در پی تسلط طالبان بر افغانستان، ده‌ها هزار افغان درصدد فرار از حکومت بی‌رحمانه جهادی‌ها برآمده‌اند.

همزمان با هشدارهای آژانس پناهندگان سازمان ملل مبنی بر اینکه «اکثریت قابل توجه» افغان‌ها «راه روشنی برای خروج» سراغ ندارند، از روز ۱۵ اوت که کابل به تصرف افراط‌گرایان درآمده است، بیش از ۱۸ هزار نفر از این شهر خارج شده‌اند. 

به گزارش این نهاد، از ماه ژانویه تاکنون بیش از ۵۵۰ هزار نفر از مردم افغانستان در داخل این کشور آواره شده‌اند. این علاوه بر سه میلیون نفری است که تا پیش از آغاز سال (۲۰۲۱) مجبور شده بودند محل زندگی خود را ترک کنند. 

شابیا مانتو، سخنگوی کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان (یو‌ان‌اچ‌سی‌آر)، هشدار داده است که «هیچ راه روشنی» برای خروج افغان‌هایی که قصد فرار از طالبان را دارند، وجود ندارد و «اکثریت قابل ملاحظه‌ای» از آن‌ها نمی‌توانند از راه‌های معمول بگذرند.

یو‌ان‌سی‌اچ آر برآورد کرده است که ۹۰ درصد از ۲.۶ میلیون پناهنده افغان در خارج از این کشور، در ایران یا پاکستان اسکان یابند؛ هرچند طالبان گذرگاه‌های مهم مرزی را بسته‌اند و پاکستان نیز به تازگی چون ترکیه خطوط مرزی خود را مستحکم‌تر کرده است. 

در مقام مقایسه، در ۱۰ سال گذشته حدود ۶۳۰ هزار افغان برای پناهندگی در اتحادیه اروپا تقاضا دادند که به گزارش اداره آمار اتحادیه اروپا، کشوهای آلمان، مجارستان، یونان و سوئد در صدر کشورهای مقصد پناهجویان بوده‌اند.

چه کشورهایی پناهجویان افغان را می‌پذیرند؟

بریتانیا وعده داده که در طول پنج سال آینده تا ۲۰ هزار افغان را در خاک خود خواهد پذیرفت. اولویت به زنان، کودکان و افرادی داده خواهد شد که تحت پیگرد (طالبان) قرار دارند؛ اما انتظار می رود تا سال آینده تنها به پنج هزار نفر از این افراد پناهندگی داده شود. فعالان اجتماعی هشدار داده‌اند که به منظور نشان دادن تعهد بریتانیا به مردم افغانستان، این رقم باید افزایش یابد.  

کانادا نیز قول داده همین تعداد از اتباع افغانستان را در خاک خود بپذیرد. این کشور هم اکنون و در ساعات پنجشنبه شب (زمان تنظیم خبر)، ۱۷۵ تن از افغان‌های آسیب‌پذیر و ۱۳ تن از اتباع خارجی را با هواپیما از کابل خارج کرده است.

در این میان، ایالات متحده مبلغ ۳۶۴ میلیون پوند بودجه اضطراری به نیازهای «فوری و غیرمنتظره» پناهجویان از جمله ویزای ویژه مهاجرت (اس‌آی‌وی) اختصاص داده است. رئیس‌جمهور جو بایدن به تعداد افغان‌هایی که آمریکا آماده پذیرش آن‌ها است، اشاره‌ای نکرده است.

اسنادی که شبکه خبری فاکس نیوز از دولت آمریکا به دست آورده است نشان می‌دهد که این کشور درنظر دارد ۳۰ هزار پناهنده افغان و متقاضی روادید ایالات متحده را در پایگاه‌های نظامی سراسر این کشور از جمله «فورت بلِس» در تگزاس و «فورت مک کوُی» در ویسکانسین اسکان دهد.

برخی از این پناهجویان پیش از اسکان در آمریکا موقتا به آلبانی، کوزوو یا مقدونیه منتقل خواهند شد. نشریه پولیتیکو گزارش می‌دهد که این سه کشور بالکان در اروپا تعهد داده‌اند از افغان‌هایی که از طالبان می‌گریزند استقبال کنند. 

آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، نیز گفته است که کشورش به حدود ۱۰ هزار افغان که برای ارتش این کشور کار کرده‌اند و نیز مدافعان و فعالان حقوق بشر پناهندگی خواهد داد. 

دولت مجارستان وعده داده است که به «چند ده» خانواده که به نیروهای مسلحش کمک کرده‌اند پناهندگی می‌دهد اما پذیرش تعداد بیشتری افغان در خاک خود را رد کرده است. ویکتور اوربان، رئیس‌جمهور مجارستان، روز یکشنبه به رادیوی دولتی «کشوت» گفت: «بیایید کمک را به آنجا بفرستیم نه اینکه دردسر را به اینجا بیاوریم.» 

استرالیا نیز قصد دارد در سال جاری حدود سه هزار پناهجوی افغان را از طریق برنامه جاری بشردوستانه‌اش بپذیرد اما اسکات موریسون، نخست‌وزیر این کشور گفته است که در قبال افرادی که «به طور غیرقانونی» به این کشور وارد می‌شوند، موضعی سختگیرانه اتخاذ خواهد کرد. او تاکید کرد که پناهجویان تنها از طریق «کانال‌های رسمی» می‌توانند به استرالیا وارد شوند.

او گفت: «متوجهم که بعضی‌ها از رقم ۲۰هزار نفر حرف می‌زنند اما بگذارید بگویم هیچ طرح خاصی در این مورد وجود ندارد. استرالیا به این مسائل وارد نمی‌شود.»

اوگاندا هم با پذیرش دو هزار پناهجو موافقت کرده است. این کشور آفریقای شرقی هم اکنون در میان سایر کشورهایی آفریقایی بیشترین شمار پناهجو را در خود جای داده است.

آیا همسایگان افغانستان پناهجو می‌پذیرند؟

تاجیکستان وعده داده است که تعداد ۱۰۰ هزار پناهجو را از کشور همسایه‌اش بپذیرد. امامعلی ابراهیم‌زاده، معاون کمیته اضطرارات تاجیکستان، گفته است که این جمهوری سابق اتحاد جماهیر شوروی هم اکنون دو انبار بزرگ برای تدارکات موردنیاز پناهجویان در ایالات ختلان و گورنو-بدخشان  در مرز میان دو کشور ایجاد کرده است.

ایران نیز که هم‌اکنون هم میزبان ۷۸۰ هزار پناهجوی ثبت‌نام شده افغان است، در سه استان این کشور چادرهای اضطراری برپا کرده است. حسین قاسمی، سرپرست اداره کل  امور مرزی وزارت کشور ایران، هفته گذشته گفت هر که از مرز عبور کند و به ایران وارد شود، «به محض بهبود اوضاع در اولین فرصت (به وطن) بازگردانده خواهد شد.» 

اردوغان نیز روز یکشنبه گفت که دولتش برای جلوگیری از خروج جمعی پناهجویان از افغانستان با دولت پاکستان همکاری خواهد کرد. در روزهای اخیر، مسئولان ترکیه عملیات ساخت دیوار مرزی با ایران را شدت  داده‌اند. 

پاکستان که میزبان حدود سه میلیون آواره افغان است، نیز به دنبال وعده عمران خان در ماه ژوئن مبنی بر بستن مرزهای این کشور با افغانستان در صورت چیرگی طالبان، مرزهای خود را با افغانستان تحکیم کرده است.

چه کشورهایی از پذیرش پناهجویان افغان سر باز زده‌اند؟

اتریش از قبول پناهجویان افغان خودداری کرده است. سباستین کورتز، صدراعظم اتریش، در مصاحبه‌ای در روز یکشنبه گفت که «به وضوح با پذیرش داوطلبانه افراد بیشتر مخالف» است». او گفت که در عوض پذیرش پناهجو، «ما باید هرچه از دستمان برمی‌آید» برای بهبود اوضاع در افغانستان به کار بندیم.

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه گفته است که این کشور به برخی افغان‌ها از جمله فعالان اجتماعی، گزارشگران و مدافعان حقوق بشر اسکان خواهد داد اما هنوز تعداد آن‌ها را مشخص نکرده است.

آقای مکرون هفته گذشته، به دلیل آنکه گفته بود فرانسه باید برای «پیش‌بینی و حفاظت خود از یک موج پناهجو» طرح‌ریزی کند، به اتخاذ موضعی نزدیک به راست افراطی متهم شد.

سوئیس نیز گفته است گروه‌های کثیر آوارگان افغان را نخواهد پذیرفت.

روسیه اعلام کرده است که هیچ پناهجوی افغانستانی را به خاک خود راه نخواهد داد. رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین گفته است که نمی‌خواهد با معضل «افراط‌گرایانی» که خود را در لوای پناهندگی پنهان کرده‌اند، رو‌به‌رو شود. 

از هنگام تسلط طالبان، کرملین این گروه را به دلیل «برقراری نظم» در افغانستان تحسین کرده است. مقام‌های روسیه به عملیات تخلیه مردم درفرودگاه کابل نپیوسته‌اند.