اسب برای ترکمن‌ها همه‌چیز است. در میان ترکمن‌ها در تمامی مراسم، از جمله جشن عروسی و جشن ختنه سوران اسب جایگاه ویژه‌ای دارد.

اسب ترکمن بیشتر خاکستری‌رنگ و بدنی کشیده و لاغر و دمی باریک دارد. گوش‌هایش بلند و سینه‌اش فراخ است. کپل با شیبی کم و مفاصل قوی بوده دارای سم‌های محکم با زاویه مناسب است و تحمل حرکات سنگین و سریع ورزشی را دارد.

قربان قلی بردی محمداف رئیس‌جمهور فعلی ترکمنستان در کتاب «اسب آخال تکه افتخار ماست» درباره اسب «آخال تکه» ترکمن می‌نویسد: «اسب آخال تکه که به‌واسطه تلاش و هوش و ذکاوت انسان در سرزمین ترکمن پرورش‌یافته، سمبل قدرت، سلامتی و زیبایی در طبیعت است. به همین سبب در طول تاریخ عشق و علاقه انسان و اسب به یکدیگر شگفت‌انگیز است. این تاریخ از ۵ هزار سال پیش شروع‌شده و تا حالا هم ادامه دارد.»

آخال تکه یکی از قدیمی‌ترین و کمیاب‌ترین نژادهای اسب است. این اسب در ترکمنستان و در ترکمن‌صحرا پرورش داده می‌شود. بهترین اسب‌های این نژاد در دوران شوروی سابق به پایتخت آن یعنی مسکو برده می‌شدند. به این دلیل ترکمنستان تلاش می‌کند که تعداد کمتری اسب بفروشد و تعداد اسب‌ها را بیشتر کند.

بلوک‌ویل عکاس فرانسوی که از طرف ناصرالدین‌شاه برای تهیه گزارش و اخبار جنگ با ترکمن‌ها به ماری ترکمنستان امروزی فرستاده‌شده بود، درباره مراقبت ترکمن‌ها از اسب‌های خود در کتاب «در اسارت ترکمنان» می‌گوید: «ترکمنان هیچ‌گاه بیش از توان اسب، از اسبشان کار نمی‌کشند. وقتی‌که مجبور می‌شوند به‌سرعت اسب بتازانند، تمامی سنگینی خود را روی رکاب‌ها منتقل می‌کنند. یک ترکمن برای آن‌که اسب خود را بی‌خودی و بی‌جهت خسته و فرسوده نکند بیشتر از دو یا سه بار در مسابقات اسب‌دوانی شرکت نمی‌کند. جان کلام آن‌که ترکمن از اسب خود چون چشمانش مراقبت می‌کند و برای حفظ سلامتی آن علاقه و توجه فراوان از خود نشان می‌دهد.»

یافته‌های تاریخی متعدد و شواهد واضح و صریح تأیید می‌کنند که ترکمنستان کنونی به لحاظ داشتن دشت‌های وسیع مرکز باستانی فرهنگ سوارکاری آسیای میانه بوده است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، ترکمن‌های باستان اولین کسانی بودند که اسب را اهلی کردند.

یافته‌های بی‌شماری که در زمان‌های مختلف درنتیجه کاوش‌های باستان‌شناسی در بناهای تاریخی ترکمنستان پیداشده است قدمت اهلی شدن اسب توسط ترکمن‌ها را تائید می‌کند. چند سال قبل، گروهی از متخصصان ترکمن و روس به سرپرستی پروفسور ویکتور ایوانوویچ ساریانیدی در مرحله جدید مطالعات روی سایت باستان‌شناسی قونگور‌تپه ترکمنستان تحت عنوان بقایای تمدن باستانی مارگیانا، فرهنگ باستانی عصر برنز، اشیائی را کشف و به جامعه علمی دنیا معرفی کردند.

در این سایت باستان‌شناسی مارگیانا زیورآلات نقره‌ای و جواهرات طلایی، سکه‌های بسیار نادر، سبدهای بافته‌شده، انواع کوزه و سفال، مصنوعاتی از جنس سرامیک، سنگ، ظروف برنزی با ظرفیت ۲۰۰ لیتری، گاری و ارابه‌های چهارچرخ، اسکلت یک کره‌اسب به‌صورت دست‌نخورده و مجسمه‌ مربوط به پرنده معروف مارقوش کشف شد.

این یافته‌های باستان‌شناسی رشد تمدن، ازجمله هنر و فرهنگ، تجارت و کشاورزی و پرورش اسب را در میان ترکمن‌های باستان را نشان می‌دهد.

مارقوش نام یک امپراتوری ترکمنی است. پایتخت این امپراتوری شهر قونگور تپه یا مارگیانا است که به عنوان قدیمی‌ترین شهرستان در آسیای میانه شناخته می‌شود. این حکومت در بیش از ۴۰۰۰ سال پیش در کنار سواحل رودخانه مرغاب و در اطراف صحرای قاراقوم ترکمنستان بوده است.

اطلاعاتی وجود دارد که در روابط اجتماعی جمعیت کشور باستان مارگوش، اسب‌ها قبلاً در قرن ۳ و اوایل قرن ۲ قبل از میلاد اهلی شده‌اند. در برخی منابع باستانی گفته شده، شکوه اسب‌های ترکمن به هزاره اول قبل از میلاد باز می‌گردد. همچنین اسکندر و امپراتورهای چین که لشکرکشی‌های ویژه‌ای اعزام می‌کردند نیز سعی در به دست آوردن اسب‌های ترکمن را داشتند.

اسب هر ترکمن، عضوی از خانواده اوست- تصویر از ایرنا

نادرشاه افشار از دیگر پادشاهان ترک بوده که با اتکا به سواره‌نظام خود کشورگشایی می‌کرده است، نادرشاه با آمیزش اسب ترکمن و اسب عرب، نژاد اسب «چناران» را به وجود آورد. این نژاد خصوصیات اسب ترکمن، قدبلند و سرعت، همراه با قدرت اسب عرب در توانایی عبور از سنگلاخ، کوهستان و قدرت بدنی بالا دارد.

مارکوپولو، در قرن سیزدهم درباره اسب ترکمن می‌گوید که بعد از گذشت ولایت پارسیان اسبی زیبا مشاهده کرده که ارزش آن‌ها بسیار بالا است.

از معروف‌ترین اسب‌های ترکمن در تاریخ، اسب ناپلئون بناپارت با نام «جهان‌پیما» بوده است که فتحعلی شاه قاجار این اسب نژاد ترکمن را به وی پیشکش کرده است. در برخی نوشته‌های تاریخی آمده است که ناپلئون به قدری به آن وابسته بوده که حتی در زمان تبعید نیز اسب خود را به همراه داشته است.

اسناد تاریخی نشان می‌دهد قدمت اسب ترکمن بیش از ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است و بدون شک سکاها جزو اولین قومی بوده‌اند که اسب‌های وحشی ترکمن را اهلی کرده و سوارکاری آموخته‌اند.

سکاها، هخامنشیان و بیش از همه اشکانیان از سواره نظام اسب‌های ترکمن بهره برده‌اند و شاهان سلجوقی، صفوی، غزنوی، افشار نیز امنیت و بخش بزرگی از پیروزی‌های خود را مدیون اسب ترکمن بوده‌اند و حتی امپراتوران سلسله (هان) در چین نیز عاشق اسب‌های زیبای نژاد ترکمن بوده‌اند.

امروزه اسب‌های آخال تکه در ترکمن‌صحرای ایران نیز پرورش داده می‌شوند. گنبدکاووس بزرگ‌ترین شهر ترکمن‌صحرا کشور دارای بزرگ‌ترین مجموعه سوارکاری ایران است. این شهر در روزگاری نه‌چندان دور به‌عنوان پایتخت سوارکاری خاورمیانه شناخته می‌شد. در حال حاضر این شهرستان پایتخت سوارکاری ایران به شمار می‌رود.