«سه مرد به درون اتاقم آمدند. دیر وقت بود و هوا تاریک شده بود. من جیغ نکشیدم. آن‌ها به من فهماندند که اگر صدایی از من بلند شود، مرا می‌کشند. و سپس یکی پس از دیگری به من تجاوز کردند. من چهار ماه باردار بودم. نمی‌دانم که آیا اصلا فهمیدند من باردارم. نمی‌دانم که اصلا فهمیدند که من هم انسانم!»

این واژه‌ها را زنی بیست ساله از دهکده باکر در منطقه تیگرای به سازمان عفو بین‌الملل گفته است. در نوامبر ۲۰۲۰، مردانی به او مورد کردند که به زبان امهری سخن می‌گفتند و ترکیبی از لباس فرم نظامی و لباس شخصی بر تن داشتند.

شهادت این زن و بسیاری دیگر، در گزارشی مستند شده است که به‌تازگی عفو بین‌الملل درباره تجاوز و خشونت‌های جنسی در درگیری‌های تیگرای اتیوپی منتشر کرده است. این گزارش نشان می‌دهد که چگونه اعضای نیروهای دفاع ملی اتیوپی (ENDF) و نیروهای دفاعی اریتره (EDF) و پلیس ویژه منطقه احمره (ASF) و فانو که یک گروه شبه‌نظامی احمره است، نسبت به زنان و دختران خشونت جنسی و به آن‌ها تجاوز کردند.

اگنس کالامراد دبیر عفو بین‌الملل می‌گوید:

«روشن است که تجاوز و خشونت جنسی همچون اسلحه‌ای جنگی برای آسیب رساندن جسمانی و روانی به زنان و دختران تیگرای به کار رفته است. صدها تن در معرض رفتارهای وحشیانه قرار گرفته‌اند که قصد مرتکبان آن‌ها، تحقیر و خوارشماری اینان بوده است.»

او می‌گوید که ابعاد این جنایت‌های جنسی به قدری بزرگ است که می‌تواند جنایت جنگی یا حتی جنایت علیه بشریت شمرده شود.

در این گزارش همچنین دوازده تن از آسیب‌دیدگان شهادت داده‌اند که سربازان و نظامیان در پیش چشمان خانواده‌هایشان و از جمله کودکانشان به آن‌ها تجاوز و دست‌درازی کرده‌اند. پنج تن از این زنان در هنگام تجاوز باردار بوده‌اند.

مراکز درمانی در تیگرای از فوریه تا آوریل ۲۰۲۱ هزار و دویست و هشتاد و هشت مورد خشونت جنسی را ثبت کرده‌اند. بیمارستان ادیگرات از آغاز درگیری‌ها تا ۹ ژوئیه ۲۰۲۱، شمار ۳۷۶ مورد تجاوز را به ثبت رسانده است. با این حال، بسیاری از آسیب‌دیدگان به عفو بین‌الملل گفته‌اند که آنان به مراکز درمانی مراجعه نکرده‌اند. در نتیجه، این اعداد و ارقام فقط بخش کوچکی از تجاوزها را در بر می‌گیرد.

بدن زنان و جنگ‌های قومی

کاربرد تجاوز و خشونت جنسی در درگیری‌های اتیوپی اخیرترین مورد از الگوی تکرار شونده کاربرد تجاوز و خشونت جنسی در جنگ‌های قومی و تباری است که در بیشتر مواقع شکل جنگ‌های دینی را نیز به خود می‌گیرد.

پیش‌تر نیز در جنگ‌های داخلی کنگو کاربرد گسترده تجاوز جنسی به زنان به عنوان تاکتیک جنگی سازمان‌یافته دو طرف درگیری‌ها، جهان را تکان داده بود، و زنان و بازماندگان آسیب‌دیده بسیاری به جای گذاشت. ادبیات پژوهشی چشمگیری در واکنش به این جنایت‌های جنگی منتشر شده است که رابطه میان ایدئولوژی‌ و جنگ و زنان را می‌کاود.

می‌توان دید که در لفاظی و زبان‌وَرزی ناسیونالیستی، میهن بیشتر چهره‌ای زنانه و مادرانه دارد، که خود را در اصطلاح پرآوازه «مام میهن» نشان می‌دهد. اما در جنگ های نژادی بر سر سرزمین‌ها، بدن زنان بخشی و دنباله‌ای از زمین نگریسته می‌شود که سربازان مرد هر یک از طرف‌های درگیری، آن را جایی و چیزی برای تسخیر می‌بینند. تجاوز جنسی در جنگ‌ها زاییده تبعیض جنسیتی بی‌مرز و افسار گسیخته این یا آن سرباز منفرد نیست. بلکه بخش نظام‌یافته‌ای از ساختار ماشین جنگی هر یک از طرف‌های درگیری است.

ملت «پیروزمند»، با به کار بردن زور برای آنچه تصرف بدن زنان نامیده می‌شود، پرچم خود را در خاک مورد منازعه می‌کوبد. به همین دلیل است که مرتکبان چنین اقدامی به‌ندرت در نظام‌های دادگستری خودی محاکمه و مجازات می‌شوند. گویی اگر تجاوز به یک زن از مردم خودی جُرمی آشکار است که مجازات آن خواستی همگانی است، اما تجاوز به زنی از مردمی که بیگانه و دیگری نگریسته می‌شوند، نه‌تنها جرم دیده نمی‌شود، بلکه اقدامی قهرمانانه نیز می‌‌تواند تصور شود که پشتیبانی ایدئولوژیک توده‌های خودی و دستگاه سیاسی نظامی جنگی را نیز دارد.

ستیزه‌های مسلحانه قومی، ملی، و مذهبی عموما بر قطبی‌سازی سلسله‌مراتبی استوار است. در یک سو، مردمی از نژاد بهتر، فرهنگ بالاتر، و دینی برحق‌تر تصویر می‌شوند، و در سوی دیگر، مردمی از نژاد پست‌تر، فرهنگ‌خوارتر، و دینی باطل. در چنین دوقطبی ایدئولوژیکی، همواره از دشمن انسان‌زدایی می‌‌شود. نه مرد و نه زن و نه کودک آن‌ها دیگر انسان نیست. بلکه به دلیل رنگ پوست یا چهره یا فرهنگ یا دین دیگرگونه‌شان، نامردمانی دیده می‌شوند که بی‌هیچ مرز اخلاقی می‌توان با آنان رفتار کرد.

از این روی، جنگ‌های قومی-مذهبی هیچ‌گاه در میدان نبرد و میان ارتش‌های لباس فرم‌پوش و مسلح محدود نمی‌مانند، بلکه آتش آن به‌سادگی تمام غیرنظامیان را نیز می‌سوزاند و هر عضو یک گروه مردمی، همچون یک هدف دیده می‌شود.

در ستیزه‌های کنونی اتیوپی، همچون ستیزه‌های مسلحانه سال‌های پیشین در کنگو، بارها شاهد ورود دسته‌های مسلح به دهکده‌ها و آبادی‌ها بوده‌ایم که در پی آن مردان و پسران روستایی یا شهری، که هیچ ارتباطی با ارتش یا نیروهای نظامی ندارند، دستگیر و تیرباران شده‌اند و زنان و دختران به صورت گروهی مورد تجاوز قرار گرفته‌اند. هدف آن است که یک عده برتری خود را نشان بدهند و آن مردم دیگر را به صورت جمعی تحقیر کنند.

از آنجا که این گونه تجاوزها اعمالی فردی و خودانگیخته نیستند، بلکه نظام‌یافته‌اند و همچون تاکتیک جنگی به کار گرفته می‌شوند، مسئول شمردن و پاسخ‌گو دانستن مقام‌های رسمی نظامی و سیاسی طرف‌های درگیر در دادگاه‌های فراکشوری و جهانی می‌تواند یکی از مهم‌ترین ابزارها برای بستن دست تجاوزکاران و نیز برای دادخواهی آسیب‌دیدگان باشد.

اشاره جو بایدن،‌ رئیس‌جمهوری آمریکا، در نطق هفته پیش خود در سازمان ملل متحد به خشونت‌های جنسی گسترده در اتیوپی، نشان داد که به‌رغم اینکه دولت اتیوپی اینترنت و شبکه‌های رسانه‌ای را سانسور و تعطیل کرد، اما روایت‌های آسیب‌دیدگان همواره راه‌هایی برای بازگو و باز شنیده شدن می‌یابند.