کانادا از آغاز یک ابتکار عمل با مشارکت ۵۸ کشور به منظور متوقف کردن روند «بازداشت‌های خودسرانه» در کشورهایی خبر داد که از این اقدام برای دریافت امتیاز سیاسی و دیپلماتیک استفاده می‌کنند. در این طرح به طور مستقیم به نام کشور خاصی اشاره نشده اما کشورهایی مانند چین و ایران سابقه‌ای طولانی در بازداشت شهروندان خارجی دارند. هدف این طرح پایان دادن به بازداشت شهروندان خارجی به‌منظور استفاده از آنها به عنوان یک اهرم دیپلماتیک است.

وزیران امور خارجه ۲۷ کشور اروپایی، ژاپن، بریتانیا و استرالیا از جمله امضاء کنندگان این طرح هستند.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا نیز با انتشار ویدئویی حمایت خود را از این طرح که علیه بازداشت‌های خودسرانه به عنوان ابزاری در روابط بین دولت‌ها است، اعلام کرده است. بلینکن تاکید می‌کند که انسان‌ها ابزار معامله نیستند و بازداشت انسان‌ها به منظور بهره‌برداری دیپلماتیک از آنها باید همین حالا متوقف شود.

هرچند در طرح ۵۸ کشور علیه بازداشت‌های خودسرانه به نام کشور خاصی اشاره نشده است، هدف از این طرح افزایش فشار بر کشورهایی اعلام شده که از بازداشت شهروندان خارجی به عنوان یک اهرم دیپلماتیک استفاده می‌کنند.

رویترز به نقل از یک مقام کانادایی گزارش داد که جرقه این طرح با بازداشت‌های خودسرانه در کشورهایی مانند چین، ایران، روسیه و کره شمالی خورد.

ایران از جمله کشورهایی است که به طور علنی شهروندان خارجی و دو تابعیتی‌ها را با اتهام مشترک جاسوسی و حکم ۱۰ سال زندان بازداشت می‌کند و سپس آشکارا اعلام می‌کند که آماده است آنها را در مقابل دریافت امتیازهایی از جمله آزادی ایرانیان زندانی در کشورهای دیگر، آزاد کند. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی همواره می‌گوید که ایران آماده «مبادله زندانیان» است و وزارت امور خارجه نیز فهرستی در این زمینه آماده کرده است.

هرچند مقامات جمهوری اسلامی می‌کوشند عنوان «مبادله زندانیان» را روی این اقدام بگذارند، از نگاه بسیاری از ناظران بین‌المللی و کشورهای دیگر، بازداشت خودسرانه اتباع خارجی با هدف دریافت امتیاز، «گروگانگیری» است.

ایران در موراد متعددی امتیازهایی مورد نظر خود برای آزادی شهروندان خارجی یا دوتابعیتی‌ها را اعلام کرده که از جمله آنها مطالبه بدهی ۴۰۰ میلیون پوندی از بریتانیا (بابت قرارداد خرید تانک‌های چیفتن در زمان شاه) در مقابل آزادی نازنین زاغری رتکلیف، شهروند ایرانی بریتانیایی است. او از پنج سال پیش به اتهام کمک به «براندازی نرم» در زندان به سر می‌برد.

کشورهایی مانند ایران تاکنون در مسیر بازداشت شهروندان خارجی و دریافت امتیاز موفقیت‌هایی به دست آورده‌اند که از جمله آنها پالت‌های پول معروفی است که دولت باراک اوباما برای آزادی دوتابعیتی‌ها در جریان اجرای برجام به ایران فرستاد. در این بین همواره این پرسش مطرح است که آیا راهی برای مقابله با بازداشت‌های خودسرانه و پایان‌دادن به این اهرم فشار وجود دارد یا خیر.

هنوز جزئیات طرح کانادا در این زمینه اعلام نشده، اما حمایت تعداد قابل توجهی از کشورهای قدرتمند جهان از این ابتکار عمل می‌تواند نشانه‌ای امیدوارکننده باشد.