در صورت بروز هرنوع درگیری نظامی بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان به‌منظور تصرف نوار مرزی ۴۰ کیلومتری ایران و ارمنستان، تاسیسات نفتی و گازی این کشور در باکو و دریای خزر به مهم‌ترین اهداف راهبردی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران تبدیل خواهد شد. از آنجا که بیش از ۹۰ درصد درآمد جمهوری آذربایجان از صادرات نفت خام حاصل می‌شود، انهدام تاسیسات نفتی و گازی این کشور میتواند آسیب اقتصادی جبران‌ناپذیری به این کشور وارد کند.
صبح روز دوشنبه، ۱۹ مهر ۱۴۰۰ برابر با ۱۱ اکتبر ۲۰۲۱، و تنها دو روز پس از پایان رزمایش مشترک نیروهای زمینی ترکیه و جمهوری آذربایجان به نام «برادری تزلزل‌ناپذیر»، نیروی دریایی جمهوری آذربایجان با حضور تنها ناوچه و شماری از قایق‌های گشتی و موشک‌انداز خود در دریای خزر، رزمایشی سه‌روزه را آغاز کرد. هدف اصلی این رزمایش آماده‌سازی نیروی دریایی این کشور به‌منظور مقابله با تهدیدها علیه تاسیسات نفتی و گازی آذربایجان اعلام شده است. در این روز، ذاکر حسنف، وزیر دفاع جمهوری آذربایجان، برای نظارت بر این رزمایش از پایگاه نیروی دریایی جمهوری آذربایجان در جنوب باکو بازدید کرد.
رزمایش برادری تزلزل‌ناپذیر ارتش جمهوری آذربایجان و ترکیه در روزهای ۱۴ تا ۱۷ مهر و رزمایش کنونی نیروی دریایی جمهوری آذربایجان هم در روزهای ۱۹ تا ۲۱ مهرماه، در حقیقت در جواب رزمایش گسترده نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران به نام فاتحان خیبر که بامداد هشتم مهر ۱۴۰۰ در منطقه پلدشت و ماکو و در مجاورت مرزهای منطقه خودمختار نخجوان برگزار شد، اجرا می‌شوند. این در حالی است که رزمایش فاتحان خیبر خود پاسخ ارتش جمهوری اسلامی ایران به رزمایش «سه برادر» جمهوری آذربایجان، ترکیه و پاکستان در منطقه نخجوان بوده است؛ رزمایشی که در آن نیروهای ویژه سه کشور عملیاتی را برای تصرف آخرین مناطق مرزی ایران و ارمنستان شبیه‌سازی کردند.
شلیک موشک ضد تانک اسپایک انلوس (Spike NLOS) از یک شناور گشتی ساعر ۶۲ گارد ساحلی جمهوری آذربایجان در خلال یک رزمایش دریایی در سال ۱۳۹۶ - Azerbaijan Coast Guard
در سال‌های اخیر، دولت آذربایجان تلاش کرده است با خرید ۱۲ قایق گشتی از اسرائیل برای استفاده گارد ساحلی خود و همچنین ارتقاء تنها ناو پاسور نیروی دریایی این کشور در ترکیه، توان رزم دریایی خود در برابر نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر را افزایش دهد. اگرچه در صورت بروز یک درگیری نظامی بین ایران و جمهوری آذربایجان در دریای خزر، این شناورها می‌توانند به شناورهای غیرنظامی و قایق‌های گشتی ایرانی آسیب برسانند، به علت فقدان هرگونه ناو یا ناوچه دفاع هوایی در خدمت نیروی دریایی جمهوری آذربایجان، در صورت بروز یک درگیری تمام‌عیار، این نیرو نمی‌تواند در برابر موشک‌های بالیستیک و همچنین پهپادهای انتحاری پرتاب شده به سمت تاسیسات نفتی و گازی خود مقابله کند.
تاریخچه نیروی دریایی جمهوری آذربایجان
به دنبال عهدنامه‌های صلح گلستان و ترکمانچای بین دولت ایران (در زمان سلسله قاجاریه) و امپراتوری روسیه به ترتیب در سال‌های ۱۸۱۳ و ۱۸۲۸، دولت شاهنشاهی پهلوی نیز به خودداری از حضور نظامی در دریای خزر موظف بود و به همین دلیل، اتحاد جماهیر شوروی تنها کشوری بود که تا زمان فروپاشی، در این منطقه نیروی دریایی داشت. به دنبال فروپاشی شوروی، ناوگان کاسپین نیروی دریایی این کشور با وجود آنکه در مقایسه با سایر ناوگان این نیرو تجهیزات و ناوهای بسیار کمتری داشت، در میان جمهوری‌های تازه تاسیس یافته حاشیه دریای خزر، از جمله جمهوری آذربایجان، تقسیم شد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
سهم نیروی دریایی جمهوری آذربایجان از ناوگان کاسپین نیروی دریایی اتحاد جماهیر شوروی یک ناو پاسور(محافظ) کلاس پتیا یا پروژه ۱۵۹آ (Petya-Class Project 159A)، سه قایق موشک‌انداز کلاس اوزا۲ (Osa II)، یک قایق گشتی کلاس ژوک، سه شناور مین‌روب کلاس سونیا (Sonya)، دو شناور مین‌روب کلاس یِوگِنیا (Yevgenya)، سه شناور آبی خاکی کوچک کلاس ۷۷۰تی‌و‌اِم‌آ، یک شناور آبی خاکی متوسط کلاس ۷۷۱آ، یک شناور پشتیبانی پروژه ۱۷۸۵، یک کشتی آموزشی کلاس اوکا (پروژه ۸۸۸)، دو کشتی آتش‌نشان، یک کشتی کوچک کابل گذار، یک کشتی تحقیقاتی هیدروگرافی و سه زیردریایی کوچک تحقیقاتی بود که فقط یکی از آنها عملیاتی بود.
اگرچه تجهیزات و تاسیسات ارث رسیده به نیروی دریایی جمهوری آذربایجان بسیار ناچیز بودند، در برابر نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که تنها یک قایق گشتی، چند قایق کوچک، یک کشتی آموزشی غیر عملیاتی (شهسوار) و یک مین‌روب داشت، دست بالا و برتری نظامی ایجاد می‌کرد. علی شمخانی، فرمانده وقت نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، که در حقیقت یک پاسدار بود و از نیروی دریایی سپاه به ارتش مامور شده بود، نه تنها برای افزایش قدرت نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تصمیمی نداشت، بلکه آن را بیش از پیش تضعیف کرد.
نخستین تقابل دریایی ایران و جمهوری آذربایجان در دریای خزر در سال ۱۳۸۰
پس از انتصاب دریادار عباس محتاج به فرماندهی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۶، تصمیم گرفته شد کشتی آموزشی جماران که قدمت آن به سال‌های پیش از جنگ جهانی دوم بازمی‌گشت، به یک شناور موشک‌انداز تبدیل شود. این کشتی پس از تبدیل به شناور موشک‌انداز حمزه، تنها سلاح نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در برابر نیروی دریایی جمهوری آذربایجان شد و به دنبال تعرض یک شناور تحقیقاتی مورداستفاده جمهوری آذربایجان به‌عنوان ژئوفیزیک-۳ به آب‌های سرزمینی ایران در دریای خزر در روز ۳۰ تیر ۱۳۸۰، خدمه آن را به ترک آب‌های ایران مجبور کرد.
ناوچه موشک انداز سپر با شماره پاشنه پی ۲۳۴ مستقر در بندرانزلی یکی از چهار ناوچه کلاس موج نیروی دریایی ارتش در دریای خزر میباشد. هر کدام از آنها میتواند چهار موشک ضد کشتی سی-۸۰۲ نور را حمل کند - Iranian Navy
دیری نپایید که در تاریخ یکم مرداد ۱۳۸۰، ضعف نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در برابر همتای آذربایجانی آن در دریای خزر، نمایان شد. در آن روز بار دیگر شناور تحقیقاتی ژئوفیزیک-۳ متعلق به شرکت بریتیش پترولیوم به همراه یک شناور تحقیقاتی آذربایجانی به نام «علی‌اف حاجی‌اف» به آب‌های سرزمینی ایران وارد شدند تا در میدان‌های نفتی شرق، البرز و ارس به جست‌وجوی نفت بپردازند. این بار این دو شناور با یک شناور موشک‌انداز کلاس اوزا۲ و تنها ناو پاسور یا محافظ کلاس پتیا نیروی دریایی جمهوری آذربایجان محافظت می‌شدند.
ناتوانی شناور موشک‌اندازی حمزه نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در مقابله با این شناورها سبب شد تا نیروی هوایی ارتش وارد عمل شود و با پرواز جنگنده بمب‌افکن‌های اف-۴ئی فانتوم۲ خود از پایگاه سوم شکاری تاکتیکی همدان و رهگیرهای اف-۱۴آ تامکت از پایگاه هشتم شکاری در اصفهان، نیروی دریایی جمهوری آذربایجان و همچنین جنگنده رهگیرهای میگ ۲۵پی‌دی‌اِس نیروی هوایی این کشور را به ترک منطقه وادار کردند.
افزایش توان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در دریای خزر
اگرچه در روز یکم مرداد ۱۳۸۰ نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان مغلوب همتایان ایرانی خود شدند، ضرورت تجهیز نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به شناورهای موشک‌انداز همچنان حس می‌شد. در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۶، چهار شناور موشک‌انداز کلاس سینا مجهز به توپ ۷۶ میلی‌متری در پاشنه و همچنین موشک‌های ضد کشتی سی-۸۰۲ نور به نام‌های «پیکان»، «جوشن»، «درفش» و«سپر» و یک ناو پاسور یا محافظ کلاس جماران به نام «دماوند» در صنایع شهید تمجیدی بندر انزلی ساخته و به نیروی دریایی ارتش تحویل شدند. تنها ناوچه کلاس موج نیروی دریایی ارتش در دریای خزر به نام دماوند در سال ۱۳۹۷، به علت برخورد با دیوار ساحلی کنار بندر انزلی، غرق شد. صنایع دریایی شهید تمجیدی بعدها با استفاده از تجهیزات و قطعات همان ناو، کار ساخت یک ناوچه محافظ مشابه به نام دماوند۲ را آغاز کرد.
در پاسخ به بهسازی توان رزمی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر، تنها ناو محافظ کلاس پتیا نیروی دریایی جمهوری آذربایجان، به نام گوسار، به ترکیه ارسال شد تا بهسازی‌های گسترده‌ای بر آن انجام شود. از سوی دیگر، در سال ۱۳۸۱، ترکیه یک شناور گشتی اِی بی-۲۵ (AB-25) را به نیروی دریایی جمهوری آذربایجان اهدا کرد. سه سال بعد، گارد ساحلی جمهوری آذربایجان تاسیس شد و شماری از شناورهای نیروی دریایی جمهوری آذربایجان شامل قایق‌های گشتی و یکی از شناورهای موشک‌انداز کلاس اوزا۲ به این نیروی تازه‌تاسیس منتقل شدند. به دنبال تاسیس این گارد ساحلی، دولت آمریکا یک قایق گشتی کلاس پوینت (Point-class cutter) به جمهوری آذربایجان اهدا کرد تا این نیروی تازه تاسیس از آن استفاده کند.
در سال ۱۳۹۲، جمهوری آذربایجان در راستای افزایش بیش از پیش توان رزمی گارد ساحلی خود، شش قایق گشتی شلداگ و و شش شناور گشتی ساعر۶۲ مسلح به موشک‌های ضد تانک اسپایک انلوس (Spike NLOS) را به اسرائیل سفارش داد. این شناورها در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷ با کمک اسرائیل در خاک جمهوری آذربایجان ساخته و به گارد ساحلی آن تحویل شدند.
اگرچه در صورت هرگونه درگیری نظامی بین دو کشور، موشک‌های اسپایک شناورهای گشتی اسرائیلی شلداگ و ساعر۶۲ توان مقابله با قایق‌های گشتی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را دارند، این شناورها نمی‌توانند با ناوچه‌های موشک‌انداز کلاس سینا نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران مقابله کنند؛ زیرا ناوچه‌های کلاس سینا به موشک‌های ضدکشتی سی-۸۰۲ نور با برد ۱۸۰ کیلومتر مجهزند و بدون نیاز به ورود به آب‌های سرزمینی جمهوری آذربایجان، توان انهدام از فواصل بسیار زیاد، حتی ۱۸۰ کیلومتری، را دارند.
رزمایش نیروی دریایی جمهوری آذربایجان در دریای خزر
رزمایش کنونی نیروی دریایی جمهوری آذربایجان تنها دو روز پس از پایان رزمایش مشترک «برادری تزلزل‌ناپذیر-۲۰۲۱» جمهوری آذربایجان و ترکیه در دریای خزر، آغاز شده است. همچون رزمایش برادری تزلزل‌ناپذیر، این رزمایش دریایی نیز در راستای قدرت‌نمایی باکو و افزایش روحیه مردم جمهوری آذربایجان و همچنین افزایش آمادگی نیروی دریایی این کشور به‌منظور مقابله با هرگونه حمله احتمالی نیروی دریایی ارتش ایران به تاسیسات نفتی و گازی این کشور اجرا می‌شود.
در ماه‌های اخیر، دولت روسیه از طریق حضور نظامی در منطقه آرتساخ یا قره‌باغ و سایر مناطق ارمنستان در تلاش است از هرگونه عملیات نظامی ترکیه و جمهوری آذربایجان برای تصرف آخرین نوار مرزی ۴۰ کیلومتری ارمنستان و ایران مانع شود. با وجود این، در صورت بروز هرگونه توافق سیاسی و نظامی بین آنکارا و مسکو، مشابه آنچه در جریان جنگ سال گذشته آرتساخ یا قره‌باغ رخ داد، ممکن است بار دیگر بی‌تفاوتی دولت روسیه به هرگونه عملیات نظامی جمهوری آذربایجان علیه ارمنستان را در پی داشته باشد و شرایط را برای تصرف مناطق مرزی ایران و ارمنستان فراهم کند. امری که نگرانی تهران را به همراه داشته و در پی آن، نیروی زمینی ارتش رزمایش «فاتحان خیبر» را برگزار کرده است.
خطوط مرزی ایران و ارمنستان و همچنین تنها راه ترانزیتی در دست احداث در منطقه مرزی دو کشور در صادرات ایران به شمال قفقاز نقش مهمی ایفا می‌کند. صادراتی که موادغذایی و سوختی را هم شامل می‌شود. تصرف این منطقه مرزی در راستای متصل کردن نخجوان به خاک اصلی جمهوری آذربایجان، به‌طورقطع واکنش نظامی جمهوری اسلامی ایران را به همراه خواهد داشت؛ واکنشی که میتواند به یک جنگ تمام‌عیار منجر شود؛ جنگی که میتواند برای اقتصاد نفتی باکو بسیار خطرآفرین باشد.
با وجود آماده‌سازی نیروی دریایی این کشور به‌منظور حفاظت از تاسیسات نفتی این کشور و مقابله با نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، باز هم به نظر نمی‌رسد در صورت بروز یک جنگ تمام‌عیار، این تاسیسات از گزند تسلیحاتی چون موشک‌های بالیستیک و پهپادهای انتحاری در امان بمانند.
