نفتکش گریس ۱ که به «آدریان دریا» تغییر نام داده است، همچنان در سواحل جبل‌الطارق لنگر انداخته است و اسیر مناسبات سیاسی بین کشورها مانده است. اگر چه در طول چند روز گذشته، گزارش‌هایی مبنی بر رفع توقیف آن پخش شد اما مشاهدات ماهواره‌ایی نشان میدهد که نفتکش ایرانی هنوز از محدوده آب‌های ساحلی جبل الطارق خارج نشده است.
این نفتکش که حامل نفت خام ایران بود، به صورت قهری توسط نیروی دریایی بریتانیا در سواحل جبل‌الطارق توقیف شد. بریتانیا به ظن حمل نفت ایران به سوریه و با استناد به تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه آن کشور، نفتکش را توقیف کرد.
در همین اثنا، ایران هم دست به عمل متقابل زد، و یک نفتکش بریتانیا را در حوالی تنگه هرمز توقیف کرد و تنش سیاسی میان دو کشور بالا گرفت. برخی فرضیه تبادل نفت‌کش‌ها را مطرح کردند، اما به سرعت با مخالفت دولتمردان بریتانیایی و ایرانی مواجه شدند، و هر دو کشور با اشاره به تخلفات دریایی نفتکش طرف مقابل، احتمال تبادل را مردود دانستند.
در وهله نخست، بریتانیا که در مسائل داخلی خود با چالش برگزیت مواجه است، ترجیح داد که مسئولیت ادامه آن روند را از سر خود باز کند و موضوع را به خود کشورهای طرف درگیر، ایران و آمریکا، واگذار کند.
در وهله دوم، به نظر می‌رسد که با برنامه و نقشه‌ای که بوریس جانسون برای برگزیت در پیش گرفته است و به هر ترتیبی می‌خواهد بریتانیا را از اتحادیه اروپا خارج کند، ادامه توقیف نفتکش ایرانی با تمسک به قوانین اتحادیه اروپا، ممکن نیست.
علاوه بر آن، تا این لحظه هیچ‌یک از کشورهای عضو اتحادیه اروپا از اقدام بریتانیا برای توقیف نفتکش ایرانی، اظهار خرسندی نکرده‌اند و حتی بسیاری از منتقدان، آن اقدام بریتانیا را خودسرانه و یک‌‌جانبه تلقی کرده‌اند.
با سفر جان بولتون، مشاور امنیت ملی رئیس جمهوری آمریکا، به لندن، مواضع بریتانیا نسبت به نفتکش ایرانی آشکار شد و در پی آن، دادگاه محلی جبل‌الطارق از نفتکش ایرانی رفع توقیف کرد. با این حال، بریتانیا با توقیف نفتکش ایرانی به متحد قدیمی خود، آمریکا، دست دوستی نشان داده بود و ثابت کرده بود که در مواقع نیاز از مواضع آمریکا حمایت خواهد کرد.
از طرف دیگر، با رفع توقیف نفتکش ایرانی توسط دولت جبل‌الطارق، کشور آمریکا که تا آن لحظه نقش منفعل داشت، به صورت مستقیم در این قضیه وارد شد.
بولتون در ابتدا، از تحریم‌های آمریکا علیه کارکنان و متصدیان آن نفتکش سخن راند و به آنها اخطار کرد که در صورت ادامه کار با طرف ایرانی، از ورود به آمریکا منع خواهند شد. آن اقدام به سرعت با واکنش ناخدا و کادر غیرایرانی نفتکش ایرانی مواجه شد. وکیل ناخدای کشتی از جبل‌الطارق اعلام کرد که موکلش می‌خواهد به ماموریت خود در آن نفتکش پایان دهد و به خانه برگردد. همچنین، تعدادی از ملوانان خارجی هم همراه با ناخدای کشتی از ادامه سفر خود با آن کشتی انصراف دادند.
در اقدام بعدی، آمریکا اعلام کرد که برای ادامه روند توقیف نفتکش ایرانی پرونده‌ای را تقدیم دادگاهی در ایالات متحده آمریکا کرده است. بنابراین، کشتی گریس ۱ که به آدریان دریا تغییرنام داده بود، با وجود رفع توقیف از طرف دولت محلی جبل‌الطارق، با دو مشکل بزرگتر روبرو شد.
با این حال، این اقدام آمریکا از چندین منظر قابل نقد و بررسی بیشتر است.
نخستین نکته، این است که پس از اتفاقات جنگ جهانی دوم و خسارات جانی و مالی که برای میلیون‌ها انسان به‌بار آورد، تمامی کشورها بر آن شدند که «سازمان ملل» را تحقق بخشند و از آن پس، از اقدامات یک‌طرفه کشوری علیه دیگر کشورها جلوگیری کنند.
در همان سال‌ها همچنین کنوانسیون‌های بین‌المللی متعددی شکل گرفت که اکثر کشورها به آن پیوستند. از آن جمله کنوانسیون ۱۹۵۸ است که در آن با صراحت به حق عبور و مرور بی‌ضرر کشتی‌ها در آب‌های ساحلی دیگر کشورها اشاره شده است. همچنین بعدها در کنوانسیون دریایی ۱۹۸۲ که آمریکا نیز به آن پیوسته است، کشورهای عضو متعهد شده‌اند که به این حق عبور و مرور بی‌ضرر دریایی احترام بگذارند.
در مورد نفتکش گریس ۱، هر دو کشور جبل‌الطارق و کشور آمریکا بر طبق قوانین حقوق بین‌الملل و اصول حقوقی کنوانسیون‌ها، ملزم به رعایت حق عبور و مرور بی‌ضرر آن نفتکش بوده‌‌اند.
بنابراین، از منظر قوانین حقوق دریایی، توقیف آن نفتکش یک اقدام قانونی به‌شمار نمی‌رود.
شایان ذکر است که هدف از ایجاد و بنیان نهادن حقوق بین‌الملل، جلوگیری از درگیری فیزیکی و جنگ‌افروزی بین کشورها است. بنابراین، اگر در چنین مواردی کشوری مانند آمریکا با گشایش پرونده‌ای در دادگاه متبوع خود، بخواهد بر خلاف کنوانسیون‌های بین‌المللی عمل کند، در مقابل کشورهای دیگر هم دست به اقدامات متقابل می‌زنند و در آن صورت، نمی‌توان انتظار داشت که نهاد حقوق بین‌الملل به عنوان یک نهاد بی‌طرف میان کشورها میانجی‌گری کند.
نکته دوم، این است که در این میان، دیگر کشورهای عضو شورای امنیت و همچنین کشورهای قدرتمند دیگر دنیا، در خصوص رفتارهای خلاف عرف بین‌الملل آمریکا سکوت اختیار کردند، یا اگر مورد تاییدشان هم نبود، واکنش موثری از خود نشان نداده‌اند.
البته در این شرایط طبیعی به نظر می‌رسد که هیچ کشوری نخواهد خود را مقابل تهدیدات آمریکا قرار بدهد، و از نظر دادوستد‌های اقتصادی نیز که با ایالات متحده دارند، منفعت خود را به خطر می‌اندازند. اما آنها باید این را به یاد داشته باشند که قدرت‌نمایی امروز آمریکا در مقابل ایران در خصوص توقیف نفتکش گریس ۱، آن را به تنها بازیگر موثر در جهان تبدیل می‌کند و جهان به نوعی به سمت تک قطبی شدن کشیده می‌شود. این نکته، موضوعی است که بسیاری از اساتید حوزه علوم سیاسی بارها در مورد آن هشدار داده‌اند. با گذشت زمان، قدرت اجرایی سازمان ملل و شورای امنیت فقط در اختیار کشورهایی مانند آمریکا و متحدان آن قرار خواهد گرفت، و دیگر کشورهای قدرتمند اروپایی مانند آلمان و ایتالیا و همچنین کشورهای در حال توسعه مانند برزیل و بسیاری از کشورهای دیگر، نقش کناری و ضعیف‌تری خواهند داشت.
از جانب دیگر، ایران پس از رفع توقیف گریس ۱ توسط دادگاه محلی جبل‌الطارق، در گزارش‌هایی تاکید کرد که مقصد بعدی آن نفتکش کشور سوریه نخواهد بود، اما مقصد دیگری را هم اعلام نکرد.
در حال حاضر، هر دو کشور ایران و آمریکا در تلاش هستند که سرنوشت آن نفتکش را هر چه سریع‌تر به نفع خود مشخص کنند.
آمریکا در حال پیگیری دادخواست توقیف آن نفتکش از طریق دادگاه‌های ذیربط در کشور خود است، هر چند مشخص نیست که حکمی که توسط آن دادگاه صادر شود، تا چه اندازه قابلیت و ضمانت اجرایی در کشوری کیلومترها دورتر، جبل‌الطارق، داشته باشد. چرا که اگر تفاهم‌نامه‌ای بین دو کشور در خصوص اجرای احکام صادره در خاک یکدیگر امضا نشده باشد، از نظر حقوقی مشخص نیست که حکم دادگاه آمریکا، چگونه قادر خواهد بود دولت جبل‌الطارق را موظف به اجرای آن کند.
اگر چه در گزارش هایی اعلام شده است که جبل الطارق درخواست آمریکا را با استناد به اینکه تحریم های اتحادیه اروپا علیه ایران با تحریم های آمریکا علیه آن کشور تفاوت دارد را رد کرده است. جبل الطارق ضمن این که از سرزمین های تحت حاکمیت بریتانیا به شمار میرود، از نظر سیاست خارجی هم عضو اتحادیه اروپا است و به این ترتیب بر اساس قوانین اتحادیه اروپا اقدام می‌کند. ایران هم که با استعفای نابهنگام گام ناخدا و کادر آن نفتکش مواجه شده است، به دنبال فرستادن گروهی جدید برای سکان داری این نفتکش است.
در نهایت، در روزهای آتی مشخص خواهد شد که سرعت عمل و رایزنی‌های بین‌المللی کدام‌یک از این دو کشور می‌تواند سرنوشت آن نفتکش در گل مانده را تعیین کند.
