ایران به‌رغم داشتن منابع عظیم گاز تاکنون نتوانسته است نقش فعالی در بازارهای منطقه‌ای و جهانی انرژی بازی کند. صادرات انرژی عامل مهمی در سیاست خارجی کشورهایی نظیر عربستان، قطر، روسیه، و آمریکا است. در این میان، قطر در حالی به بزرگترین صادرکنندۀ گاز طبیعی مایع در دنیا تبدیل شده است که عمدتاً از میدان پارس جنوبی گاز برداشت می‌کند که در آن با ایران شریک است. در حال حاضر، عمدۀ صادرات گاز ایران به ترکیه و عراق صورت می‌گیرد. هرچند افزایش میزان برداشت از میادین مشترک و صادرات گاز به همسایگان از اولویت‌های وزارت نفت بوده است، تحریم‌ها و خروج شرکت‌های فعال در حوزۀ انرژی از صنعت ایران باعث شد که ایران نتواند به این اهداف دست یابد.
صادرات گاز از منظر سند چشمانداز توسعه و برنامۀ ششم
افزایش صادرات گاز هم در برنامه ششم توسعه و هم در سند چشمانداز توسعۀ بیست ساله مورد توجه دولت‌ها بوده است. در سال جاری، ایران روزانه۸۰۰ میلیون مترمکعب گاز تولید می‌کند. طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، میزان تولید روزانۀ گاز ایران تا پایان سال آیندۀ میلادی باید به رقم یک میلیارد مترمکعب در روز برسد. حجم صادرات گاز نیز باید در پایان برنامۀ ششم توسعه ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز باشد.
در عین حال، ایران یکی از بزرگترین مصرف کنندگان گاز طبیعی دنیا نیز هست؛ میزان مصرف سالیانۀ ایران حدود ۲۰۰ میلیارد مترمکعب است. با این حجم مصرف داخلی، صادرات سالیانۀ گاز ایران به حدود 10 میلیارد مترمکعب می‌رسد؛ کمتر از یک درصد صادرات گاز دنیا. در پایان مهلت اجرای سند چشمانداز توسعه در سال ۲۰۲۵، باید بین ۸ تا ۱۰ درصد صادرات گاز جهان از ایران صورت گیرد.
خط لولۀ گاز ایران-عمان
عمان در سالهای اخیر، هم در حل مسئله برنامه هسته‌ای ایران و هم برای حل مشکلات میان ایران و آمریکا، میانجی فعالی در معادلات سیاسی منطقه بوده است. با توجه به روابط خوب و نزدیک ایران و عمان، صادرات گاز ایران به عمان هم سطح روابط دو کشور را ارتقا می‌بخشد و هم ایران در امنیت انرژی عمان نقش خواهد داشت. قرارداد اولیۀ صادرات گاز ایران به عمان در سال ۱۳۹۲ به امضا رسید. پیش از آن، تفاهمنامۀ اولیۀ صادرات گاز طبیعی ایران به عمان در اسفند ۱۳۸۳ و در حاشیۀ نشست صدوسی و پنجم اوپک در اصفهان امضا شده بود.
طبق قرارداد سال ۱۳۹۲، گاز ایران از طریق بستر خلیج فارس به عمان صادر میشود. در آن زمان، پیشبینی می‌شد که از سال ۱۳۹۷، روزانه حدود ۲۸میلیون تا ۴۲میلیون مترمکعب گاز به مدت حداقل ۱۵سال به عمان صادر شود. ایران تا به امروز نتوانسته است این پروژه را اجرا کند.
برنامۀ ایران برای تولید گاز طبیعی مایع در عمان
ایران پیش از تحریم‌ها چندین پروژۀ تولید گاز طبیعی مایع تهیه کرده بود تا با تکمیل آنها به صادرکنندۀ این نوع گاز تبدیل شود که با بازگشت تحریم‌ها نیمه‌کاره رها شده‌اند. همه شرکت‌های خارجی فعال در صنعت نفت و گاز هم ایران را ترک کرده‌اند. به این ترتیب، ایران بر آن شده است که بخشی از صادرات گاز خود به عمان را در تأسیسات این کشور به گاز طبیعی مایع تبدیل کند و در بازارهای منطقه‌ای و شرق آسیا بفروشد. این امر اهمیت پروژۀ خط لولۀ ایران-عمان را دوچندان می‌سازد.
ایران در کوتاه‌مدت برای تولید 5/1 میلیون تُن گاز طبیعی مایع در تأسیسات عمان برنامه‌ریزی کرده است. به گفتۀ مهران امیرمعینی، مدیر عامل شرکت ملی صادرات گاز ایران، صادرات گاز به عمان در دو مرحله صورت می‌گیرد: در مرحلۀ اول، ایران ۶ میلیون تا ۷ میلیون مترمکعب گاز را با خط لوله به عمان می‌فرستد که پس از تبدیل به گاز طبیعی مایع به ایران برگردانده میشود. در مرحلۀ دوم، ایران میباید در منطقه یا برای مصارف دیگر این محصول بازاریابی کرده یا آن را مجدداً صادر کند.
خروج آمریکا از برجام
پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های جدید، روند احداث پروژه‌های عمدۀ انرژی ایران با مشکل مواجه شد. با این همه، مقامات عمانی خواستار تداوم عملیات احداث خط لولۀ ایران به عمان بوده‌اند. به گفتۀ محمد الرومهی، وزیر نفت عمان، تحریم آمریکا فقط شامل صادرات نفت ایران میشود. بنا به گفتۀ او، اسناد مناقصۀ پروژۀ خط لولۀ انتقال گاز ایران به عمان سال گذشته برای شرکت‌های علاقه‌مند به همکاری فرستاده شد. اما یک سال پس از خروج آمریکا از برجام، اجرای این پروژه هنوز پیشرفت خاصی نکرده است.
در برنامۀ اولیه پیشبینی شده بود که از طریق این خط لوله گاز به هند هم صادر شود. در مهرماه سال ۱۳۹۶، مطبوعات هندی از گفتگوی ایران، هند، و عمان برای احداث خط لوله‌ای به طول 1300 کیلومتر برای انتقال گاز ایران به ایالت گجرات در غرب هند خبر دادند، اما این پروژه هم تاکنون اجرا نشده است.
به گفتۀ امیرمعینی، عمان تا سال 1396به گاز ایران نیاز داشت و در شرایط فعلی که میادین جدید این کشور به مرحلۀ تولید رسیده‌اند، نیازی به واردات گاز ایران احساس نمی‌کند. بنابراین، در خصوص اینکه تا چند سال دیگر چه تحولی ایجاد خواهد شد، امروز نمی‌توان حرف قطعی زد. ایران امیدوار است در پنج سال آینده با صادرات گاز به عمان بازار جدیدی در این کشور پیدا کند.
همکاری ایران و عمان در زمینۀ انرژی الگویی برای همکاری ایران با بقیۀ کشورهای عرب منطقه خواهد شد. صادرات گاز ایران به کشورهای همسایه و سرمایه‌گذاری شرکت‌های عربی در بخش انرژی ایران نیز باعث افزایش سطح همکاری‌های منطقه‌ای و ایجاد صلح و ثبات در منطقه میشود. خوشبینی که امکان آن در گرو عادی شدن روابط کشورهای همسایه در خلیج فارس و اعتماد به یکدیگر ممکن است.
