با آغاز همه‌گیری بیماری کرونا در ایران از شهر قم، یکی از قدیمی‌ترین جدل‌های علمی میان طب مدرن و طب اسلامی و سنتی در حوزه درمان، چنان جدی شد که پای عالی‌ترین مقامات حکومتی و وزیر بهداشت جمهوری اسلامی را به میان کشید و نهایتاً موضوع کرونا، قرنطینه، نحوه درمان و واکسیناسیون را تبدیل به مسئله‌‎ای سیاسی و حاکمیتی کرد.

سابقه طب سنتی و ایرانی

همواره در ایران علاقه به درمان‌های سنتی و گیاهی از طریق آنچه متخصصان این امر «طب ایرانی» می‌خواندند، رواج داشته است. اما با آغاز فراگیری کرونا، جامعه در معرض معرفی نوعی از درمان معروف به «طب اسلامی» قرار گرفت که حتی تأثیر گیاهان دارویی را هم کنار گذاشته و کار درمان را شبیه به جادو و جمبل تعریف می‌کرد.

تجویز داروهایی که ترکیب گیاهی و اثربخشی آن‌ها یا مانند روغن بنفشه و ادرار شتر بود و یا اینکه منوط به خواندن اوراد و اذکار می‌شد، نمونه‌ای از درمان معروف به طب اسلامی بودند.

ماجرای استعمال روغن بنفشه و داروی امام کاظم برای درمان کرونا

ابتدا ماجرا با تجویز استعمال روغن بنفشه به‌عنوان درمان کرونا آغاز شد. پس از مدتی مدعیان تسلط بر طب اسلامی «داروی امام کاظم» را تنها فرصت درمان قطعی کرونا معرفی کرده و خواستار کنارگذاشتن پروتکل‌های بهداشتی و درمان‌های علمی شدند.

وقتی به سایت‌ها و صفحات فروش داروی امام کاظم مراجعه می‌کنید با انبوهی روایات در خصوص درمانگر بودن ترکیب این دارو مواجه می‎شویم.

در یکی از همین سایت‌های به‌ظاهر تخصصی در حوزه طب اسلامی آمده است: «یکی از داروهای محبوب طب سنتی که در فصول سرد سال طرفداران بیشتری پیدا می‌کند، داروی امام کاظم زمستانه است. این محصول با داشتن مواد اولیه‌ای مانند شکر سرخ، هلیله سیاه، مصطکی اصل و… یکی از بهترین انتخاب‌ها برای مبارزه با بیماری‌های ویروسی به شمار می‌رود. داروی جامع امام کاظم که از دیرباز در طب سنتی استفاده می‌شده، همچنین برای پیشگیری از بیماری‌های ویروسی تأثیرات فراوانی دارد. بیماری‌هایی این‌چنینی در برابر گرمی بدن ضعیف شده و از بین می‌روند، پس قابلیت تکثیر و درگیرکردن بدن را از دست می‌دهند.»

در توضیح مواد آن نیز آمده است: «مواد اصلی تشکیل‌دهنده داروی امام کاظم تابستانه شکر سرخ، هلیله سیاه و رازیانه می‌باشد. همان‌طور که مشاهده می‌کنید تفاوت داروی امام کاظم تابستانه و زمستانه در استفاده از رازیانه به‌جای مصطکی است که سبب می‌شود از گرمای شدید این دارو کاسته شود. پس مجدداً تأکید می‌کنیم، اگر در شهرهایی که دمای هوای بسیار سرد (هوای برفی با سوزوسرما) دارد، داروی امام کاظم زمستانه توصیه می‌شود والا بهتر است از داروی امام کاظم تابستانه استفاده کنید.»

شیادی به نام طب اسلامی

دکتر مجاهدی از متخصصان طب سنتی در گفتگویی با رد انتساب داروی امام کاظم به احادیث، در خصوص منابعی که در آن به داروی امام کاظم اشاره کرده شرح داده است: «ما هزاران کتب طب سنتی داریم که نویسندگان برخی از آن‌ها فقیه و محدث بوده‌اند. مانند سید اسماعیل جرجانی که خودش محدث و یکی از اطبای مشهور قرن پنجم هجری است، ولی در کتابش نوشته است که من از منابع طبی قبل از خودم استفاده کرده‌ام، ولی هیچ اشاره‌ای به کتاب طب اسلامی نمی‌کند. این یعنی چه؟ یعنی اصلاً این جریان‌هایی که این افراد ادعا می‌کنند اصل در تاریخ وجود نداشته‌اند.

از قرن سوم و چهارم یعنی حداقل ۲۰۰ سال بعد از معصومین سروکله یک سری کتاب به نام کتب طبی پیدا می‌شود که برخی از روایات طبی مثل «طب النبی یا طب الائمه» را در قالب یک کتاب طب تألیف کرده‎اند.

ما با یکی از فضلای علوم حدیث حوزه پژوهشی کردیم در خصوص کتاب «طب الائمه، ابنی بسطام» که یکی از کتب طبی است که این افراد خیلی از احادیث آن استفاده می‌کنند و حدیث امام کاظم که داروی امام کاظم را از آن درآورده‌اند از همین این کتاب است؛ ما طی پژوهشمان تک‌تک سندها و راویان این کتاب را بررسی کرده‎ایم. بلااستثنا همه اسناد این ۴۲۳ حدیثی که در این کتاب وجود دارد، از نظر علم حدیث ضعیف است. یعنی به هیچ‌کدام از این احادیث نمی‎توان به‌خودی‌خود اعتبار کرد.»

ماجرای داروی امام کاظم و تکیه بر عقاید مذهبی در تبلیغ آن جدای از واکنش تند مقامات وزارت بهداشت خشم بسیاری از متخصصان طب سنتی را نیز در پی داشت.

به‌ویژه آنکه در همان ماه‌های اولیه شیوع کرونا، صدا و سیما در برخی از برنامه‌های خود با دعوت از مهمانانی خاص، برخی از این ترکیب‌های مثلاً دارویی عجیب‌وغریب را معرفی می‌کرد و به تبلیغ آن‌ها می‌پرداخت.

درمان کرونا با ادرار شتر طبق روایات

اما در ماه‌های بعد پس از داروی امام کاظم و روغن بنفشه، شاید عجیب‌ترین مورد تجویز شده به اسم طب سنتی و اسلامی استفاده از محلول «ادرار شتر» برای درمان کرونا بود.

همین فرصت جولان به مدعیان طب اسلامی بود که سبب شد برخی از آن‌ها از مردم بخواهند پروتکل‌های تعریف شده جهانی همانند ماسک زدن و عدم حضور در تجمع‌ها را کنار بگذارند. آن‌ها همچنین در آغاز شیوع کرونا با درمانگر دانستن اماکن مذهبی معتقد بودند کسانی که به زیارت حرم و قبور متبرکه شیعیان بروند و دیوار، صحن و ضریح حرم ایشان را ببوسند یا حتی بلیسند، نه‌تنها از کرونا در امان‌اند که در صورت بیمار بودن شفا نیز می‌گیرند.

برخی از روحانیون معتقد به چنین نظریه‌ای، در کوران همه‌گیری کرونا، با حضور در بخش‌های مراقبت‌های ویژه که به طور منطقی باید ایزوله می‌بودند، اقدام به درمان خودسرانه بیماران کردند که این موضوع هم با واکنش تند وزیر بهداشت روبرو شد.

وی در آن زمان پیرامون این موضوع گفت: «اگر کسانی فکر می‌کنند می‌توانند با جوسازی و مغلطه پای به عرصه بگذارند، تا وقتی بنده وزیر هستم، ضمن دفاع از طب سنتی دانشگاه‌ دیده، اجازه نمی‌دهم پای خرافه‌گرایی و شارلاتانیزم به این وزارتخانه باز شود.»

سرپرست دفتر طب سنتی وزارت بهداشت نیز گفت: «اگر کسی ادعاهای پیشگیری و درمان کرونا را از طریق طب سنتی از مرجعی غیر از مراجع معتبر اعلام شده دریافت کرد باید با آن مقابله کند و باید به مردم این آگاهی را بدهیم تا به‌مرور بازار شیادی طب سنتی کم‌رنگ شود.»

حامیان طب اسلامی و آتش‌زدن کتب پزشکی

در این میان اما حامیان درمان‌های موسوم به طب اسلامی بیکار ننشسته و تلاش کردند با شعار مشکوک بودن درمان‌های مورد تأیید دولت‌های غربی به میدان بیایند.

بطوری‌ که در یکی از عجیب‌ترین اقدام‌های عملی حامیان این دیدگاه اقدام به آتش زدن کتب پزشکی و انتشار و فیلم آن کردند و یا در کرمانشاه، مدیر یکی از نواحی اداره اوقاف اعلام کرد: «بیش از ۲ هزار بسته داروی امام کاظم (ع) از محل عوائد موقوفه آیت الله کرکوکی در کرمانشاه در حال تهیه است و به زودی توزیع خواهد شد.»

حامیان طب اسلامی برای آنکه مردم را نسبت به درمان علمی بترسانند، از ادعاهایی همچون ازبین‌رفتن میل جنسی، عقیم شدن و ریش درآوردن زنان در صورت استفاده از داروهای تأیید شده علمی در جهان استفاده می‌کردند.

تبلیغ تغییر میل جنسی در صورت زدن واکسن کرونا

ماجرا تنها به درمان ختم نمی‌شد یکی از مدعیان سرشناس این شیوه درمان تبریزیان با هشدار نسبت به عوارض واکسن کرونا ادعا کرد این واکسن افراد را به سمت تغییر میل جنسی سوق می‌دهد. برای آنکه بدانیم این جدل تا چه حد بر باور مردم تأثیر گذاشته با یکی از عطاری‌های بزرگ تهران صحبت کردیم.

آقای رحمانی کفت سه نسل در خانواده وی، در کار گیاهان دارویی بوده‌اند. او اما خودش اعتقادی به تاثیرداشتن داروهایی چون داروی امام کاظم بر بیماری کرونا ندارد و می‌گوید: «متأسفانه پس از انتشار اخباری از این ‌دست خیلی از مردم برای خرید داروی امام کاظم، ادرار شتر و روغن بنفشه مراجعه می‌کردند. ما توضیح می‌دادیم که ترکیباتی چون روغن بنفشه مثل هر گیاه داروی شاید اثرات دارویی داشته باشد اما به معنای درمان یا پیشگیری از کرونا نیست.»

آقای رحمانی به ما گفت: «واقعیت این است همیشه در ایران علاقه به درمان از طریق گیاهان دارویی وجود داشته است. هیچ‌کس هم منکر تأثیر دارویی گیاهان نیست اما اینکه برخی به نام طب سنتی و درمان گیاهی مدعی درمان بیماری‌ای همچون کرونا باشند فقط به معنای شیادی است.»

او از افت مراجعینی که چنین ادعاهایی را دارند خبر می‌دهد و می‌گوید: «شاید در ماه‌های اول که هنوز بیماری ناشناخته بود تقاضا برای چنین ترکیباتی زیاد بود، اما با گسترش بیماری و اطلاع‌رسانی در خصوص آن به‌مرور از مراجعینی که چنین باور غلطی داشتند کاسته شد. اما واقعیت این است به‌جای آن در چند ماه گذشته بسیاری از مراجعین به‌خاطر هراس از ادعای عقیم شدن یا کاسته شدن میل جنسی به دنبال ترکیباتی برای افزایش میل جنسی هستند چون باورشان شده کرونا و درمان‌های علمی شاید تأثیر مستقیم بر قدرت جنسی‌شان بگذارد.»

البته آقای رحمانی به افزایش تمایل مردم به استفاده جوشانده‌ها و دم نوش‌های سنتی اشاره می‌کند و می‌گوید: «از دیرباز عرقیات و جوشانده برخی گیاهان برای تقویت سیستم ایمنی بدن شناخته می‌شدند که مردم در یک سال گذشته بیشتر تمایل به استفاده از این دم نوش‌ها و عرقیات را پیدا کرده‌اند. همچنین مصرف سیر و زنجبیل به طرز عجیبی افزایش یافته است که اگر افراد حساسیت یا بیماری‌های خاصی نداشته باشند و یا دچار تداخل دارویی نشوند چیز بدی نیست.»

جدالی با سابقه دیرینه

کرونا اگرچه جدال قدیمی مواجهه طب مبتنی بر درمان گیاهی و طب دارویی را به سطح جامعه کشاند، ولی این جدال، سابقه‌ای دیرینه دارد. در ایران تلاش شده با تأسیس پژوهشکده‌های طب سنتی، پلی میان این دو نگاه برقرار شود و برابر نگرش‌های خرافی و شیادی به نام درمان بایستد.

از سوی دیگر نباید فراموش نکنیم که در دو سال اخیر مهمترین قربانیان باور به طب اسلامی در ایران، محمود شاهرودی و کاظم حائری بودند.

فرزند سید کاظم حائری روحانی ساکن قم در این خصوص می‌گوید: «مرحوم پدر، علی‌رغم تأکید همه اطبا بر ضرورت عمل جراحی و برداشتن عضو سرطانی به طبابت طبیب عَلَفی که هاشمی شاهرودی معرفی کرده بود، گردن نهاد این شخص کسی نبود جز همان حکیم روازاده معروف.»

ادعایی که فرزند سید محمود شاهرودی نیز تأیید کرده و گفت سبب مرگ زودهنگام وی عمل به طبابت همین شخص و تأخیر در عمل به دستور پزشکان بوده است.