روز شنبه، نهم اسفندماه، روابط عمومی حفاظت محیط زیست استان فارس جزئیاتی از یک مورد حیوان آزاری در باغ‌وحش شیراز منتشر کرد که بر اساس آن از اتفاق تلخی که برای آن شیر رخ داده است حکایت داشت. 

روابط عمومی حفاظت محیط زیست استان فارس اعلام کرده است که «مسئولان باغ وحش شیراز مدعی شده‌اند که علت ظاهر زخمی و خون‌آلود شیر ناشی از گازگرفتگی بخشی از فنس‌ها بوده است، اما موضوع توسط کارشناسان در دست بررسی است.» مدیریت باغ‌وحش شیراز هم اعلام کرده که کارگر متخلف مدت‌ها پیش از آن مجموعه اخراج شده است.

روایت ماجرای شیر باغ‌وحش شیراز حاکی از آن است که رفتار خشن با آن حیوان در قفس باعث آسیب جدی به او شده است؛ موضوعی که در ذیل حیوان‌آزاری قابل بررسی ا‌ست. 

موضوع حیوان‌آزاری و قوانین مربوط به آن در ایران، همواره از موارد مناقشه‌برانگیز میان فعالان محیط ‌زیستی و مسئولان اجرایی کشور بوده است. پیش‌نویس قانون منع حیوان‌آزاری در سال ۹۴ در قالب لایحه‌ای از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به هیات دولت فرستاده شد، اما تعلل دولت در ارسال آن به مجلس سبب شد که آن پیش‌نویس سال گذشته با پیگیری‌های فراکسیون محیط زیست مجلس، در قالب طرح به مجلس ارائه شود. اما آن طرح که شهریور سال گذشته در مجلس اعلام وصول شد، تا امروز در کمیسیون حقوقی مجلس معطل مانده است.

براساس آن طرح معطل مانده، «ضرب و شتم، شکنجه، مجروح کردن عمدی، جراحی‌های غیرضروری و مثله کردن از مصادیق حیوان‌آزاری عنوان شده و مجازات حبس بیش از شش ماه تا دو سال، جزای نقدی بیش از ۲۰ میلیون ریال تا ۸۰ میلیون ریال، و شلاق از سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه برای مرتکبین» پیش‌بینی شد است.

از سوی دیگر، براساس آنچه در ماده شش از آیین‌نامه ضوابط و معیارهای مرتبط با ایجاد فضاهای نگهداری از پستانداران وحشی (باغ‌‌وحش‌ها) در ایران آمده است، «انتخاب افراد باید با توجه به معیارهایی نظیر علاقه‌مندی به حیوانات، تجربه کاری، و سلامت جسمانی صورت گیرد.»

باغ‌‌وحش یا زندان ابد حیوانات با طعم مرگ؟ 

اولین باغ‌وحش رسمی در ایران در سال ۱۳۲۷تأسیس و راه‌اندازی شد. شخصی به نام دولتشاهی از ایران و یوهانس از کشور آلمان غربی به صورت اشتراکی بانی تأسیس آن باغ‌وحش شدند که تا سال ۱۳۵۵ در حومه شمال شهر تهران (خیابان ولیعصر فعلی) قرار داشت و  در آن، حضور  بسیاری از گونه‌های‌ جانوری از آسیا و اروپا و نیز گونه‌هایی از آمریکای شمالی و آفریقا خودنمایی می‌کرد. در سال‌های پس از آن اولین مجموعه نگهداری از حیوانات در ایران، مراکز یا به‌ اصطلاح «باغ‌وحش»‌های دیگری در اغلب شهرهای ایران ایجاد شد و تعداد آن‌ها افزایش یافت. با این‌حال، وضعیت نگهداری حیوانات در بسیاری از باغ‌های وحش ایران همواره منشاء توجه و نگرانی فعالان محیط زیست در ایران بوده است و کارزارهای بسیاری برای تعطیلی این اماکن به راه افتاده است. 

به‌ویژه در سال‌های اخیر، نمونه‌های بروز بیماری  و مرگ حیوانات محبوس در این اماکن بسیار بوده است. چندی پیش خبر بیمار شدن هیرمان، شیر نر ایرانی باغ‌ وحش ارم،  و پیش از آن مرگ کوئین ، ماده‌ ببری که در همان باغ‌وحش نگهداری می‌شد، صدای انتقاد بسیاری از فعالان محیط زیست را بلند کرد. پیش از آن نیز اخباری از وضعیت ناخوشایند حیوانات محبوس در باغ‌‌وحش‌های  اهواز و مشهد به گوش رسیده بود. تلف شدن ۷ توله شیر در باغ‌وحش وکیل‌آباد مشهد، مرگ یک زرافه و یک قلاده ببر در باغ‌‌وحش صفادشت تهران، مرگِ در مجموع حدود ۱۲ ‌پستاندار دریایی در دلفیناریوم‌های تهران و تبریز، و مرگ یک ماده شامپانزه ۱۸ ساله و مادرش «باران»، از جمله مواردی بود که در یکی دو سال اخیر رسانه‌ای شد. با این حال، بسیاری از موارد مرگ یا بیماری حیوانات در این مراکز نیز رسانه‌ای نمی‌شود.

انتشار چنین اخباری، این پرسش را برمی‌انگیزد که نظارت بر این اماکن تا چه حد دقیق و براساس معیارهای پذیرفته شده جهانی‌ست. با این حال، برخی فعالان محیط زیست در ایران معتقدند که با شرایط موجود در ایران، اساسا ضرورتی برای ادامه کار این مراکز وجود ندارد و خواستار تعطیلی باغ‌‌وحش‌ها در ایران هستند.

براساس ضوابط ومعیارهای مرتبط با ایجاد فضاهای نگهداری ازپستانداران وحشی که سازمان محیط زیست  ابلاغ کرده است، «فراهم آوردن امکانات درمانی و همچنین تغذیه مناسب و ایجاد فضای کافی و استاندارد» از اصول مهمی‌ست که با جزئیات زیاد در دستورالعمل مربوط به باغ‌‌وحش‌های ایران، بر آن تاکید شده است. 

پیش‌تر سپهر سلیمی، حامی حقوق حیوانات، در مصاحبه‌ای گفته بود که «این دستورالعمل‌ها در ۹۰ درصد از این مراکز اجرا نمی‌شود» و نیز «سازمان حفاظت محیط زیست نظارت کافی بر عملکرد مراکز نگهداری از حیوانات و وضعیت حیوانات نگهداری شده در آن‌ها را ندارد.»

این فعال محیط زیست افزوده بود: «نبود نظارت نه تنها باعث می‌شود که مشکلات زیادی برای حیات وحش ‌پیش‌آید، بلکه موجب می‌شود این مشکلات تکرار، و وضعیت نگهداری حیوانات بدتر شود.»

گفته می‌شود که سازمان محیط زیست ایران به ۸۰ مراکز نگهداری حیوانات در ایران مجوز فعالیت داده است. در عین حال، کمبود نیرو و بودجه از مهم‌ترین دلایل نبود نظارت بر اماکن نگهداری از حیوانات در ایران است.