خانه‌هایی که در منطقه جنگل‌های بارانی آمازون در شمال شرقی ایالت «مارانهائو» برزیل، زیر فشار بولدوزرها تخریب می‌شوند، ساختمان‌هایی نه چندان محکم‌ با دیوارهای کاهگلی و سقفی از ساقه‌های درخت خرما هستند که در محلی که پیش‌تر از درخت‌ پاکسازی شده، بنا شده بودند. در چند لحظه ظالمانه، سال‌ها خاطره و زندگی خانوادگی و کشاورزی این ناحیه از بین می‌رود.

در شرایطی متفاوت، تخریب این خانه‌ها و آواره کردن ساکنان فقیر و تهیدست آن به سختی تقبیح می‌شد، اما این اقدام افراطی، اینک به عنوان یک پیروزی، مورد تحسین و تقدیر قرار گرفته است. تخریب این واحدهای مسکونی از حمایت دولت برزیل، پشتیبانی بین‌المللی گروه «حفظ حیات بین‌الملل» و مجوز دادگاه فدرال، برخوردار است.

این خانه‌ها به چوب‌بُرها، دامداران و افرادی تعلق دارد که ده‌ها سال به‌ طور غیرقانونی در اراضی بومیان «آوا-گواها» اسکان داشته‌اند. خساراتی که آن‌ها در طول اشغال این زمین‌ها به این ناحیه زده‌اند، از میان رفتن ۳۰ درصد جنگل‌های بارانی و ۱۱۶ هکتار اراضی «آوا» را در پی داشته است.

هفته گذشته، تلاش‌های قبیله «آوا» برای بازگشت به روال زندگی پیشین که عمدتا بر شکار حیوانات استوار است، پس از سال‌ها نتیجه داد.

ضرب‌الاجل ۴۰ روزه دادگاه فدرال به اشغالگران غیربومی منطقه برای تخلیه داوطلبانه محل با هرآنچه آنجا داشتند، به پایان رسیده است. ۲۴ ساعت پس از آن، گارد ملی با حمایت پلیس فدرال، اشغالگران را که از خروج از محل خودداری می‌کردند، تخلیه کرد. گزارش‌های مقدماتی اما بی‌اساس حاکی از آن بود که برخی از آن‌ها مسلح هستند. هم‌اکنون در مجموع ۴۲۷ خانوار از این ناحیه تخلیه شده‌اند.

سازمان «حفظ حیات بین‌الملل» به نقل از منابع دولتی اعلام کرده که فشارهای بین‌المللی دولت برزیل را وادار به اقدام کرده است. سال گذشته، وزارت دادگستری برزیل تعداد ۵۶ هزار تقاضا برای حفاظت از این منطقه دریافت کرد. نهاد موسوم به «کمیسیون بین آمریکایی حقوق بشر» نیز در این زمینه خواهان پاسخگویی دولت برزیل شده بود.  

بومیان «آوا» یکی از جوامعی هستند که در معرض خطر انقراض قرار دارند. هنوز با حدود یک چهارم آن‌ها -۱۰۰ نفر از ۴۵۰ نفر- تماس گرفته نشده است. این نگرانی وجود دارد که این افراد به بیماری‌هایی مبتلا شوند که از بیرون، به جامعه آن‌ها آورده می‌شود. 

«پیره ای ماآ»، یکی از بومیان قبیله «آوا»، می‌گوید: «آن‌ها منطقه ما را نابود کردند. همه‌ (حیوانات وحشی) از ترس گریختند. چوب‌بران همه‌جا را اشغال کردند. درخت‌ها و گیاهان را قطع می‌کردند. مدت‌ها است نتوانسته‌ام شکار کنم. از این که به سایرین بگویم چوب‌بران در این منطقه هستند، خسته شده‌ام. اره‌هایشان، ابزارشان و کامیون‌هایشان سروصدا می‌کند. برایشان مهم نیست که همه چیز را (برای خودشان) بر دارند.»

مگدالینا بورگز، یکی از اعضای «شورای مبلغان بومی مارانهائو»، می‌گوید: «برخی از کشاورزان کمی در مقابل تخلیه محل مقاومت کردند اما این مسئله با دخالت پلیس فدرال حل شد.»

در یک مرحله، یکی از کشاورزان با قطع پلی که به زمین او وصل بود، در صدد جلوگیری از اعمال حکم تخلیه ماموران دولت برآمد. در رویداد دیگری، یکی از ساکنان منطقه به نام ویلما ماریا آندراده، در پی تلاش برای حمله به ماموران دولت، به زور از محل خارج شد.   

خانم بورگز می‌گوید: «او با خودداری از تخلیه خانه‌اش، آن را به آتش کشید و جان خود و دیگران را به خطر انداخت. او در بازداشت است و پرونده‌اش به دادگاه ارجاع شده است.»

در این میان، کامیون‌های دولتی به اسباب‌کشی خانواده کشاورزان کمک کرده‌اند.

راکل فرانسیسکا کابرال، کشاورزی که به مدت ۱۶ سال در این اراضی زندگی کرده است، می‌گوید: «من همه زندگی‌ام را پشت سر می‌گذارم. نمی دانم از حالا به بعد چه بر سر ما می‌آید. نمی‌دانم برای ادامه زندگی چه خواهیم کرد. فقط خدا  می‌داند.»

بنا بر اعلام «موسسه ملی مهاجرت و اصلاح کشاورزی»، از ۴۲۷ خانواری که از اراضی «آوا» تخلیه شده‌اند، ۲۲۴ خانواده در زمین‌های کشاورزی «مارانهائو» اسکان داده شده‌اند و در چارچوب برنامه «مینها کازا، مینها ویدا»ی دولت برای تامین واحدهای مسکونی برای خانواده‌های کم‌درامد، برای بازسازی زندگی به آن‌ها کمک خواهد شد.

کارلوس تراواسوس، یکی از مقامات بنیاد ملی بومیان که برای هماهنگی پروژه تخلیه با آژانس‌های دولتی و نیروهای امنیتی برزیل همکاری داشته است، می گوید: «مالکان ثروتمند و دامداران، مشمول کمک‌های دولتی نمی‌شوند زیرا توان مالی بازسازی زندگی‌ خود را دارند.»

او می‌افزاید: «بومیان آوا هنوز هم باور نمی‌کنند چنین چیزی به حقیقت پیوسته است و ما به وعده خود عمل و ساکنان غیرقانونی منطقه را تخلیه کرده‌ایم. آن‌ها بسیار خوشحالند که می‌توانند با آزادی و در امنیت در این منطقه حرکت کنند.» 

اما سازمان‌هایی که برای حقوق بومیان فعالیت می‌کنند، همچنان نگران بازگشت کشاورزان به منطقه هستند. با وجود تخلیه اشغالگران از زمین‌های بومیان «سیرکاتی» در جنوب غربی «مارانهائو»، این منطقه دائم مورد تهاجم است.

اما آقای تراواسوس می‌گوید جاده‌های منتهی به اراضی «آوا» مسدود خواهند شد و نیروهای امنیتی، برای نظارت بر اوضاع در منطقه خواهند ماند. او هشدار داد: «هر راه جدیدی که اراضی حفاظت شده بومیان را مورد تجاوز قرار دهد ردیابی می‌شود و نیروهای امنیتی بلافاصله در مورد آن اقدام خواهند کرد.»

نگرانی دیگر، جنگل‌زدایی در این منطقه حفاظت شده است. با توجه به این که تاکنون ۳۶ هزار هکتار از جنگل‌های منطقه تخریب شده است، محیط زیست باید بازسازی شود. آقای تراواسوس می‌گوید: «پیامدهای این تخریب ارزیابی خواهد شد و از ماه آوریل، به برنامه احیای جنگل‌ها، اولویت داده خواهد شد.»