رسوم باستانی برای قربانی

نزدیک به نیمی از جمعیت زمین باور دارند روزی مردی بنا بر امر پروردگار خود فرزند نوجوانش را بر بلندی برد و چاقو بر گلوی فرزند گذاشت، اما کارد به اذن پرودگار تیزی و برش خود را از دست داد. بره ای از آسمان فرستاده شد تا حضرت ابراهیم به جای اسماعیل بره را قربانی کند. هنوز میلیون‌ها نفر این روز را جشن می‌گیرند و در بزرگداشت فرهنگ گذشت و تسلیم در برابر امر پرودگار، حلال‌گوشتی را سر می‌برند. اما هزاران سال بعد هنوز گوسفندان زمینی برای جلب رضایت خداوند سربریده می‌شوند.  

قربانی کردن انسان در مذاهب بدوی سنت رایجی بوده است و خشونت پرهیزی به معنای مدرن آن جایی در تاریخ ندارد. با ظهور انسان خردمند، انسان مهربان نیز تعریف شد و مذاهب به‌عنوان بزرگ‌ترین شبکه سازمان‌دهی شده انسانی در دو راهی ورود به دنیای مدرن و همراهی با پیروان خشونت گریز و یا باقی ماندن در قرون‌وسطی و زنده سوزاندن و اسیر گرفتن و برده‌داری بودند.

هر مجازاتی که به نام خداوند انجام می‌شد در چشم انسان مدرن رفتاری بدوی و دور از کرامت انسانی بود. زنده سوزاندن کافران از سوی دادگاه‌های مسیحی و به بردگی و غنیمت گرفتن مردمان از سوی مسلمان جنگ‌های صلیبی دیگر مایه مباهات نبود و داستان‌های سلحشوران قدیم مایه‌ی سرافکندگی نوادگانشان بود. 

انسان مدرن حاضر نبود با مفاهیم انسان بدوی خشونت‌گرا زندگی کند. هر آن چیزی که نماینده اقتدار حاکمان بود ازجمله محاکم قضایی، تنبیه مخالفان، رفتار با اسیران جنگی و مانند آن مقید به قوانین انسان ‌محور شد. 

تنها آدمیان از این تعاریف جدید منتفع نشدند، بلکه باقی جانداران نیز از این رحمت عمومی سود بردند. 

انسان اگرچه از گروه همه‌چیزخواران است اما از آن دسته پستاندارانی نیست که بتواند بدون مشکل گوشت خام را هضم کند و تا زمانی که توانست ارتباطی بین آتش و غذای خام بیابد گیاهخوار و دانه‌خوار ماند. دوره‌هایی از همنوع خواری و درندگی را گذراند تا حدود یک‌میلیون سال پیش که انسان‌ها در آفریقا شروع به پخت‌وپز کردند، خام‌خوار بود. 

خوشبختانه اختلاف‌نظر گوشت‌خواران و گیاهخواران در عصر حاضر به برادرکشی ختم نشده است. 

هرسال در جشن شکر گذاری آمریکایی‌ها، عید قربان مسلمان‌ها، جشن سگ‌خوری چینی‌ها و سال نو میلادی میلیون‌ها حیوان بنا بر سنت همگانی سربریده می‌شوند. در نوروز میلیون‌ها قطعه ماهی در مدت دو هفته تلف می‌شوند. در سال‌های اخیر و اضافه شدن دغدغه‌های محیط زیستی این پرسش به میان آمده است که آیا وقت آن رسیده است که رسوم باستانی با روشی نوین برگزار شوند یا باید کلاً از خیر مناسکی چون عید قربان گذشت؟ 

گروه‌های طرفدار حقوق حیوانات که خود برآمده از خواستگاه‌های متفاوت هستند، در جبهه‌های مختلفی نیز با آزار و اذیت حیوانات مقابله می‌کنند. 

گیاهخواران، سالم خواران، وگان ها، گروه‌های ضد شکنجه حیوانات، مخالفان تحقیقات آزمایشگاهی بر روی جانداران با مغز تکامل‌یافته، مخالفان سیرک و مزارع پرورش حیوانات، باغ وحش و مخالفان دامداری و کشتارگاه‌های صنعتی هرکدام از منظری متفاوت با کشتار حیوانات مخالف‌اند. 

مهم‌ترین دلیل مخالف با کشتار دسته‌جمعی حیوانات، نحوه اجرای این مراسم است. 

تنها در ظرف چند ساعت حدود 5 میلیون قطعه حیوان در ترکیه در روز عید قربان ذبح می‌شوند. در سایر کشورهای مسلمان نیز وضع کمابیش به همین صورت است. عمده این مراسم در حیاط منازل مسکونی و ذبح حیوان توسط افراد غیرحرفه‌ای انجام می‌شود. خون و اضافات حیوانی در سطح وسیعی در فضای آزاد رهاشده یا به دریا ریخته می‌شود. گوشت گرم بلافاصله پخته و در حجم بالا در وعده‌های غذایی پشت سر هم مصرف می‌شود. علاوه بر موارد بهداشتی اشاره‌شده میزان بالای خشونت اعمال‌شده به دلیل شرایط غیراستاندارد و سربریدن در حضور کودکان و سایر حیوانات صحنه‌های دل‌خراش زیادی را سبب شده است. 

در سال گذشته در ترکیه تصاویر گاوی که از دست قصاب گریخت و سه روز در دریا سرگردان بود باعث شد موج بزرگی علیه کشتار دسته‌جمعی عید قربان به وجود بیاید. گاو بخت‌برگشته با بدن زخمی نجات داده شد و هالوک لِوَنت خواننده مشهور اعلام کرد که حاضر است گاو را بخرد و پناه دهد. 

سنت بخشیدن بوقلمون‌های جشن شکر گذاری در کاخ سفید، حذف ماهی قرمز از سفره هفت‌سین و نذر کاشت درخت به‌جای قربانی بخشی از تلاش‌هایی هست که می‌خواهد سنت‌های قدیم را با انسان معاصر همگام کند. 

در مقابل مخالفت بسیاری از سوی سنت‌گرایان علیه این بدعت‌های فرهنگی و مذهبی وجود دارد. کسانی که اعتقاد دارند این نوع نگاه سانتیمانتال به مقوله‌های فرهنگی باعث از بین رفتن هویت ملی مذهبی آن‌ها خواهد شد و به‌هیچ‌وجه حاضر نیستند از مواضع خود کوتاه بیایند. 

طرفداران گاوبازی در اسپانیا هر ساله هزاران گاو را به بدوی‌ترین، خشن‌ترین و خطرناک‌ترین روش ممکن در خیابان زجرکش می‌کنند و در برابر فریادهای دردآلود گاو محتضر هورا می‌کشند. 

شمار انسان‌هایی که باور دینی ندارند در حال افزایش است. دغدغه‌های محیط ‌زیست به تیتر اصلی رسانه‌ها کشیده شده است و سبک زندگی بشر امروز در حال تغییر است. پیشرفت علوم غذایی باعث شده است فاصله چندانی با تولید انبوه گوشت آزمایشگاهی نداشته باشیم. باید دید آیا تمام این موارد می‌تواند دلیلی باشد تا باورهایی که از هزاران سال قبل به میراث برده‌ایم دستخوش تغییرات بنیادی شود؟