آذرماه سال ۱۳۹۹، وزیر کشور ترکیه از تکمیل دیوار مرزی ۸۱ کیلومتری با ایران خبر داد. سلیمان سویلو با انتشار تصاویری، ادعا کرد که این پروژه تکمیل شده است.

در چند سال گذشته وضعیت اقتصادی در ایران بسیار بحرانی شده و از سویی با تسلط طالبان، شرایط در کشور افغانستان نیز در ماه‌های گذشته رو به وخامت گذاشته است. همه این‌ها یعنی افزایش فرار و گریز مردم و میل به مهاجرت، میلی دلهره‌آور و خطرناک که شاید آخرین دریچه امید است؛ اما این آخرین امید برای صاحبان منافع و شرکای منطقه‌ای و جهانی عاملان بحران و بی‌ثباتی در کشورهای خاورمیانه هزینه‌ای دارد که حاضر نیستند آن را تقبل کنند.

احداث دیوار محصورکننده در مرز ایران

دولت ترکیه چهار سال قبل اعلام کرده بود که برای مبارزه با مهاجرت غیرقانونی و نفوذ شبه‌نظامیان پ‌ک‌ک‌ دیواری ۱۱۴ کیلومتر در مرز ۵۳۴ کیلومتری خود با ایران می‌سازد؛ اما در روزهای گذشته اعلام کرد با توجه‌ به شرایط افغانستان و موج مهاجرت‌های جدید و ناتوانی این کشور برای پذیرش مهاجران جدید، توسعه دیوار مرزی خود با ایران را به سرعت در دستور کار قرار خواهد داد.

نکته مهم درباره ایجاد دیوار مرزی بین کشورهای ایران و ترکیه بحث فقر فزاینده در ایران به‌نسبت ترکیه و میل به مهاجرت از ایران و کشورهای دیگر مانند افغانستان به‌دلیل جنگ و تسلط طالبان است که از مرز ایران و ترکیه به‌ویژه به مقصد اروپا عبور می‌کنند. این مسئله با نگاهی به تاریخ توسعه دو کشور و منابع ثروت موضوعی است که به‌خودی‌خود از بحران اجتماعی و سیاسی فزاینده حکایت دارد. به‌ این‌ ترتیب، شهروندان افغان و ایرانی عملا از طرف کشور همسایه در شرایطی محصور می‌شوند که چهار دهه قبل مسیر مهاجرت میان دو کشور عکس امروز بود.

کشیدن دیوار برای امنیت یا نقض حقوق بشر

ترکیه نه‌ تنها در مرز خود با ایران که هم‌زمان با جنگ داخلی در سوریه، در مرز خود با این کشور نیز دیوار بتنی با سیم‌خاردار و امکانات سدکننده فزاینده ایجاد کرد. آن زمان نیز ترکیه اعلام کرده بود که این کار را برای کنترل بحران مهاجران انجام می‌دهد؛ بدون توجه به این موضوع که چنین کاری تا چه اندازه می‌تواند شرایط را برای مردم جنگ‌زده و آواره سوریه وخیم‌تر کند.

ترکیه در مرز خود با سوریه دیواری احداث کرد که آن را سومین دیوار طولانی دنیا می‌دانند، دیواری که در کنار دیوار چین که قرن‌ها قبل باهدف مقابله با نفوذ دشمنان احداث شده بود و دیوار مرزی آمریکا با مکزیک، حالا می‌توان آن را یکی از مصادیق نقض حقوق بشر در خاورمیانه بحران‌زده نامید، سدی به طول ۸۳۲ کیلومتر که با دوربین‌های حرارتی و سیستم‌های تسلیحاتی کنترل از راه دور و بسیار پیشرفته مدیریت می‌شود.

تسلط طالبان در افغانستان و تسریع توسعه دیوار مرزی

تیرماه ۱۴۰۰و در پی تشدید حملات طالبان در افغانستان، خبرگزاری آناتولی به نقل از مقام‌های ترکیه اعلام کرد که کار احداث دیوار و تکمیل آن در مرز با ایران با سرعت بیشتری دنبال می‌شود، دیواری که چهار سال قبل فرماندار چالدران اعلام کرده بود هدف از ساخت آن جلوگیری از قاچاق و مهاجرت غیرقانونی و تامین آرامش و امنیت شهروندان ترکیه است. این مقام کشور ترکیه آن زمان تاکید کرده بود که کشورش نمی‌خواهد به افرادی که به دلیل جنگ داخلی و مشکلات اقتصادی کشورهای از طریق مرز ایران به ترکیه می‌آیند اجازه ورود بدهد و به صورت مشخص به شهروندان ایرانی و افغان اشاره کرده بود.

اینک در حالی‌ که طالبان با حمایت متحدان ترکیه در منطقه خاورمیانه و جهان، افغانستان را به کشوری ناامن برای شهروندانش  مبدل کرده است، ترکیه با احداث دیوار، ۱۱۰ کیلومتر گودال و ۷۶ برج دیده‌بانی تلاش خود برای ایجاد محدودیت را افزایش داده است. به گفته منابع مطلع، خشونت علیه مهاجران در مرزهای زمینی ترکیه نیز به میزان چشمگیری افزایش یافته است.

موج جدید مهاجرت‌ها

خبرگزاری فرانسه هم مدتی قبل در گزارشی اشاره کرده بود از سال ۱۳۹۹، موج مهاجرت مجدد افغان‌های ساکن ایران در کنار شهروندان ایرانی به کشور ترکیه برای اقامت در این کشور یا ورود به خاک اروپا افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشته است، مسئله‌ای که مقام‌های کشور ترکیه را به‌شدت نگران کرد.

نکته دیگری که درباره اقدام دولت ترکیه و تبلیغات اخیر دیوار مرزی این کشور اهمیت دارد این است که تنش‌های موجود در اقتصاد داخلی و شرایط افت رشد اقتصادی به‌خصوص در دو سال اخیر به دلیل آسیب‌ دیدن صنعت گردشگری این کشور باعث شده است این دومین مقصد بزرگ مهاجران در جهان به تحولات خاورمیانه و جهان عرب نگاه مثبتی نداشته باشد و این مسائل را به‌ نوعی بر تحولات مناطقی از این کشور که دولت با جدایی‌خواهان درگیری‌های دائمی دارد، موثر می‌داند.

در همین زمینه، نگرانی مقام‌های عالی سیاسی کشور ترکیه از ورود روزانه نزدیک به ۲۰۰۰ مهاجر جدید از افغانستان، پاکستان، ایران و بنگلادش و مناطق آسیای جنوبی شرایطی را ایجاد کرده است که احزاب ملی‌گرای این کشور به ادامه این روند اعتراض جدی داشته باشند.

از طرفی، اقدام دولت ترکیه به کنترل ورود مهاجران بخشی از تعهد این کشور به اتحادیه اروپا درباره کنترل خروج مهاجران از مرزهای این کشور به سمت اتحادیه اروپا را اجرا می‌کند، موضوعی که هم جنبه سیاسی دارد و هم بخشی از اهرم فشار این کشور بر کشورهای بزرگ اروپایی به‌‌خصوص آلمان، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا محسوب می‌شود.

البته دیوار مرزی ترکیه تنها دیواری نیست که برای محصور کردن مردم افغانستان کشیده شده است. پاکستان هم از ۱۵ سال قبل، دیواری ۲۴۰۰ کیلومتری در مرز خود با افغانستان بنا کرد که البته هنوز تکمیل نشده است و در صورت کامل شدن، طولانی‌ترین دیوار جهان پس از دیوار چین خواهد بود.