با سقوط سریع افغانستان در یک بازه زمانی کوتاه، نگرانی‌های عمده‌ای درباره امنیت آثار باستانی و گنجینه‌های موزه‌های افغانستان به وجود آمده است.

«از آنجا که افغانستان کشوری مملو از آثار باستانی است، همه موظف به حفاظت از تاریخ، هویت و فرهنگ غنی کشور ما هستند.»

این جملات بخشی از پاسخ گروه مذاکره کننده طالبان در دوحه به نگرانی سازمان‌های میراث فرهنگی درباره نحوه برخورد آن‌ها با آثار فرهنگی تاریخی افغانستان بود.

این گروه تندروی مذهبی مسلمان، اکنون قدرت را در کابل به دست دارند. گرچه در این پیام آن‌ها قول داده‌اند تا حافظ منابع فرهنگی و تاریخی افغانستان باشند اما چه کسی این قول را از افرادی که با مواد منفجره به جان یکی از بزرگ‌ترین میراث‌های تاریخی افغانستان، بودای بامیان، افتادند و با عنوان اینکه این مجسمه‌ها «بت» هستند آن‌ها را به‌کلی نابود کردند، باور خواهد کرد؟

نهاد «اتحاد برای مرمت آثار فرهنگی» که از گروه مذاکره‌کننده طالبان خواسته بود موضع خود را در برابر آثار تاریخی افغانستان اعلام کند، تخریب بامیان را در بخش «دیوار شرم» جزئی از میراث ازدست‌رفته بر اثر دخالت مستقیم انسانی به‌عنوان یکی از حسرت‌های بشری معرفی کرده است.

انفجار آثار باستانی، آتش زدن کتاب‌ها و غارت گسترده موزه‌ها هنگامی‌که طالبان برای اولین بار در سال ۱۹۹۶ در افغانستان به قدرت رسیدند، اعلان‌جنگ به تاریخ و فرهنگی بود که از چشم آن‌ها «اسلامی نبود».

طالبان با استناد به دستورات اسلامی نقاشی‌ها را تخریب و آموزش و لذت بردن از موسیقی را متوقف کردند. ناگفته پیداست که اثری از سایر هنرهای تجسمی یا تواتر و سینما هم باقی نماند.

یونسکو، نهاد فرهنگی سازمان ملل متحد، با درخواست فوری خواستار حفاظت از میراث فرهنگی افغانستان شد و هشدار داد که هرگونه تخریب می‌تواند صلح پایدار در این کشور را تضعیف کند. یونسکو با اشاره به دو میراث جهانی مناره و بقایای باستانی جم و همچنین چشم‌انداز فرهنگی و بقایای باستان‌شناسی دره بامیان هشدار داد «هرگونه آسیب یا از دست رفتن میراث فرهنگی فقط پیامدهای نامطلوبی بر چشم‌انداز صلح پایدار و کمک‌های بشردوستانه برای مردم افغانستان خواهد داشت.»

آدره آزوله، مدیرکل یونسکو در بیانیه‌ای در ۱۹ اوت خواستار «حفظ میراث فرهنگی افغانستان، با رعایت کامل قوانین بین‌المللی و اتخاذ تمام اقدامات احتیاطی لازم برای حفاظت از میراث فرهنگی در برابر آسیب و غارت شد.»

در چند هفته گذشته حرکت جدی از سوی طالبان در این زمینه مشاهده نشده است اما در حال حاضر نمی‌توان فهمید که تهدید فعلی چقدر جدی است. پرسش کلیدی این است که ایدئولوژی، سیاست‌ها و اولویت‌های طالبان از زمانی که آن‌ها بوداهای بامیان را ویران کردند و از موزه ملی افغانستان گذشتند و مجسمه‌های کمیاب را نابود کردند، چقدر تغییر کرده است.

میراث جهانی یونسکو در افغانستان

میراث جهانی یونسکو در افغانستان شامل «چشم‌انداز فرهنگی و آثار باستانی دره بامیان» و همچنین «مناره و بقایای تاریخی جام غور» است.

چشم‌انداز فرهنگی و آثار باستانی دره بامیان

بر اساس منابع یونسکو، چشم‌انداز فرهنگی و بقایای باستان‌شناسی دره بامیان نشان‌دهنده «تحولات هنری و مذهبی» است که در باختر باستان از قرن اول تا قرن سیزدهم رخ‌داده است.

این منطقه شامل مجموعه‌ها و مکان‌های مقدس بودائی و بناهای دوره اسلامی است. طاقچه‌های خالی مجسمه‌های تخریب‌شده بودا در این محوطه تاریخی قرار دارد.

مناره و آثار باستانی جام

منار تاریخی جام غور یک برج مدور آجری به ارتفاع حدود ۷۳ متر است که قدمت آن به قرن دوازدهم برمی‌گردد.

یونسکو می‌گوید این برج به دلیل معماری و تزئینات آجرکاری مجلل با کتیبه‌ای از کاشی آبی فیروزه در بالای آن، نشان‌دهنده «اوج هنر معماری و هنری در این منطقه» است.

این بنای برجسته در دره عمیق رودخانه‌ای بین کوه‌های سر به فلک کشیده در ولایت غور افغانستان واقع‌شده است.

خرداد ۱۳۹۸ طالبان به چند پست بازرسی مستقر در این محوطه تاریخی، ۱۸ محافظ این بنای باستانی را کشتند.

ابهام در حفاظت، نگهداری و مرمت

بر اساس ادعاهای اخیر طالبان مبنی بر تغییر رفتار در برابر میراث فرهنگی، به نظر نمی‌رسد که به اقدام جدی و وسیع در جهت تخریب آثار باستانی دست بزنند اما حتی با این وجود و در دیدگاه امیدوارانه، توقف روند حفاظت و مرمت این آثار می‌تواند به نابودی آن‌ها بینجامد. طالبان به این‌گونه می‌تواند بدون آنکه این بار نیازی به مواد منفجره باشد و یا ملامت بین‌المللی متوجه آن شود، به هدفی مشابه با دوره قبلی حکومت خود در افغانستان برسد.