رسول موسوی،‌ دستیار وزیر خارجه ایران، پس از ورود به کابل به ولایت‌های بلخ،‌ قندهار و ننگرهار رفته و با مقام‌ها و افراد بانفوذ محلی دیدار و گفت‌وگو کرده است. او در بلخ علاوه بر فرهاد عظیمی،‌ والی با عطا محمد نور، رهبر شاخه جدید حزب جمعیت اسلامی، در ننگرهار علاوه بر ضیاءالحق امرخیل، والی با حضرت علی، فرمانده پیشین جهادی و همچنین در قندهار علاوه بر مقام‌های رسمی با افراد بانفوذ محلی دیدار و گفت‌وگو کرده است.

این سفر دوره‌ای در آستانه خروج کامل نیروهای آمریکایی از افغانستان، احتمال بازگشت طالبان به قدرت و آینده نامشخص سیاسی در کشور همسایه انجام می‌شود و از اهمیت خاصی برخوردار است.

هرچند در بیانیه‌های رسمی دو طرف بر روابط تاریخی و مشترکات فرهنگی دو همسایه تاکید شده است، به نگرانی‌ها و تحولات سیاسی شتابان و نقش ایران در آن اشاره چندانی نشده و جزییات زیادی نیز ارایه نشده است.

رسول موسوی در دیدار با میرویس ناب، معاون وزیر خارجه افغانستان، در مقر وزارت خارجه درباره روابط دو کشور بحث و گفت‌وگو کرد. به گفته منابع رسمی، آقای ناب آخرین تحولات سیاسی، امنیت روند مذاکرات صلح افغانستان را بررسی کرده و تداوم «حمایت جمهوری اسلامی ایران از موضع دولت و مردم افغانستان در مذاکرات صلح و تلاش‌های آن‌ کشور در ایجاد اجماع منطقه‌‌ای برای حمایت از این روند را مهم و ارزنده خوانده است».

آقای موسوی هم در این دیدار با تشریح اهداف سفرش به افغانستان، روابط بین افغانستان و ایران را تاریخی و قابل اعتماد دانسته، بر تداوم حمایت ایران از روند گفت‌وگوهای صلح، افغانستان با ثبات و حفظ دستاوردهای دو دهه گذشته تاکید کرده است.

یکی از مهم‌ترین‌ برنامه‌هایی که ایران در افغانستان دنبال می‌کند، امضای سند جامع همکاری‌های راهبردی بین افغانستان و ایران است که بر مبنای آن دو همسایه همکاری‌های امنیتی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی خود را گسترش خواهند داد. ایران به ویژه در جست‌وجو راه‌هایی برای مبارزه با داعش و افراطگرایی مذهبی سنی و امنیت مرزهایش است و از سوی دیگر می‌کوشد به منابع آبی افغانستان دسترسی پیدا کند.

دولت مرکزی افغانستان اما از تهران می‌خواهد روابطش را در محور کابل تعریف، روابطش با جناح‌های سیاسی خارج از دولت را قانونی، معامله با طالبان را قطع و گروه فاطمیون را لغو و با مهاجران افغان در ایران رفتار بهتری کند. این انتظارهای دوجانبه رسیدن به توافق به سند جامع همکاری بین دو همسایه را دشوار کرده است.

اما سفر آقای موسوی فراتر از کابل و به ننگرهار در شرق، قندهار در جنوب و بلخ در شمال کشور حاکی از آن است که ایران می‌خواهد در آستانه خروج نیروهای آمریکایی اوضاع افغانستان را یک بار دیگر از نزدیک بررسی کند و برخلاف تاکید مقام‌های کابل به یارگیری در گوشه و کنار افغانستان یا تقویت روابطش با هسته‌های قدرت توجه کند.

او درباره این سفر خود گفته است که ‏بعد از ۶ ساعت سفر زمینی که به دلیل مسدود بودن برخی از نقاط جاده به طرف استان ننگرهار این سفر دو برابر زمان معمول به درازاکشیده، افزوده که در این سفر با ضیاالحق امیرخیل استاندار ننگرهار، اعضا شورای استانی و فرماندهان پیشین جهادی از جمله حاجی حضرت علی دیدارهایی داشته است.

دستیار ظریف می‌گوید که بدون شناخت مشرق (استان‌‌های شرقی ننگرهار، لغمان، کنر و نورستان)، شناخت افغانستان ممکن نیست.

از سوی دیگر او در این سفر خود به استان شمالی بلخ نیز به دیدار با والی این منطقه اکتفا نکرده و با عطامحمد نور رهبر شاخه انشعابی حزب جمعیت اسلامی و استاندار پیشین بلخ دیدار و همچنین از کتابخانه فردوسی و ورزشگاه امام خمینی در شهر مزارشریف بازدید کرده است.

این تلاش‌ها نشان می‌دهد جمهوری اسلامی ایران اندک اندک برای سناریو بعد از خروج آمریکا خود را آماده می‌کند. نخستین سناریویی که دولت افغانستان و جامعه جهانی در رسیدن به آن می‌کوشند، موفقیت روند صلح و توافق سیاسی با طالبان است. تلاش‌های صلح از سپتامبر ۲۰۲۰ شروع شده است و با کندی پیش می‌رود. هیئت مذاکره‌کننده صلح افغانستان اکنون بار دیگر راهی دوحه می‌شود تا گفت‌وگوها با طالبان را از سر گیرند. این گفت‌وگوها در مراحل مقدماتی است و زمان زیادی خواهد برد تا به نتیجه‌ای برسد که به آتش‌بس و صلح در کشور بیانجامد.

اما داستان دیگر، توسل طالبان به زور برای رسیدن به قدرت در کابل است. جمهوری اسلامی ایران هرچند روابط رو به گسترشی با طالبان دارد، اما از افتادن کل دولت به دست طالبان که پیشینه دشمنی با تهران دارد، در هراس است. به نظر می‌رسد برای آمادگی این گزینه که سناریو تشدید جنگ و خونریزی خواهد بود، ایران در پی تقویت روابطش با فرماندهان منطقه‌ای مانند حضرت علی در ننگرهار و عطا محمد نور در بلخ است.