جمهوری اسلامی مدت‌هاست که با مشکلات امنیتی دست و پنجه نرم می‌کند. ترور دانشمندان مرتبط با برنامه هسته‌ای، کشته‌شدن قاسم سلیمانی، انفجار در مراکز کلیدی هسته‌ای کشور، سرقت هزاران سند از تهران و رونمایی آن در اسرائیل، افشای اطلاعات حساس در صدر حکومت و در آخرین مورد، انتشار یک فایل صوتی از وزیر خارجه که تمامی مناسبات بین‌المللی و افکارعمومی داخلی و خارجی را تحت تأثیر قرار داد، نمونه‌هایی از حفره‌های بزرگ امنیتی در سیستم اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی است.

دولت حسن روحانی به‌عنوان امنیتی‌ترین دولت تاریخ جمهوری اسلامی شناخته می‌شود، به‌طوری که بسیاری از وزرا و مدیران او سابقه فعالیت در وزارت اطلاعات و نهادهای موازی امنیتی را دارند. اما درز اطلاعات یک مصاحبه از وزیر خارجه دولت تدبیر و امید، نشان داد که حفره‌های امنیتی جمهوری اسلامی حتی در چنین دولتی نیز همچنان فراخ است.

در حالی که هنوز عوامل ترور محسن فخری‌زاده، انفجارهای نطنز و سرقت اسناد هسته‌ای شناسایی نشده‌اند، پس از افشای سخنان ظریف، حسن روحانی در اقدامی حسام‌الدین آشنا را از ریاست مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری برکنار کرد و به‌جای او علی ربیعی را به این سمت منصوب کرد.

رئیس جدید مرکز بررسی‌های استراتژیک کیست؟

علی ربیعی که با نام مستعار «برادر عباد» در میان امنیتی‌ها مشهور است، در سال ۱۳۳۴ و در یکی از محله‌های جنوب شهر تهران متولد شد. او در مصاحبه‌ای گفته است که اعتصابات کارخانه جنرال موتورز را با کمک برخی از دوستانش پیش از انقلاب سازماندهی کرده است. پس از انقلاب سال ۵۷، به دلیل ارتباط نزدیکی که با آیت‌الله موسوی اردبیلی داشت، در بخش کارگری حزب جمهوری اسلامی که تمامی سران حکومت در آن جمع بودند، فعالیت خود را آغاز کرد. او در سال ۵۹ با یکی از کارمندان وزارت کار با نام نرگس حسین‌زاده تبریزی ازدواج کرد، اما همسرش در سال ۸۵ در اثر سرطان درگذشت.

او یک سال پس از پیروزی انقلاب، عضو شورای کارگر می‌شود و در رأس آن به همراه حسین کمالی و علیرضا محجوب قدرت را در دست می‌گیرد. او سپس در سال ۶۰ عضو شورای تدوین قانون کار می‌شود و بلافاصله حق مشارکت کارگران در سود کارخانه‌ها را لغو می‌کند.

ربیعی در همان ابتدای تشکیل سپاه پاسداران، به این نهاد نظامی می‌پیوندد و از سال ۶۶ تا ۷۲ در دولت‌های میرحسین موسوی و دولت اول اکبر هاشمی رفسنجانی، به‌عنوان معاون حقوقی و پارلمانی وزیر اطلاعات با محمد ری‌شهری و علی فلاحیان همکاری می‌کند. او از ابتدای دهه ۶۰ مسئول اطلاعات سپاه در استان‌های شمالی و آذربایجان شرقی می‌شود.

در دورانی که او در آذربایجان شرقی مسئولیت داشت، وقایع تکان‌دهنده‌ای رخ داد. عبدالله شهبازی در این مورد به نقل از ربیعی گفته است که برادر عباد پس از دستگیری تعدادی از اعضای یکی از گروه‌های مخالف نظام، آنها را در داخل تابوت قرار می‌دهد و در تابوت‌ها را با میخ می‌بندد. سپس، آنها را از راه آستارا به گیلان فرستاده است. اما زمانی که کامیون حامل تابوت‌ها به مقصد می‌رسد، تمامی این افراد در اثر خفگی، کشته شده بودند. شهبازی می‌گوید که ربیعی این خاطره را با لبخند و خونسردی تعریف کرده است.

روح‌الله حسینیان نیز در مورد ربیعی گفته است: «… همین آقای ”علی ربیعی“ با اسم مستعار آقای «عباد»، من که با شما همکار بودم. من بارها با شما سر خشونتتان با متهمین درگیر شدم… آقای «محسنی اژه‌ای» [وزیر اطلاعات دولت احمدی‌نژاد و از آمران قتل‌های زنجیره‌ای] به‌خاطر خشونت همین آقای ”عباد“ با متهمین استعفا داد و رفت. اینها آمده‌اند؛ شعار ضد خشونت سر می‌دهند. واقعاً انسان نمی‌داند قسم ”حضرت عباس“ را باور کند یا دم خروس را؟»

رضا گلپور چمرکوهی، نویسنده کتاب «شنود اشباح» درباره علی ربیعی می‌نویسد: «ربیعی همچنان عضو مؤثر شورای مرکزی خانه کارگر است. روابط خوبی با دیگر گروه‌های اصلاح‌طلبان نیز دارد. او دوست نزدیک حسن روحانی و بسیاری دیگر از چهره‌های کارگزارانی نزدیک به وی است. با جبهه مشارکت دوستی دیرینه دارد. از عناصر اطلاعاتی مورد وثوق سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی است و با چهره‌های کلیدی مجمع روحانیون مبارز مانند خاتمی و ابطحی بسیار صمیمی است.»

گلپور در بخش دیگری از کتابش به نقل از علی فلاحیان می‌نویسد که علی ربیعی در کنار حجاریان و امین‌زاده، عطریانفر، عباس عبدی و مزروعی، در بخش عملیات روانی وزارت اطلاعات فعالیت می‌کرد.

علی ربیعی در دو دوره ریاست‌جمهوری محمد خاتمی به‌عنوان مشاور اجتماعی با او همکاری می‌کرد. او در همان دوره و پس از افشای قتل‌های زنجیره‌ای، به‌عنوان عضو کمیته سه‌نفره بررسی و شناسایی عوامل این موضوع بوده است. بعدها تصاویری از زمان بازجویی از همسر سعید امامی منتشر شد که میزان قساوت نیروهای اطلاعاتی را نمایش می‌داد. فیلمی که با واکنش شدید افکارعمومی مواجه شد. گفته می‌شود این بازجویی‌ها زیر نظر علی ربیعی صورت‌ گرفته است.

وی همچنین به‌عنوان مدیرمسئول روزنامه کار و کارگر، با تشکلی صنفی که برای روزنامه‌نگاران ایجاد شده بود، همکاری کرد. وی در همان زمان دبیر اجرایی شورای‌عالی امنیت ملی بود و با حسن روحانی به‌عنوان دبیر شورای‌عالی امنیت ملی همکاری می‌کرد. به عبارت دیگر، به نظر می‌رسد حکومت جمهوری اسلامی در هرجایی که نسبت به آن احساس نگرانی امنیتی دارد، علی ربیعی را به آنجا می‌فرستد تا در چهره‌ای قانونی، عملکرد منتقدان و مخالفان را رصد کند.

ربیعی در جلسه بررسی صلاحیت برای پذیرش سمت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مدعی شد که از زمان دولت محمدعلی رجایی تا زمان دولت روحانی، سه بار به وی پیشنهاد وزارت شده که نپذیرفته است. اما شرایط ویژه کشور او را قانع کرده تا این بار پیشنهاد وزارت را بپذیرد. اگرچه در نهایت او در مرداد سال ۹۷ توسط مجلس شورای اسلامی استیضاح و از کار برکنار شد.

 اندکی بعد از برکناری از وزارت کار، حسن روحانی او را به‌عنوان سخنگوی دولت منصوب کرد.

اما پس از رسوایی اخیر اطلاعاتی که در دولت رخ داد، ربیعی به‌عنوان فردی که سابقه امنیتی و اطلاعاتی طولانی دارد، از سوی حسن روحانی به‌عنوان جانشین حسام‌الدین آشنا معرفی شد تا شاید بتواند با استفاده از تجربه‌اش در عملیات روانی و کار در وزارت اطلاعات، از میزان سیل حملات تبلیغاتی بر دولت بکاهد.

حسام‌الدین آشنا کیست؟

حسام‌الدین آشنا در سال ۱۳۴۳ در تهران متولد شد و دو سال پس از انقلاب سال ۵۷ به سپاه پاسداران پیوست. وی در سال ۱۳۶۷ با دختر قربانعلی دری نجف‌آبادی که در زمان انجام قتل‌های زنجیره‌ای، وزیر اطلاعات دولت محمد خاتمی بود، ازدواج کرد. گفته می‌شود خطبه عقد او را سید علی خامنه‌ای خوانده است.

او هم سابقه تحصیلات حوزوی دارد و هم در دانشگاه امام صادق که مسئول کادرسازی برای نظام است، تحصیل کرده است. او در دوران طلبگی نیز شاگرد مهدوی کنی، رئیس سابق دانشگاه اما صادق بوده است. او بعدها لباس آخوندی را از تن در آورد. در همین زمینه احمد علم‌الهدی، امام‌جمعه مشهد در مورد اعتراضش به آشنا در مورد درآوردن لباس آخوندی به فارس گفته است: «دوستی بنده و آقای آشنا به سال‌های قبل که ایشان در دانشگاه امام صادق مشغول به تحصیل بود و بنده مسئول دانشگاه بودم برمی‌گردد، ایشان در دانشگاه معمم و ملبس به لباس روحانیت شد اما لباس روحانیت را درآورد و بنده نیز اعتراض کردم که چرا این کار را کردید و آقای آشنا در پاسخ گفتند «کاری که من انجام می‌دهم تناسبی با لباس روحانیت ندارد نه پیش نمازم نه منبری و کاری که کسوت روحانیت داشته باشد را ندارم پس چه ضرورتی دارد که این لباس خدمت را بپوشم.»

ورود آشنا به عرصه امنیتی و اطلاعاتی به دوره محمد خاتمی بازمی‌گردد. قربانعلی دری نجف‌آبادی پس از رسیدن به وزارت اطلاعات، دامادش حسام‌الدین آشنا را به‌عنوان معاون ویژه وزیر اطلاعات منصوب کرد. او در همان اوایل فعالیت خود در سال ۱۳۷۷ با حسن روحانی آشنا شد. در آن زمان روحانی دبیر شورای امنیت ملی و آشنا نیز معاون وزیر اطلاعات بود. این دو نفر در جریان حصر آیت‌الله منتظری با یکدیگر همکاری کردند.

آشنا به دلیل سخنان دو پهلو و کنایه‌آمیز مشهور است. او با ادبیاتی که برگرفته از دوران طلبگی او و همچنین ریزه‌کاری‌های اطلاعاتی است، همیشه سخنانش را طوری بیان می کند که در زمان مقتضی بتواند از زیر بار مسئولیت حرف‌هایش شانه خالی کند. با این حال چند سخن از آشنا به شدت برای او هزینه به دنبال داشت.

او به‌عنوان مشاور حسن روحانی در انتخابات سال ۹۶، در مورد نحوه برگزاری مناظره‌ها و مجری آن گفته بود: «ما اجازه ندادیم در این چهل سال مجری‌هایی در صداوسیما تربیت شوند که تک‌تک کاندیداها از آنها مثل سگ بترسند…».

در واکنش به این حرف، محمد دهقان رئیس ستاد انتخابات قالیباف در واکنش به این سخنان گفت: «این‌گونه اهانت‌های رئیس‌جمهور و مشاورش ناشی از سیستم بسته امنیتی است که متأسفانه در کشور حاکم شده و به‌هیچ‌وجه طاقت آزادی بیان را ندارند و ادعاهای بالا از خود صادر می‌کنند اما ۱۸۰ درجه عکس ادعاهای خود برخورد می‌کنند.»

انتشار عکسی از حسام‌الدین آشنا که در حال دست‌بوسی از احمد جنتی است نیز جنجال دیگری پیرامون او به راه انداخت.

روحانی نیز به دلیل آشنایی حسام‌الدین آشنا با رقبای سیاسی دولت و سابقه مدیریت جنگ‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای، او را در دولت خود به کار گرفت.

اما انتشار فایل صوتی محمدجواد ظریف، پایان کار حسام‌الدین آشنا در دولت حسن روحانی بود. اگرچه در ابتدا گفته شد که وی از سمت خود استعفا کرده، اما نامه نصب ربیعی به‌وضوح نشان می‌داد که آشنا از کار برکنار شده است.

حسام‌الدین آشنا به‌عنوان رئیس وقت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری اعلام کرد که برای ثبت در تاریخ از تمامی وزرا و دست‌اندرکاران دولت مصاحبه گرفته شده و قرار نبوده که در حال حاضر منتشر شود. به عبارت دیگر تیم مصاحبه‌کننده همه مراحل را زیر نظر او انجام داده‌اند؛ بنابراین مسئول اصلی افشای این فایل صوتی حسام‌الدین آشنا است.

این رسوایی شاید به وجهه آشنا ضربه زده باشد اما نباید فراموش کرد که رابطه سببی با دری نجف‌آبادی و ارتباطات نزدیک و ویژه او با افرادی مانند علم‌الهدی و همچنین نفوذ او در دستگاه‌های اطلاعاتی، مانع از آن می‌شود که آشنا از فهرست نیروهای جمهوری اسلامی به‌راحتی حذف شود.

به نظر می رسد حسن روحانی که او نیز سابقه امنیتی و اطلاعاتی طولانی دارد، قصد دارد با قربانی کردن آشنا، هزینه افشای اطلاعات محرمانه و رسوایی اخیر را بپردازد تا فشار بر روی دولت را تعدیل کند.به عبارت دیگر، جابه‌جایی دو نیروی امنیتی با سابقه دولت تدبیر و امید، تنها در راستای تدبیری برای انحراف تیرهای تبلیغاتی علیه دولت است. دولتی که رئیس آن همچنان به پشتوانه امنیتی، خود را شایسته جانشینی رهبری می داند.