در حالی که در بررسی مسئله «کودک‌همسری»، همواره ازدواج دختربچه‌ها مورد توجه بوده، یک جمعیت‌شناس می‌گوید که در ایران، ۶۰ هزار مرد متاهل ۱۰ تا ۱۸ ساله وجود دارند؛ یعنی ۶۰ هزار «کودک‌همسر مرد» در کشور ثبت شده است.

به گفته شهلا کاظمی‌پور، بیش از نیمی از جمعیت ایران را مردان تشکیل می‌دهند که از این تعداد، ۳۴ میلیون نفر بیش از ۱۰ سال سن دارند و ۲۱ میلیون نفر هم ازدواج کرده‌اند. به گفته این جمعیت‌شناس، «نکته قابل توجه اینجا است که به طور میانگین، حدود دو درصد از پسران ۱۰ تا ۱۸ ساله یعنی حدود ۶۰ هزار نفر از آن‌ها متاهل‌اند.»

کاظمی‌پور می‌گوید که بیشترین تعداد ازدواج مردان زیر ۱۸ سال در استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی و کرمان به ثبت رسیده است. این در حالی است که معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان اخیرا گفته بود: «با در نظر گرفتن فراهم بودن تمامی شرایط اقتصادی، مسکن و اشتغال، سن مطلوب ازدواج از نظر پسران ۲۶ سالگی به بعد و از نظر دختران، ۲۴ سالگی به بعد است.»

محمدمهدی تندگویان با اشاره به سواستفاده برخی خانواده‌ها از وام ازدواج و ارتباط آن با افزایش کودک‌همسری بین دختران و پسران، اظهار داشت: «در سال‌های گذشته با افزایش مبلغ وام، موارد انحرافی شکل گرفت.» تندگویان قبلا هم گفته بود که وام ازدواج، نگرانی‌ها بابت افزایش کودک‌همسری را در پی داشته است.

آمار بالای ازدواج‌های در سنین کم در ایران با توجه به این که این کودکان مهارت‌های زندگی را نیاموخته‌اند و به نیازهای دوران کودکی و نوجوانی آن‌ها پاسخ داده نشده است، معضلات اجتماعی و فرهنگی بیشتری را برای جامعه ایران در آینده به همراه خواهد داشت. در عین حال، این ازدواج‌ها مصداق بارز کودک‌آزاری محسوب می‌شوند.

بنابر تعریف یونیسف، صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل، ازدواج در سن پایینتر از ۱۸ سال، مصداق ازدواج کودکان است. در حالی که در ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، مصوب ۲۷ آذر ۱۳۷۹، عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی، به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح، منوط است ولی ضعف‌ در این قانون سبب شده است تا برخی والدین همچنان بدون توجه به نیازهای دوران بچگی این دختران و تنها بر اساس مباحث اعتقادی یا سنتی یا مشکلات مالی، این کودکان را در سنین کودکی به ازدواج وادار کنند. گفته می‌شود بسیاری از این ازدواج‌ها تنها به قصد سودجویی و برای خرید و فروش قانونی دختربچه‌ها صورت گرفته است.

به گفته کارشناسان، کودک همسری یا ازدواج در سنین پایین، مصداق بارز خشونت عليه كودکان است. به خطر افتادن بهداشت کودکان، پیامدهای جسمی و روانی، اعتياد، فرار از خانه و خودكشی نیز از مهمترين خطراتی هستند كه اين كودكان را پس از ازدواج تهديد می‌کند. باورهای فرهنگی و قومی قبیله‌ای و منطقه‌ای نیز در این زمینه بی‌اثر نیستند.

جوان‌ترین پدر در ایران

همچنان که حساسیت‌ در مورد ازدواج دختربچه‌ها در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است و فعالان حقوق کودک در مورد آن هشدار می‌دهند، بحث ازدواج زودهنگام پسربچه‌ها نیز موضوعی است که باید با حساسیت بیشتری مورد نقد قرار بگیرد. روزنامه همشهری، روز چهارشنبه در گزارشی کوتاه به زندگی جوانترین پدر ایرانی پرداخت. همشهری نوشت: «بهزاد آریش» در زمانی که با روزنامه همشهری مصاحبه کرد، تنها ۱۳ سال داشت و همسر ۱۵ ساله‌اش هم دخترعمویش بوده است. به گزارش این روزنامه، آن‌ها صاحب نوزادی شده‌ بودند که آن زمان ۱۷ روز داشته است. بهزاد در میدان شهر، کارگر است. دلیل ازدواجش با دخترعمو نیز همین نسبت فامیلی بوده است. به نوشته این روزنامه، جوانترین پدر ایرانی سواد خواندن و نوشتن نداشته و از مسئولان درخواست کمک کرده است تا بتواند از پس زندگی‌ خود برآید.

داستان کوتاه زندگی این پسربچه ۱۳ساله که حالا خود پدر یک کودک است به درستی نشان می‌دهد که فقر فرهنگی و اقتصادی در جامعه ایران چگونه فرصت زندگی را از برخی کودکان گرفته و آن‌ها را در دنیای سخت بزرگسالان، تنها و بدون پشتوانه رها کرده است.

هرچند در چند سال گذشته ترکیب کودک‌همسری تنها در مورد دختران شناخته شده و استفاده می‌شود ولی برای پسران هم ازدواج زودهنگام و پیش از سن قانونی ۱۸ سال مدنظر یونیسف، باید بیشتر موردبررسی قرار گیرد. بر اساس تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران، در بهار و تابستان ۹۹، ازدواج هشت پسربچه کمتر از ۱۵ سال ثبت شده است. در همین بازه زمانی، یعنی در شش ماهه ابتدای سال جاری، ۱۰ هزار و ۷۹۸ مورد ازدواج پسران بین ۱۵ تا ۱۹ ساله به ثبت رسیده است.

در سال‌های گذشته، کاهش آمار ازدواج از دغدغه‌های مدیران دولتی در ایران بوده است. علی خامنه‌ای، رهبر ایران، نیز همواره بر افزایش جمعیت از طریق افزایش زادوولد و ازدواج در کشور تاکید کرده‌ ولی مشکلات اقتصادی و معیشتی در سال‌های اخیر، در جوانان ایرانی اشتیاقی برای ازدواج برنمی‌انگیزد. شاید سکوت دولتی در قبال افزایش پدیده کودک‌همسری در سال‌های گذشته نیز تنها با هدف بالا بردن آمار ازدواج حتی به شکل بوده است.

در این سال‌ها، فعالان حقوق کودک برای تصويب اصلاحيه افزايش سن قانونی ازدواج در ایران بسیار تلاش‌ کردند. اقداماتی هم برای جلوگیری از تعداد زيادی از ازدواج‌های در سنین پایین انجام شد اما به نظر می‌رسد که کافی نبوده‌ است. ولی مشکل آنجا است که برخی از كودک‌همسری‌ها یعنی ازدواج‌های در سنین کم، ثبت نمی‌شوند و به همین دلیل برخی از مقام‌های دولتی معتقدند که کودک‌همسری در ایران آمار بالایی ندارد. ولی معلوم هم نیست که استاندارد مسئولان در ایران در مورد کودک‌همسری یا ازدواج‌های زیر سن قانونی دقیقا چیست؟