واژه «کولبر» چند سالی است که وارد ادبیات ما شده است. این واژه به منظور تعریف کسانی استفاده می‌شود که از کوهستان‌‌‌های مرزی، کالا‌‌هایی را به داخل کشور وارد می‌کنند. این افراد کالا‌‌هایی از قبیل مواد خوراکی، تلویزیون، کریستال و... را با به‌کول گرفتن و از راههای کوهستانی و عبور از مناطق صعب‌العبور، وارد کشور می‌کنند.
با این حال، کولبری در عمل سود زیادی برای آن‌ها ندارد و روزانه حداکثر حدود پنجاه هزار تومان نصیب این افراد می‌کند. به عبارت دیگر، کولبری عملا به تنها ممر درآمد بسیاری از ساکنان این مناطق تبدیل شده است. کولبری بیشتر در منطقه کردستان رایج است. به همین دلیل بلافاصله با شنیدن این کلمه به یاد مناطق کردنشین ایران می‌افتیم.
اگر چه در تعریف اقتصادی این کار «قاچاق» تلقی می‌شود، اما با توجه به شرایط وخیم اقتصادی، حکومت تا مدت‌‌ها به این پدیده به دیده اغماض می‌نگریست. اما در میان عامه مردم کولبری با شرافت آمیخته است؛ مردمی که برای حداقل زندگی حاضر به تن دادن به این کار خطرناک و سخت هستند.
فقر در کردستان
علی‌رغم وجود معادن، کشاورزی و امکانات توریستی در استان کردستان، این امکانات در اختیار افراد غیربومی است. در نتیجه، تولید ثروت ناشی از آن، به خارج از استان منتقل می‌شود. این روند، به اختلاف طبقاتی شدیدی منجر شده است. درآمد سرانه این استان در رده‌‌های پایین جداول اقتصادی کشور است. دولت نیز بر مبنای نگاه امنیتی – سیاسی، به جای سرمایه‌گذاری برای زیرساخت‌های اقتصادی، به افزایش هزینه‌بر نیرو‌های امنیتی پرداخته است.
علی‌رغم وجود منابع آبی سرشار در این استان، کشاورزی استان سهم اندکی از آن دارد و حجم بسیاری از آب آن به استان‌های همجوار فرستاده می‌شود.
مسئله بعدی ترانزیت است. استان کردستان با توجه به مرزی بودن آن، یکی از خطوط مواصلاتی اصلی ترانزیت در کشور است، اما راههای این استان از شرایط مطلوبی برخوردار نیست. یعنی دولت به عنوان متولی این کار، سرمایه لازم را در این بخش هزینه نمی‌کند.
قمار جان برای تامین معیشت
عمر کولبری بسیار کوتاه است. حمل بار‌های سنگین، عوارض شدیدی بر جسم کولبرانی باقی می‌گذارد که از ۱۰ تا ۸۰ سال سن دارند. در اردیبهشت سال جاری، یکی از کولبران هدف شلیک مستقیم نیرو‌های مرزبانی قرار گرفت. حتی اخباری نیز مبنی بر مرگ چند کولبر بر اثر برخورد با مین های به‌جا مانده از جنگ ۸ ساله ایران و عراق نیز منتشر شده است. این نخستین بار نیست که چنین وقایعی رخ می‌دهد. چندی پیش نیز تظاهراتی در اعتراض به این موضوع در بانه برگزار شد، اما آن اقدام با برخورد پلیس ضد شورش مواجه شد.
امنیت جانی کولبران از چندین جهت در خطر است. سرمای طاقت‌فرسای زمستان و تیراندازی مرزبانان، از جمله خطراتی است که جان کولبران را تهدید می‌کند. در مقابل این اخبار، به نقل از پایگاه خبری پلیس، سردار قاسم رضایی ادعای برخورد مرزبانان با کولبران را تکذیب کرد. او افزود که مسیر‌های انتقالی مشخص است و اگر برخوردی صورت می‌گیرد، با افرادی است که کالا‌های غیرمجاز وارد می‌کنند. سردار رضایی در مصاحبه با ایسنا مدعی شد که در میان کالا‌های برخی از افراد کولبر اسلحه و مشروبات الکلی وجود دارد، و کسانی که این موارد را وارد کنند، کولبر نیستند.
نگاه امنیتی به کردستان
کردستان ایران همیشه توسط حاکمان این کشور با نگاهی امنیتی مواجه بوده است. این تفکر که کرد‌ها در پی استقلال و جدا شدن از ایران هستند، باعث شده است تا نگاه و برخورد حاکمان همیشه با نوعی هراس و خشونت همراه باشد و این موضوع به بعد از انقلاب سال ۵۷ محدود نمی‌شود. همین موضوع باعث شده است که توسعه اقتصادی در اولویت دولت‌ها برای توسعه مناطق کردنشین نباشد.
تداوم طولانی‌مدت این موضوع، به ایجاد فقری گسترده در آن نواحی انجامیده است. در حالی که مجموعه اقتصاد ایران در شرایطی بغرنج به‌سر می‌برد، کردستان در میان استان‌هایی است که به طور کلی نابسامانی اقتصادی در آن‌ها بیشتر مشهود است. این بخش از کشور که سابقه تحمل جنگ را نیز داشته است، همچنان با عدم توسعه پایدار دست به‌گریبان است. کرد‌ها به لحاظ توسعه انسانی در شرایط خوبی هستند. افراد تحصیل کرده و متخصص بسیاری در مناطق کردنشین حضور دارند، اما امکان اشتغال آن‌ها فراهم نیست. بسیاری از کولبران از تحصیلات عالیه برخوردارند. برخی از آن‌ها با داشتن مدرک کارشناسی ارشد به این کار مشغولند.
حکومت و کولبری
آیت‌الله خامنه‌ای در یک سخنرانی کولبری را قاچاق ندانست، و تنها لزوم برخورد با قاچاق سازماندهی شده را اولویت دانست. او در بخشی از سخنان خود چنین گفت: «من مرادم از قاچاق، فلان کولبر ضعیف نیست... با این‌ها مبارزه هم نشود اشکالی ندارد. من قاچاق‌‌های سازمان یافته بزرگ را می‌گویم».
رسول خضری، نماینده پیرانشهر و سردشت و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، در مصاحبه‌ای با ایلنا گفته بود، حدود ۶ تا ۷ میلیون نفر به شکل مستقیم و غیرمستقیم در کل کشور، از کولبری امرار معاش می‌کنند. اجناس وارد شده، در شهر‌های مرزی و مغازه‌ها به شکل عمده و خرده فروشی عرضه می‌شود.
مدتی است که شهر بانه به قطب اصلی فروش کالا‌های وارداتی از منطقه کردستان تبدیل شده است. اما چندی پیش دولت با مسدود کردن مرز‌های غربی، تردد کولبران را عملا با مشکلات بسیار مواجه کرد. پس از اعتراض نمایندگان، دولت اعلام کرد که در خرداد این مشکل را حل می‌کند و مجددا اجازه تردد را به آن‌ها خواهد داد. اما با گذشت نزدیک به دو ماه، مسئله همچنان پابرجاست و هیچ تغییری برای حل موضوع صورت نگرفته است.
دولت علی‌رغم انتقاد‌هایی که به این شغل دارد، هیچ قدمی برای ایجاد اشتغال در منطقه کردستان برنداشته است. در این میان حتی برخی به فکر استفاده از کولبری هستند. محسن بیگلری، نماینده سقز و بانه، اواخر خردادماه بهترین راه برای دور زدن تحریم‌ها را بازگشائی مبادلات کولبری دانست. سید احسن علوی، نماینده سنندج نیز اواسط تیرماه اظهار کرد که «۱۰۰ هزار کولبر کردستانی می‌توانند در دور زدن تحریم‌ها به کشور کمک کنند».
