رسانه‌ها در یک هفته گذشته به تفصیل در مورد این شرکت‌ها صحبت کرده‌اند، اما مشکل اصلی این است که شرکت‌های هرمی بار دیگر قربانی‌های خود را پیدا می‌کنند و بار دیگر تحت نام دیگری به کلاه‌برداری می‌پردازند.

البته باید گفت که کلاه‌برداری شرکت‌های هرمی تنها دامن‌گیر کشورهایی چون ایران و افغانستان نیست و این پدیده غیر قانونی حضور خود را در سراسر جهان تثبیت کرده و به کابوسی برای اقتصاد جهانی تبدیل شده است.

زمانی که در اواخر دهه ۹۰ میلادی فعالیت شرکت‌های هرمی در اروپا و آمریکا ممنوع شد، این شرکت‌ها به‌دنبال قربانی‌های تازه به کشورهای آسیایی هجوم آوردند. نخستین بار در اواسط دهه هشتاد شمسی بود که بحث در مورد شرکت‌های هرمی در افغانستان آغاز شد. این شرکت‌ها از مسیر ایران وارد افغانستان شدند و افغان‌ها و ایرانی‌ها به‌صورت مشترک فعالیت این شرکت‌ها در افغانستان را آغاز کردند.

به‌دلیل نزدیکی شهر هرات و همچنین تجارتی بودن این شهر، نخستین شرکت‌های هرمی در این شهر ایجاد شد.  یکی از این شرکت‌ها گلدکویست بود که در هرات شهرت بسزایی یافته بود. هزاران نفر برای یک شبه سرمایه‌دار شدن، دار و ندار خود را به این شرکت سپردند. پس از چند سال، بالاخره چهره اصلی این شرکت هویدا شد.

ولی آن زمان دیگر دیر شده بود. اکثر کارگزاران این شرکت از افغانستان خارج شده بودند و تنها چند کارمند عادی باقی‌مانده هم جوابی برای مشتریان گلدکویست نداشتند. در نتیجه، میلیون‌ها دلار پول مردم، باد هوا شد و نابود گشت.

با این حال، تجربه تلخ شرکت‌های هرمی هیچ گاه مردم را متوجه کلاه‌برداری‌های این شرکت‌ها نکرد. حتی پس از تجربه گلدکویست، شرکت‌های زیادی در افغانستان به‌وجود آمدند و توانستند هزاران نفر را در افغانستان تیغ بزنند.

گفته می‌شود بیشتر از ۲۵ هزار جوان افغان در این شرکت‌ها سرمایه گذاری کردند. حاصل اکثر این سرمایه‌گذاری‌ها، تنها جای خالی شرکت و جیب خالی خودشان بوده است. اما سوال اصلی این است که چرا با این همه تجربه تلخ از فعالیت این شرکت‌ها ، مردم همچنان به آنان اعتماد می‌کنند و سرمایه‌های خود را دو دستی به این شرکت‌ها می‌دهند؟

در واقعیت، این شرکت‌ها از نام شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری و بازار بورس وام می‌گیرند و خود را زیر مجموعه این شرکت‌های بزرگ می‌دانند. مثلا شرکت یونیک فایننس به مشتریانش می‌گفت که در بازار بورس فعال است و بیشتر روی بورس اپل، فیس‌بوک ، سامسونگ و دیگر شرکت‌های به‌شدت سودآور سرمایه‌گذاری می‌کند، و از این طریق‌، سعی در فریب مشتریان داشت.

اما مهم‌ترین دلیل رجوع مردم به این شرکت‌ها با وجود تجربه‌های تلخ گذشته، شبکه‌ای بودن این سیستم است. یک فرد برای رسیدن به سود بیشتر باید افراد زیادی را پیدا کند و آنها را در زیر مجموعه خود جای دهد. در نتیجه این افراد، هر کاری بتوانند می‌کنند یا اگر لازم باشد هر دروغی می‌گویند تا حقانیت این شرکت را به دیگران ثابت کنند. از آنجایی که اکثر افرادی که زیر مجموعه یک شخص دیگر می‌شوند، با هم آشنا هستند، بنابراین به سادگی به یکدیگر اعتماد می‌کنند و فریب می‌خورند.

البته در این میان، عده‌ای از سردسته‌ها، یا لیدرها، به سودی هنگفت می‌رسند. به طور مثال، کسانی که بتوانند بیشتر از صد نفر را عضو زیر مجموعه خود کنند، در حدود ۱۰۰ هزار دلار جایزه می‌گیرند.

در همین شرکت یونیک فایننس نیز یک تعداد از سردسته‌ها، پول فراوانی به چنگ آورده‌اند. کسانی که از آغاز این برنامه‌ها در آن شرکت می‌کنند تا زمانی که چهره واقعی این شرکت برملا شود، پول کافی به دست می‌آورند. ضرر اصلی را زیر مجموعه‌ها می‌پردازند که با وجود سرمایه‌گذاری، کوچک‌ترین سهمی به دست نیاورده‌اند.

به طور مثال، چند روز قبل شخصی در صفحه فیسبوکش ادعا کرده بود با اینکه ۲۵۰۰ دلار در این شرکت سرمایه‌گذاری کرده، تنها برای یک بار ۱۵۰ دلار به دست آورده است.

با وجود اینکه شرکت یونیک فایننس وشرکت‌های هرمی مانند آن بسته شده‌اند، اما به نظر می‌رسد هنوز ده‌ها شرکت دیگر در افغانستان فعالیت دارند و هزاران نفر هم به امید رسیدن به پول هنگفت خداداد، پول هایشان را به دست این کلاه‌برداران می‌سپرند.