در تقویم جهانی، ۱۰ سپتامبر (۱۹ شهریور) «روز جهانی پیشگیری از خودکشی» معرفی شده است. هدف از این نام‌گذاری افزایش آگاهی عمومی درباره این آسیب اجتماعی و اقدام‌های اجرایی برای پیشگیری از آن است. بنا بر اعلام پزشکی قانونی، در ایران سالانه ۴۱ هزار نفر جان خود را به دلیل خودکشی از دست می‌دهند و بیش از یک‌ میلیون نفر نیز اقدام به خودکشی می‌کنند. 

خودکشی پدیده‌ای چند عاملی است که از فردی به فردی دیگر تغییر می‌کند؛ با این حال درمانگران عواملی از جمله اختلال‌های روانی، افسردگی، مشکلات مالی، بیکاری، ناکامی و بحران‌های اجتماعی و خانوادگی را از جمله عوامل اثرگذار بر پدیده خودکشی می‌دانند. در کشورهایی مثل جمهوری اسلامی ایران که تنگناهای اقتصادی وضعیت ناپایدار و بحران‌زایی را برای مردم ایجاد کرده، احتمال پایین آمدن آستانه تحمل افراد بسیار زیاد شده است. 

حبیب‌الله مسعودی فرید، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی، تیرماه ۱۴۰۰ با استناد به گزارش سازمان پزشکی قانونی، آمار سالانه خودکشی در ایران را ۴۱ هزار نفر اعلام کرد و افزایش میزان خودکشی را به مشکلات اقتصادی مربوط دانست و گفت: «هنگامی‌ که هفت میلیون شاغل بدون ‌امنیت شغلی و بیکار داریم، آستانه تحمل‌ پایین می‌آید و افراد بیشتر دست به خشونت می‌زنند.» 

در طول چهار دهه گذشته، مردم ایران همواره با مشکلات اقتصادی، بحران بیکاری، محرومیت از آزادی‌های اجتماعی و انواع محدودیت‌ها مواجه بوده‌اند. در سال‌های اخیر فشار مشکلات اقتصادی بیشتر هم شده است. بر اساس آمارهایی که نهادهای وابسته به حکومت منتشر کرده‌اند، بیش از ۶۰ درصد مردم زیرخط فقرند. در چنین شرایطی، تاب‌آوری افراد کاهش می‌یابد و احتمال اینکه برخی افراد اقدام به خودکشی کنند بالا می‌رود. 

گزارش سازمان پزشکی قانونی در هشت ماه نخست سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد که آمار قربانیان خودکشی نسبت به زمان مشابه در سال قبل، ۴ درصد افزایش داشته است. در سال ۱۴۰۰ نیز اخبار نگران‌کننده‌ای درباره رواج خودکشی میان دانشجویان پزشکی و برخی افراد شاغل در کادر درمان منتشر شد که از کاهش تا‌ب‌آوری آنان در بحران کرونا حکایت داشت. 

آماری که پزشکی قانونی از خودکشی منتشر کرده است، فقط آن دسته افرادی را در برمی‌گیرد که قربانی خودکشی شده‌اند؛ در حالی که تعداد افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند چند برابر بیشتر است. مسعودی فرید گفته بود که برای به دست آوردن آمار واقعی باید تعداد قربانیان را در ۳۰ ضرب‌ کرد؛ بنابراین اگر عدد ۴۱ هزار را که پزشکی قانونی تایید کرده است در ۳۰ ضرب‌ کنیم، به معنای آن است که سالانه یک‌ میلیون و ۲۳۰ هزار نفر در کشور اقدام به خودکشی می‌کنند. این عدد اثبات می‌کند که پدیده خودکشی در کشور به مرز هشدار رسیده است.  

سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، با بیان اینکه ایران از کشورهای با درآمد پایین و متوسط است، به خبرگزاری ایسنا گفت: «بر اساس گزارش جهانی سال ۲۰۱۹، سه‌چهارم خودکشی‌ها در کشورهایی با درآمد کم و متوسط اتفاق افتاده است؛ لذا ما ویژگی کشور متوسط را داریم و آمارها نشان می‌دهد که در این کشورها روند شیوع خودکشی به‌مراتب بیشتر از کشورهای پردرآمد است.» موسوی‌چلک در کنار بحران‌های اقتصادی، مسائلی همچون سیل، زلزله و همه‌گیری را از عوامل تشدیدکننده پدیده خودکشی در ایران می‌داند. 

در حال حاضر بسیاری از افرادی که به اختلال‌های روانی دچار شده‌اند و به خدمات درمانی و مشاوره احتیاج دارند، به‌دلیل گران بودن هزینه‌های درمانی به درمانگران و مشاوران مراجعه نمی‌کنند و این مسئله پیشگیری از خودکشی در کشور را با چالش روبه‌رو می‌کند. به گفته موسوی‌چلک، یکی از مهم‌ترین راهکارها برای پیشگیری از خودکشی این است که خدمات مشاوره، روانشناسی و مددکاری تحت پوشش بیمه قرار بگیرند چرا که هرقدر دسترسی مردم به خدمات حرفه‌های یاورانه مانند مشاوره، روانشناسی و مددکاری اجتماعی آسان‌تر و ارزان‌تر شود، احتمال استفاده مردم از این متخصصان و خدماتشان افزایش می‌یابد. 

همه‌گیری کرونا و افزایش آمار خودکشی

علاوه بر مشکلات اقتصادی، یکی از عوامل تشدیدکننده پدیده خودکشی در دو سال اخیر بحران همه‌گیری کرونا در کشور بوده است. به گفته مسعودی فرید، از زمان آغاز همه‌گیری تاکنون، تماس مردم با اورژانس اجتماعی هشت برابر شده است. گزارش‌هایی که از خودکشی سریالی کادر درمان و دانشجویان پزشکی منتشر شد، نگرانی‌ها درباره شیوع این پدیده را افزایش داد. با این حال، حسین اسدبیگی، رئیس سابق اورژانس اجتماعی و رئیس فعلی گروه نظارت و هماهنگی دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا مدعی شد که کرونا تاثیری بر آمار خودکشی در ایران نداشته است. 

موسوی‌چلک با تاکید بر اینکه هر بحرانی عوارض خاص خود را دارد، گفته است: «بحران‌ها همیشه زمینه‌ها و بسترهایی را برای افزایش اختلالات روانی فراهم می‌کنند. اکنون به دوسالگی این بحران وارد می‌شویم و با شرایطی که بحران کرونا ایجاد کرده است، باید نگران باشیم؛ قبل از همه‌گیری کرونا نیز حال و روز جامعه‌ در حوزه سلامت روانی-اجتماعی خوب نبود و آخرین گزارش‌ها از سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد افرادی که به نوعی اختلال به‌‌ویژه اختلال اعصاب دچارند، ۲۰ برابر بیشتر از سایر افراد خودکشی می‌کنند.» 

به گفته او، بر اساس شیوع‌شناسی که وزارت بهداشت در سال ۱۳۹۴ انجام داد، ۲۳ تا ۲۵ درصد مردم دست‌کم با یک اختلال دست به گریبان بوده‌اند و پس از آن، با موضوع‌هایی همچون سیل، زلزله، رکود اقتصاد و کرونا مواجه شد‌ه‌اند که هرکدام می‌تواند عاملی تهدیدکننده‌ در حوزه سلامت روان باشد.

اورژانس اجتماعی 

اگر شما نیز به خودکشی فکر می‌کنید یا در اطرافیان کسی را می‌شناسید که احتمال می‌دهید خطر خودکشی او محتمل باشد، می‌توانید برای دریافت خدمات مشاوره با اورژانس اجتماعی تماس بگیرید. به گفته حسین اسدبیگی، اورژانس اجتماعی سه فعالیت اساسی دارد؛ یکی از این فعالیت‌ها خط تلفنی ۱۲۳ است که مردم سراسر کشور می‌توانند با این شماره تماس بگیرند. فعالیت دیگر خودروهای خدمات سیارند که از مرکز اورژانس به مکانی که فردی اقدام به خودکشی می‌کند اعزام می‌شوند و فعالیت دیگر این مرکز، مداخله در بحران است که در محل ثابتی واقع است و مردم به آن مراجعه می‌کنند.