گفت‌گوهای وین بین ایران و کشورهای ۱+۵  به روشی پیش می‌رود که از جزئیات و محتوای آن‌ها هیچ خبری فاش نمی‌شود و حتی ماهیت موانعی که در برخی از موارد طرف‌ اروپایی، آمریکایی یا ایرانی به آن اشاره می‌کند در ابهام قرار دارد. آن‌چه برای همه روشن است، هدف اصلی گفت‌وگوها است که تلاش برای بازگرداندن واشنگتن به برجام و بازگشت تهران به تعهدات توافق هسته‌ای است، علاوه براین‌که تهران پیوسته اصرار دارد که پرونده فعالیت‌های منطقه‌ای و توسعه موشک‌های بالستیک خود را شامل هیچ گونه توافقی با واشنگتن نمی‌کند. همچنان، این گفت‌وگوها که از چند هفته به این سو ادامه دارد، با تحول جانشینی ابراهیم رئیسی به‌جای حسن روحانی، روبه‌رو است.

در بحبوحه این تحولات، دو پرسش مهم مطرح می‌شود، نخست این‌که آیا برجام در دوره ابراهیم رئیسی احیا خواهد شد؟ دوم این‌که آیا واشنگتن برای گنجاندن پرونده‌های دیگر در توافق بعدی، ایران را تحت فشار قرار خواهد داد؟

در واقع، عوامل متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد حضور رئیسی در قدرت هیچ تأثیری در روند مذاکرات  ندارد، زیرا تهران مصمم به احیای توافق هسته‌ای است و موافقت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران برای شرکت هیئت ایران در مذاکرات وین، مهم‌ترین نشانه‌ای بر اصرار ایران به ادامه گفت‌وگوها و احیای برجام است، صرف نظر از این‌ که چه کسی در ایران رئیس جمهور باشد. علاوه براین‌که ایران در صدد آماده سازی برای مرحله لغو تحریم‌های اِعمال شده از سوی ایالات متحده است و به همین منظور میزان تولید نفت را در چند هفته اخیر افزایش داده و به حدود ۴.۲ میلیون بشکه در روز رسانده است تا به‌محض رفع تحریم‌ها، صادرات نفت را آغاز کند. شکی نیست که اتمام توافق هسته‌ای، باعث می‌شود ایران و جریان اصول‌گرا که در حال حاضر قدرت را در دست دارد، موفق به کسب دستاوردهای سیاسی و اقتصادی مهمی شوند.

در جریان سومین مناظره نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری، ابراهیم رئیسی اعلام کرد که اگر توافق هسته‌ای انجام شود، به آن متعهد خواهد بود، اما مفاد این توافق‌نامه مطابق به دستورات رهبر انجام خواهد شد و نه به روش دولت روحانی که رئیسی آن را نادرست می‌داند. همچنان، ابراهیم رئیسی درج پرونده نقش منطقه‌ای ایران و برنامه موشکی در مذاکرات را رد کرده و آن را «غیرقابل بحث» توصیف کرد.

فاصله اندک ایران تا دستیابی به سلاح هسته‌ای

در واقع، خروج ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸، باعث شد تهران به مرحله دسترسی به سلاح هسته‌ای نزدیک‌تر شود، به ویژه این‌که ایران در حال حاضر به فرایند غنی‌سازی ۶۰ درصدی اورانیوم ادامه می‌دهد. همین امر باعث نگرانی دولت جو بایدن شده و واشنگتن را وادار کرد تا تمامی تلاش‌هایی خود را معطوف به موضوع بازگشت به برجام کند و بدین شیوه، از یک سو توانایی‌های هسته‌ای ایران را محدود کند و از سوی دیگر برنامه هسته‌ای آن را تحت کنترل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دهد. البته عامل اصلی که در حال حاضر، مانع فشارهای ایالات متحده برای توسعه مذاکرات و شامل کردن پرونده‌های دخالت‌های ایران در یمن، سوریه، عراق و لبنان و برنامه موشک‌های بالستیک آن می‌شود، ناشی از همین نگرانی است.

از آن‌جا که دولت بایدن می‌داند که تهران در حال حاضر از مذاکره درباره موشک‌های بالستیک امتناع می‌ورزد و اصرار بر این امر می‌تواند مانعی برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره ‌شود، بنابراین، واشنگتن سعی می‌کند در گام نخست، گفت‌وگوها را در چارچوب برنامه هسته‌ای محدود کند و با این روش، از دستیابی ایران به سلاح‌ هسته‌ای جلوگیری کند.

پرونده‌های حل نشده

در حالی‌که، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده اظهار داشت که بحث و بررسی در مورد پرونده‌های حل نشده، در مذاکرات بعدی صورت خواهد گرفت، اما دولت بایدن تا کنون در مورد بیشتر این موارد، هیچ طرح و دیدگاهی ارائه نداده است. با این حال، می‌توان گفت که شاید یکی از سناریوهای احتمالی برخورد با این پرونده‌ها، آزاد گذاشتن دست اسرائیل برای تعامل با آن‌ها باشد، به ويژه این‌که اسرائيل علاوه بر مخالفت با رفتار منطقه‌ای ایران، پرونده‌های مزبور را خطوط قرمزی برای امنیت خود می‌داند. به این معنی که رویکرد اسرائیل برای کاهش توانایی‌های هسته‌ای ایران که از زمان بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر پیشین اسرائیل آغاز شده بود، در دوره نفتالی بنت، نخست وزیر جدید اسرائيل نیز ادامه خواهد یافت. این در حالی است که نفتالی بنت، با توصیف ابراهیم رئیسی به عنوان «جلاد تهران»، گفته بود که «انتظار تغییر در نگرانی اسرائیل نسبت به توافق جدید ایران را نداشته باشید". بنابراین، رویکرد اسرائیل در قبال ایران ممکن است یکی از روش‌های برخورد آمریکا با پرونده‌های حل نشده باشد.

تلاش برای جلوگیری از پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران

از زمان خروج ترامپ از توافق هسته‌ای و کاهش تعهدات ایران به برجام، اسرائیل در برخورد با تهران روشی را دنبال می‌‌کند که هدف از آن جلوگیری از پیشرفت توانایی‌های هسته‌ای ایران و ایجاد اخلال در تأسیسات هسته‌ای آن کشور است. همین امر می‌تواند دلیل انفجارهای مرموز در تأسیسات نظامی، اقتصادی و هسته‌ای ایران را روشن کند، به ویژه این‌که بسیاری از مقامات ایرانی در باره نفوذ اطلاعاتی و امنیتی به داخل کشور، صحبت می‌کنند. این در حالی است که یوسی کوهن، رئیس موساد در مصاحبه اخیرش از جزئیات سرقت آرشیو هسته‌ای ایران و انتقال ده‌ها هزار سند به اسرائیل پرده برداشت و افزود که اسرائیل در تخریب تأسیسات هسته‌ای در نطنز و ترور محسن فخری زاده دانشمند هسته‌ای ایران نقش داشته است.

البته حملات اسرائیل علیه ایران با کنار رفتن بنیامین نتانیاهو از قدرت متوقف نشده و همچنان ادامه دارد. روز چهارشنبه گذشته رسانه‌های رسمی ایران از وقوع یک حمله پهپادی به یکی از ساختمان‌های سازمان انرژی اتمی ایران در شهر کرج در شمال غربی تهران که به مرکز «پزشکی هسته‌ای شفا» مشهور است، خبر دادند، اما اطلاعاتی وجود دارد مبنی بر این‌که فعالیت‌های این مرکز شامل تولید سانتریفیوژ نیز می‌شود و سانتریفیوژهایی جدید نصب شده در تأسیسات هسته‌ای نطنز در همین مرکز تولید شده است. البته تأسیسات کرج، که ایران ادعا دارد که برای اهداف غیرنظامی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به دلیل مشارکت در برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران، از سال ۲۰۱۷ تا کنون تحت تحریم‌های سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده قرار دارد.

به نظر می‌رسد که میان واشنگتن و تل‌آویو در مورد باز گذاشتن دست اسرائيل برای برخورد و مقابله با توانایی‌های هسته‌ای و موشکی ایران و سیاست‌های منطقه‌ای آن کشور، توافق ضمنی وجود دارد، زیرا اسرائیل با طرح جو بایدن برای بازگشت به برجام به شدت مخالف است. البته انتظار می‌رود که ایران در سایه دولت ابراهیم رئیسی و حتی در صورت رسیدن به توافق برای احیای برجام، به تولید موشک ادامه دهد و این اقدام را در چارچوب تلاش‌هایش برای رسیدن به فضا توجیه کند. علاوه بر آن، دخالت‌ها ایران در درگیری‌های منطقه‌ای در عراق، سوریه، لبنان و یمن همچنان افزایش خواهد یافت و در نتیجه، بعید است که تنش و کشمکش میان ایران و اسرائیل در آینده کاهش یابد.