با نزدیک شدن به روز سیزدهم فروردین و جمع شدن بساط سفره هفت‌سین، یکی دیگر از دغدغه‌های محیط زیستی در ایران همچون هر سال مطرح می‌شود: ماهی کوچولوهای قرمز را کجا رها کنیم؟ اصلا رهایشان کنیم؟ سرنوشت این میهمان کوچولوی قرمز هفت‌سین ایرانی‌ها را چه کسی و چطور رقم می‌زند؟

چند سالی است هر نوروز که از راه می‌رسد این سؤال مطرح می‌شود که آیا ماهی کوچولوهای قرمز مال سفره هفت‌سین ایرانی‌ها است؟ بعضی معتقدند چنین نیست و تنگ سفره‌ خود را با سیب قرمز یا نارنجی شناور در آب، زیبا می‌کنند. اما گروهی از کنشگران محیط زیست می‌گویند خرید و سپس رهاسازی ماهی کوچولوهای قرمز سفره هفت‌سین، آسیب رساندن به آن‌ها و محیط زیست محسوب می‌شود. بسیاری از این‌ها در فاصله مغازه تا خانه تلف می‌شوند؛ نه این که عمرشان کوتاه باشد؛ برعکس اگر در شرایط خوب نگهداری شوند، طول عمرشان متعادل و خوب است. بسیاری از این ماهی‌ها در همین مغازه‌های خرده‌فروشی از بین می‌روند.

فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کشور نیز همه ساله نسبت به خطرات ناشی از رهاسازی ماهیان قرمز برای آبزیان بومی کشور هشدار می‌دهد و بر این نکته تاکید دارد که شهروندان از رها کردن ماهی‌های قرمز در آب‌های آزاد کشور از جمله رودخانه‌ها، تالاب‌ها، دریاچه‌ها و سدها جدا بپرهیزند.

دفتر آبزیان سازمان شیلات کشور هم در مورد رهاسازی ماهی قرمز هفت‌سین اعلام کرده است که به هیچ وجه نباید ماهی قرمز را بعد از ایام نوروز در آب‌های طبیعی، مخزن سدها یا رودخانه‌ها رها کرد، زیرا ممکن است با تکثیر زیاد و رقابت غذایی با آبزیان بومی آن منابع، انتقال برخی از بیماری‌های آبزیان و انگل‌ها به ماهیان آن منابع را سبب شوند.

بیشتر ماهی‌های قرمز بیماری‌هایی از قبيل داكتيلوجايروس، كرم قلابدار ماهی، كرم چشم ماهی، انگل گوارشی و برخی بيماری‌های قارچی دارند. به همین دلیل رهاسازی آن‌ها در رودخانه‌ها، سدها، قنات‌ها و چشمه‌ها، موجب تخريب اکوسیستم منابع آبی و آسیب‌رسانی به محیط زیست و گونه‌های بومی می‌شود. این ماهی کوچولوها به عنوان یک گونه مهاجم به سایر گونه‌ها آسیب می‌زنند و ادامه حیات را برای آن‌ها سخت می‌کنند. این ماهی‌ها را حتی در آکواریوم هم نمی‌توان نگهداری کرد.

به گفته مدیرکل دفتر آبزیان آب شیرین سازمان شیلات کشور، بیشترین تولید ماهی قرمز در استان‌های گیلان و اصفهان و در استخرهای پرورش ماهیان گرمابی و یا در حوضچه‌های بتنی صورت می‌گیرد. این ماهی‌ها سپس برای توزیع به بازار بزرگ میوه و تره‌بار انتقال داده می‌شوند. روش نگهداری این ماهی‌ها بسیار نامناسب است و با تراکم زیاد، شرایط نامطلوب و گاه بدون هوادهی نگهداری می‌شوند.

برای یک عدد ماهی قرمز حداقل یک ظرف دهن‌گشاد حاوی سه لیتر آب بدون کلر لازم است و شرایط دمایی مطلوب یعنی دمای کمتر از ۲۴ درجه با هوادهی مناسب در طولانی‌مدت باید حتما رعایت شود. بهترین راه رهاسازی این ماهی‌ها نیز این است که به آکواریوم‌های مخصوص، استخر و حوضچه‌های پارک‌ها انتقال داده شوند.

ماهی کوچولوهای قرمز می‌توانند طیف وسیع دما، PH (مقیاسی برای تعیین میزان اسیدی یا بازی بودن یک محلول آبی) و شوری آب را تحمل کنند و در برابر غلظت پایین اکسیژن و آلودگی آب مقاوم‌اند. به همین دلایل هم شرایط متفاوت محیط جدیدی که به وارد آن می‌شوند را تحمل و خود را با آن سازگارمی‌کنند.

کنشگران و کارشناسان محیط زیست، همه ساله با راه‌اندازی کمپین «ماهی قرمز نخریم» هشدار می‌دهند که این مهمانان قرمز و دلبر سفره‌های زیبای هفت‌سین، در واقع یکی از دشمنان محیط زیست و آبزیان بومی کشورند و می‌توانند صدمات جبران‌ناپذیری برای محیط زیست داشته باشند.

ماهی قرمزها با نام اصلی «گلدفیش» و نام علمی Carassius auratus، از خانواده کپورماهیان  به شمار می‌روند. این ماهی‌ها، بومی کشور چین هستند و از معروفترین حیوانات خانگی محسوب می‌شوند. آن‌ها از سال‌ها پیش در این کشور اهلی شدند و آن‌ها را در هنر نقاشی، تصویرسازی، طراحی پارچه‌ها و مجسمه‌سازی چینی می‌توان به وضوح  دید.

در واقع، ماهی قرمز یک گونه غیربومی است که به صورت عمدی یا تصادفی به چرخه محیط زیست ایران وارد شده است. گونه‌های غیربومی به گونه‌هایی گفته می‌شوند که به دست انسان‌ها و به صورت عمدی یا تصادفی به خارج از محدوده طبیعی خود آورده می‌شوند. به گفته یک کارشناس ارشد بیوسیستماتیک جانوری در ایسنا، در صورتی که این گونه‌ها بتوانند خود را با شرایط جدید محیطی که به آن وارد شده‌اند سازگار کنند، تولیدمثل می‌کنند و جمعیت‌ پایداری تشکیل می‌دهند. این ماهی‌ها هم در محیط جدید مستقر می‌شوند و اگر بر محیط‌های وارد شده اثراث منفی داشته باشند، به گونه مهاجم تبدیل می‌شوند. گونه‌های مهاجم می‌توانند طیف وسیعی از پیامدهای محیط زیستی را به بار آورند.

با نزدیک شدن به روزهای پایانی نوروز، اگر امکان نگهداری ماهی قرمز کوچولوهای هفت‌سین را ندارید، آن‌ها را درون حوضچه پارک‌ها رها کنید یا در استخرها و آکواریوم‌هایی که فقط مخصوص آن‌ها باشد، نگه دارید.